ءدال قازىر قازاقستاندا الەۋمەتتىك جەلى بەتتەرىن اشۋعا جۇرەكسىنەتىن جاعدايعا جەتتىك. اشا قالساڭ...كوڭىل ايتۋلار مەن جانى شىرقىراپ، كومەك سۇراعان جۇرتتىڭ زارىنان ازا بويىڭ قازا بولارداي. وسى جىلعى ناۋرىز ايىندا العاش توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، الەمدى جايلاعان كوروناۆيرۋستان ساقتانۋدىڭ العى شارتى ەلىمىزدە دە قولعا الىنعان ەدى. الايدا ارادا بەس اي وتكەنىنە قاراماستان، بىزدەگى ۆيرۋس ازايۋدىڭ ورنىنا، ءورشىپ كەتتى. ءورشىپ كەتكەنى سونشا، كەشە عانا فەيسبۋكتە پوست جازعان كىسى بۇگىن باقيلىق بولىپ جاتقان جاعدايلار جيىلەدى. بۇ قالاي؟ ايلار بويى وتىرعان كارانتيننىڭ پايداسى وسى عانا ما؟ الدە حالقىمىز تىم جاۋاپسىز با؟ بالكىم بۇل جەردە بيلىكتىڭ دە ءمۇلت كەتكەن تۇسى بار بولار؟حالىق ۆيرۋستان زارداپ شەگۋدە مە، جوق بيلىك پەن اراداعى تىم تەرەڭدەپ كەتكەن الشاقتىقتان، سەنىمسىزدىكتەن بە؟
كوكەيدە كەپتەلگەن وسىناۋ سۇراقتاردىڭ جاۋابىن ەل ىشىنەن ەمەس، سىرتىنان ىزدەستىرىپ كوردىك. الىستان ەمەس، ءدىنى، ءدىلى، سالتى، عۇرپى ءبىر، قانداستارىمىز، ياعني تۇرىك باۋىرلارىمىز بەن ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى سالىستىرىپ، ءبىراز جايتقا كوز جەتكىزگەندەي بولدىق. ارينە، حالىق سانى جاعىنان تۇرىكتەر ءبىزدى ون وراپ كەتەدى. تۇركيانىڭ ورنالاسقان جەرى، كورشىلەس ەلدەرى دە باسقا. تۇرىك مەديتسيناسىن بىزدىكىمەن سالىستىرۋعا كەلمەس. دەسەك تە...
تۇرىك حالقىنىڭ 90 پايىزى ءمينيستردى تىڭدايدى
تۇرىك باۋىرلارىمىز قىزبا حالىق. سونىمەن قاتار وتە قوناقجاي. وزدەرىنىڭ ىشكى ەموتسياسىن قۇشاقتاۋ، قول ۇستاۋ سىندى ارەكەتتەرمەن بىلدىرەتىنى تاعى بار. سوعان قاراماستان، ناۋرىزدا جاريالانعان ۆيرۋستان ساقتانۋ شارالارى تۇرىكتەردى ءبىراز ادەتتەردەن ارىلۋعا يتەرمەلەپتى. كوپشىلىك جينالاتىن ورىندارعا بەتپەردەمەن بارۋ، قولدى سابىنداپ جۋ، ارا قاشىقتىقتى ساقتاۋ سىندى تالاپتار مەيلىنشە ساقتالادى دەيدى بىزبەن سۇحباتىندا انتاليالىق مەحمەت ايتەمىز باۋىرىمىز. 
