ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ ماسەلەسى ءالى كۇنگە تولىق شەشىمىن تاپقان جوق

3069
Adyrna.kz Telegram

 

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي ۇندەۋىنە ءوز پىكىرىن ءبىلدىردى، دەپ حابارلايدى Qazaqstan tarihy  پورتالى.  مەملەكەت باسشىسى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن  قۇرباندارىن اقتاۋ جونىندەگى كوميسسيا قۇرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. 1953 جىلى ي.ۆ. ستالين قايتىس بولعان سوڭ بيلىككە كەلگەن ن.س. حرۋششەۆ ەلدەگى قوعامدىق-ساياسي جاعدايدى وزگەرتۋگە تىرىستى. اقتاۋ ماسەلەسى 1953 جىلى شىلدەدە گ.م. مالەنكوۆتىڭ كەزىندە باستالدى. 1953,1955 جىلدارى لاگەرلەردەگى 5 جىلعا دەيىن سوتتالعاندار مەن سوعىس تۇتقىندارىنا كەشىرىم بەرىلدى. ستاليندىك ساياسي-قۋعىن سۇرگىن قۇربانى بولعان قايراتكەرلەردى اقتاۋ باستالدى. ن.س. حرۋششەۆ 1956 جىلى 25 اقپاندا موسكۆادا وتكەن كوكپ-نىڭ حح سەزىندە ول «جەكە باسقا تابىنۋشىلىق پەن ونىڭ زارداپتارى تۋرالى» بايانداما جاساپ، ستاليندىك قۋعىن-سۇرگىن تۇڭعىش رەت ايىپتالدى. بۇل باياندامانىڭ تولىق ءماتىنى كسرو-دا تەك 1989 جىلى «يزۆەستيا تسك كپسس» جۋرنالىندا جاريالاندى. ال سول كەزەڭدە، تەك 1956 جىلى 30 ماۋسىمدا كوكپ وك پرەزيديۋمىنىڭ «جەكە باسقا تابىنۋشىلىق پەن ونىڭ زارداپتارىن جويۋ تۋرالى» جۇمسارتىلعان قاۋلىسى جاريالاندى. وسى كەزدەن باستاپ «حرۋششەۆ جىلىمىعى» دەگەن اتاۋعا يە بولعان تاريحي كەزەڭ باستالدى. وسى «جىلىمىق جىلدارى» 1937–38 ج. جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى بولعان جازىقسىز جانداردى اقتاۋ شارالارى ودان ارى جالعاسىپ، ولاردىڭ كوپشىلىگى اقتالىپ، وتباسى مۇشەلەرى قاماۋدان بوساتىلعانىمەن، ساياسي تۇتقىندار تۇرمەلەردە ءالى دە بولسا مىڭداپ وتىرعان ەدى. سونىمەن قاتار، ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان كوپتەگەن كاتەگوريالارعا كەشىرىم بەرىلگەنىمەن، ولار اقتالماي قالدى. ساياسي قۋعىن-سۇرگىن تاريحىن قايتا قاراۋ ماسەلەسى قايتا قۇرۋ جىلدارىندا قايتا كوتەرىلدى. كوپتەگەن تاريحي قۇجاتتار مەن فاكتىلەر عىلىمي اينالىمعا تارتىلا باستادى. وسىنداي جاعدايدا، 1990 جىلى تامىزدا كسرو پرەزيدەنتى م.س. گورباچەۆتىڭ «20–50 جىلدارداعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىننىڭ بارلىق قۇرباندارىنىڭ پراۆولارىن قالپىنا كەلتىرۋ تۋرالى» جارلىعى جاريالاندى. جارلىقتا: «زورلىقپەن كوللەكتيۆتەندىرۋ كەزىندە جازىقسىز زارداپ شەككەن، تۇرمەگە قامالعان، سەميالارىمەن بىرگە كۇنكورىس قارجىسىنسىز، داۋىس بەرۋ پراۆوسىنسىز، ءتىپتى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ مەرزىمى جاريالانباستان قيانداعى اۋداندارعا كوشىرىلگەن سوۆەت ادامدارىنان ادىلەتسىزدىك تاڭباسى وسى كەزگە دەيىن الىنعان جوق. ءدىني سەبەپتەر بويىنشا قۋدالانعان ءدىن وكىلدەرى مەن ازاماتتار اقتالۋعا ءتيىس»، – دەپ ۇزاق جىلدار بويى اقتالماي كەلگەن ادامداردىڭ ءىسىن قايتا قاراۋعا جول اشقان م.س. گورباچەۆ، جەلتوقسان كوتەرىلىسى تۇسىندا جازىقسىز جازالانعان قازاق جاستارى جونىندە ءبىر اۋىز ءسوز ايتپادى. سونىمەن قاتار، «بۇل جارلىق ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە، سوعىستىڭ الدىنداعى جانە سوعىستان كەيىنگى جىلدارى وتانعا جانە سوۆەت ادامدارىنا قارسى قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن نەگىزدى سوتتالعان ادامدارعا قولدانىلمايدى» دەپ، سوعىس تۇتقىندارىن اقتالۋشىلار قاتارىنان بىردەن سىزىپ تاستادى. رەسەيدە بۇل ماسەلە ىلگەرى جىلجىعانىمەن، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سوعىس تۇتقىندارى جانە دە ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ ماسەلەسى ءالى كۇنگە تولىق شەشىمىن تاپقان جوق. قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 1993 جىلى 14 ساۋىردە قابىلدانىپ، 2018 جىلى 2 شىلدەدە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن «جاپپاي ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى» زاڭنىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەمەي وتىرعانىن دا ايتا كەتكەنىمىز ءجون. وعان، قوعام وكىلدەرىندەگى ازاماتتىق بەلسەندىلىكتىڭ تومەندىگى مەن قازاقستانداعى اتالمىش ماسەلەگە قاتىستى ارحيۆتەردىڭ جابىق بولۋى سەبەپ بولىپ وتىر. وسى جىلى 25 اقپاندا قر بجعم عىلىم كوميتەتىنىڭ توراعاسى ج. قۇرمانعاليەۆانىڭ «1920–1950 جىلدارداعى كەڭەستىك سوتتان تىس قۋدالاۋ ورگاندارىنىڭ زاڭسىز ءىس-ارەكەتتەرىنە قارسىلىق ءبىلدىرۋدىڭ ۇلتتىق سپەتسيفيكاسىن، الەۋمەتتىك سەبەپتەرىن زەردەلەپ، تۇجىرىمداما قالىپتاستىرۋ بويىنشا جۇمىس توبىن قۇرۋ تۋرالى» № 28-نج بۇيرىعى بويىنشا وسى باعىتتاعى جۇمىس توبى جۇمىسقا كىرىسىپ، قر بجعم ارقىلى ناقتى ۇسىنىستار جاسالعان ەدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇگىنگى تاپسىرماسى وسى جۇمىستىڭ ارى قاراي جالعاسۋى مەن جازىقسىز جاپا شەككەن كوپتەگەن توپتاردىڭ اقتالۋىنا جول اشادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. بيىل قۇرىلعانىنا 75 جىل تولاتىن  ش.ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى دا وسى جۇمىسقا ءوز ۇلەسىن قوساتىن بولادى دەگەن ويدامىز.

پىكىرلەر