«بىزدە دە كىسى ءولىمى جوق ەمەس. الايدا، ۆيرۋستان كوز جۇمعانداردىڭ باسىم بولىگى الپىس جاستان اسقاندار. جەر جەردى دەزينفەكتسيالاۋ جۇمىسى ءالى دە قارقىندى جۇرگىزىلۋدە. حالىق تا مەيلىنشە تازالىقتى ساقتاۋعا كۇش سالىپ، كارانتين تالاپتارىن ۇستانۋدا. ءيا، قازاق باۋىرلارىمىز اۋىر جاعدايدى باسىنان وتكەرۋدە. ينتەرنەتتەن وقىپ، ءبىلىپ وتىرمىز. الىستان اماندىقتارىڭىزدى تىلەپ وتىرمىز» دەگەن مەحمەت تۇرىكتەر بيلىك وكىلدەرىنىڭ ءاربىر ءسوزىن قالت جىبەرمەي تىڭداپ، ايتقانىن ورىندايتىنىن دا جەتكىزدى. «دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى فاحرەتدين قوجا ءار كۇن سايىن ەلدەگى جاعدايعا قاتىستى اقپار بەرىپ، نە ىستەۋ، ىستەمەۋ كەرەگىن مىندەتتى تۇردە ايتىپ، حابارلاپ وتىرادى. حالىقتىڭ 90 پايىزى ءمينيستردى تىڭدايدى. اۋرۋحانالار ءتيىستى كومەكتى دەر كەزىندە بەرۋدە. ورىن تاپشىلىعى دەگەن پروبلەما مۇلدە بولعان ەمەس» دەيدى مەحمەت. اپتانىڭ بەلگىلى ءبىر كۇندەرىندە سىرتقا شىعۋعا تىيىم سالىنسا، جۇرت سىرتقا شىقپايدى ەكەن تۇركيادا. بايقاساڭىز، الىپ بارا جاتقان تۇك تە جوق سياقتى. كارانتين تالاپتارىن ساقتاۋ، سىرتقا شىقپا دەسە، شىقپاۋ سىندى دۇنيەلەر بىزدە دە ايتىلۋدا عوي. بىراق نەگە قازاق قىناداي قىرىلىپ جاتىر؟ تالاپتاردى ساقتاماعان حالىقتىڭ ءوزى كىنالى دەپ بيلىك تاراپى ءبىر سوزبەن كەسە سالارى ءسوزسىز. ايتسە دە، حالىقتىڭ تالاپتى ساقتاماۋ سىرىنا، شەنەۋنىكتەردىڭ ءسوزى مەن ارەكەتىنە دەگەن سەنىمسىزدىك استارىنا ءۇڭىلىپ جاتقان جان بار ما؟ ناۋقاسىنا ورىن تاۋىپ بەرە الماعان، ءدارىحانادا قاراپايىم ءدارىسى جوق ەلدىڭ بيلىگىنە كىم سەنىم ارتسىن؟
قازاقتار بيلىك وكىلدەرىنىڭ ءار سوزىنە ءمان بەرىپ، سەنىم ارتا ما؟
دەمەك، تۇرىكتەر ەڭ الدىمەن بيلىك وكىلدەرىنىڭ ءاربىر سوزىنە ءمان بەرەدى جانە سەنەدى. وسى سەبەپتەن دە اقپارات قۇرالدارىندا ايتىلعان ءاربىر تالاپتى ورىنداۋعا كۇش سالادى. بىزدە جوعارى جاقتان ايتىلاتىن ءاربىر سوزگە حالىق اسا ءمان بەرە بەرمەيدى. ءمان بەرسە دە، سەنە قويۋى ەكىتالاي. ويتكەنى حالىق بۇعان دەيىن تالاي رەت بيلىككە سەنىپ، «اۋزى كۇيگەن». مىنە، سوندىقتان دا ەلىمىزدە توتەنشە جاعداي جاريالانعانىنا قاراماستان، قويىلعان تالاپتار اسا ورىندالا قويمادى. قالا سىرتتارىنا بلوك پوستتار قويىلدى، بىراق تيىن تەبەنىن بەرىپ، ءارى-بەرى تالاي كولىك ءوتىپ جاتتى. تويحانالار جاسىرىن جۇمىس ىستەپ، پايدا تاۋىپ جاتتى. ەڭ اقىرى، شاشتارازدار ەسىكتى ىشتەن ءىلىپ الىپ، تالاي باستىڭ شاشىنا دەيىن الىندى. بەتپەردەلەر تەك دۇكەنگە كىرۋ ءۇشىن عانا تاعىلدى. اۋلادا بالالار پوليتسەي قيقۋلاپ كەلگەنشە ويناپ ءجۇردى. اقىرى نە بولدى؟ وسىنىڭ ءبارى حالىقتىڭ جاۋاپسىزدىعى، بىلىمسىزدىگىنىڭ سالدارىنان بولدى دەيسىز بە، جوق الدە بيلىككە دەگەن سەنىمسىزدىكتەن بولدى دەيسىز بە، ونى پاتشا كوڭىلىڭىز ءبىلسىن.
«ءدارى جوق، اۋرۋحانادا ورىن جوق دەگەن پروبلەما بار ما»؟
كەلەسى سۇحباتتاسۋشىمىز دارىگەر، تۇركيانىڭ قىرىقكالەسىنىڭ تۇرعىنى رامازان يۇكسەل وزىمىزگە «ءدارى جوق؟ اۋرۋحانادا ورىن جوق؟ ول قالاي سوندا؟» دەپ تاڭىرقاپ سۇراق قويدى. «اۋرۋحانالارىمىزدا ناۋقاستاردى ەمدەپ، جازۋعا بارىنشا جاعداي جاسالعان. پاندەمياعا دەيىن دە تۇرىك مەديتسيناسى جوعارى دەڭگەيدە قىزمەت ەتەتىن. ال قازىر، قارقىندى جۇمىس ىستەۋدە. ءارى حالقىمىز دا كارانتين تالاپتارىن مەيلىنشە ساقتاۋىنىڭ ارقاسىندا ءولىم ءجىتىم كورسەتكىشى قاۋىپتى دەڭگەيگە كوتەرىلگەن جوق. ۆيرۋس شىققان ايماق، ءۇي، وتباسى بىردەن ەكى اپتالىق قاتاڭ كارانتينگە الىنادى. دارىگەرلەر كۇن ءتۇن دەمەي جۇمىس ىستەۋدەمىز. ءدارى تاپشىلىعى دەگەن مۇلدە بولعان ەمەس» دەگەن رامازان بارلىق اۋرۋحانانىڭ يۆل اپپاراتىمەن جابدىقتالعانىن ءسوز ەتتى.
رامازانمەن سويلەسۋ كەزىندە بىزدەگى يۆل اپپاراتتارى تۋرالى پروبلەمانى ايتۋدىڭ ءوزىن ارتىق سانادىق. ويتكەنى قازاقستاندا اسپيرين، پاراتسەتومول، اسكوربين قىشقىلى سىندى تيىن تۇراتىن دارىلەردى تاپپاي ساندالعان جۇرتتىڭ باسىن قيسىنسىز اپپاراتپەن اۋىرتىپ، قيانات جاساعىمىز كەلمەدى. اۋرۋحاناسىندا الدىن الا ورىن دايىنداپ، حالقىن تەگىن بەتپەردەمەن قامتاماسىز ەتكەن، ءدارى تاپشىلىعى دەگەن تۇسىنە دە كىرمەگەن تۇرىك اعايىننىڭ پرەزيدەنتىنە دە، دەنساۋلىق مينيسترىنە دە ەڭ الدىمەن حالقىنىڭ اماندىعى ماڭىزدى ەكەنىن ەرىكسىز مويىندايدى ەكەنسىڭ.
سالىستىرىپ قاراساق، ءبىر ستامبۇلدىڭ حالىق سانى ون بەس ميلليون شاماسىندا ەكەن. ءبىز تۇتاس قازاق مەملەكەتىنىڭ حالىق سانى ون سەگىز ميلليوننان ءسال استىق. ستامبۇلدىڭ حالقى ۆيرۋستان قىرىلىپ جاتىر دەگەن اقپارات جوق، لايىم بولماسىن دا. سونشا ميلليون حالىقتى اكىمى، مەرى شاشاۋ شىعارماي، باسقارىپ وتىر. قازاقستاندى دا مىڭداعان شەنەۋنىك باسقارۋىن باسقارىپ وتىر. بىراق قالاي باسقارىپ وتىر، ماسەلە وسىندا. حالقى ءوز بەتپەردەسىن ءوزى تىگىپ كيىپ، ءدارىحانادان كەرەگىن تاپپاي، سارىمساق، پياز، قويدىڭ قۇيرىعىن جەپ، ەم دومىن ءوزى جاساپ، ءبىر بىرىندە بار دارىمەن الماسىپ، نە بولماسا كارانتين كەزىندە ءبىرىنىڭ ۇيىنە ءبىرى تاماق تاسىپ الاسۇرعان تۇرىكتەر تۋرالى اقپاراتتى كوزىڭىز شالدى ما؟ وكىنىشكە قاراي، جەرىنىڭ استى تولا بايلىق دەگەن قازاقتار عانا سونداي جانتالاسقا ءتۇستى، ارپالىستى. سەبەپ؟ سەبەپتىڭ سىرى وتە تەرەڭدە.
قازاق بيلىگىنە حالقىنىڭ اماندىعى ماڭىزدى ما؟
ەلىمىزدە قازىرگى جاعداي قالاي؟ كۇن وتكەن سايىن قاۋىپ قويۋلانا تۇسۋدە. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترىنىڭ بۇرىنعىسى كەتىپ، جاڭاسى كەلگەنى بولماسا، باياعى پروبلەما كوبەيمەسە، ازايعان ءتۇرى جوق. ءدارىحانا الدى ۇزىن سونار كەزەككە تۇرعان جۇرت. اۋرۋحانا الدى جەدەل جاردەم كولىگىنە تولىپ تۇر. ناۋقاستى جاتقىزاتىن جەر جوق. ەڭ اقىرى، اۋرۋحاناعا كەتكەن ادام ءمايىتحانادان شىعاتىنىن بەك بىلەتىن جاعدايعا دا جەتتىك. بۇل ءۇشىن دە حالىقتى كىنالايمىن دەسەڭىز دە، بيلىكتى اقتاپ الامىن دەسەڭىز دە، ەركىڭىزگە سالدىق. الايدا ءسىز بەن ءبىز بىلگىمىز كەلەتىن، كوكەيىمىزدى تەسكەن ءبىر سۇراق وسى پاندەميا كەزىندە زورايا تۇسكەنى انىق. قازاق بيلىگىنە حالقى كەرەك پە ءوزى؟ قازاق بيلىگىنە حالقىنىڭ قازىرگى جاعدايى ماڭىزدى ما، جوق الدە شەنەۋنىكتەرگە تەك ميللياردتاعان اقشا عانا ماڭىزدى ما؟ ارينە، بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابىن قازىرگى الاساپىراننان امان شىقساق قانا، بىلەرمىز...
مەرۋەرت حۋساينوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
