Memleket basshysynyń Saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alý kúnine oraı úndeýine óz pikirin bildirdi, dep habarlaıdy Qazaqstan tarihy portaly. Memleket basshysy Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý jónindegi komıssııa qurý týraly tapsyrma berdi. 1953 jyly I.V. Stalın qaıtys bolǵan soń bılikke kelgen N.S. Hrýev Eldegi qoǵamdyq-saıası jaǵdaıdy ózgertýge tyrysty. Aqtaý máselesi 1953 jyly shildede G.M. Malenkovtyń kezinde bastaldy. 1953,1955 jyldary lagerlerdegi 5 jylǵa deıin sottalǵandar men soǵys tutqyndaryna keshirim berildi. Stalındik saıası-qýǵyn súrgin qurbany bolǵan qaıratkerlerdi aqtaý bastaldy. N.S. Hrýev 1956 jyly 25 aqpanda Moskvada ótken KOKP-nyń HH sezinde ol «Jeke basqa tabynýshylyq pen onyń zardaptary týraly» baıandama jasap, stalındik qýǵyn-súrgin tuńǵysh ret aıyptaldy. Bul baıandamanyń tolyq mátini KSRO-da tek 1989 jyly «Izvestııa K KPSS» jýrnalynda jarııalandy. Al sol kezeńde, tek 1956 jyly 30 maýsymda KOKP OK Prezıdıýmynyń «Jeke basqa tabynýshylyq pen onyń zardaptaryn joıý týraly» jumsartylǵan qaýlysy jarııalandy. Osy kezden bastap «Hrýev jylymyǵy» degen ataýǵa ıe bolǵan tarıhı kezeń bastaldy. Osy «jylymyq jyldary» 1937–38 j. jappaı qýǵyn-súrgin qurbany bolǵan jazyqsyz jandardy aqtaý sharalary odan ary jalǵasyp, olardyń kópshiligi aqtalyp, otbasy músheleri qamaýdan bosatylǵanymen, saıası tutqyndar túrmelerde áli de bolsa myńdap otyrǵan edi. Sonymen qatar, saıası qýǵyn-súrginge ushyraǵan kóptegen kategorııalarǵa keshirim berilgenimen, olar aqtalmaı qaldy. Saıası qýǵyn-súrgin tarıhyn qaıta qaraý máselesi qaıta qurý jyldarynda qaıta kóterildi. Kóptegen tarıhı qujattar men faktiler ǵylymı aınalymǵa tartyla bastady. Osyndaı jaǵdaıda, 1990 jyly tamyzda KSRO prezıdenti M.S. Gorbachevtiń «20–50 jyldardaǵy saıası qýǵyn-súrginniń barlyq qurbandarynyń pravolaryn qalpyna keltirý týraly» jarlyǵy jarııalandy. Jarlyqta: «Zorlyqpen kollektıvtendirý kezinde jazyqsyz zardap shekken, túrmege qamalǵan, semıalarymen birge kúnkóris qarjysynsyz, daýys berý pravosynsyz, tipti bas bostandyǵynan aıyrý merzimi jarııalanbastan qııandaǵy aýdandarǵa kóshirilgen sovet adamdarynan ádiletsizdik tańbasy osy kezge deıin alynǵan joq. Dinı sebepter boıynsha qýdalanǵan din ókilderi men azamattar aqtalýǵa tıis», – dep uzaq jyldar boıy aqtalmaı kelgen adamdardyń isin qaıta qaraýǵa jol ashqan M.S. Gorbachev, Jeltoqsan kóterilisi tusynda jazyqsyz jazalanǵan qazaq jastary jóninde bir aýyz sóz aıtpady. Sonymen qatar, «Bul Jarlyq Uly Otan soǵysy kezinde, soǵystyń aldyndaǵy jáne soǵystan keıingi jyldary otanǵa jáne sovet adamdaryna qarsy qylmystar jasaǵany úshin negizdi sottalǵan adamdarǵa qoldanylmaıdy» dep, soǵys tutqyndaryn aqtalýshylar qatarynan birden syzyp tastady. Reseıde bul másele ilgeri jyljyǵanymen, bizdiń elimizde soǵys tutqyndary jáne de saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý máselesi áli kúnge tolyq sheshimin tapqan joq. Qazaqstan Respýblıkasynda 1993 jyly 14 sáýirde qabyldanyp, 2018 jyly 2 shildede ózgerister men tolyqtyrýlar engizilgen «Jappaı saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn aqtaý týraly» zańnyń osy ýaqytqa deıin óz deńgeıinde jumys istemeı otyrǵanyn da aıta ketkenimiz jón. Oǵan, qoǵam ókilderindegi azamattyq belsendiliktiń tómendigi men Qazaqstandaǵy atalmysh máselege qatysty arhıvterdiń jabyq bolýy sebep bolyp otyr. Osy jyly 25 aqpanda QR BjǴM Ǵylym komıtetiniń tóraǵasy J. Qurmanǵalıevanyń «1920–1950 jyldardaǵy keńestik sottan tys qýdalaý organdarynyń zańsyz is-áreketterine qarsylyq bildirýdiń ulttyq speıfıkasyn, áleýmettik sebepterin zerdelep, tujyrymdama qalyptastyrý boıynsha jumys tobyn qurý týraly» № 28-nj buıryǵy boıynsha osy baǵyttaǵy jumys toby jumysqa kirisip, QR BjǴM arqyly naqty usynystar jasalǵan edi. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń búgingi tapsyrmasy osy jumystyń ary qaraı jalǵasýy men jazyqsyz japa shekken kóptegen toptardyń aqtalýyna jol ashady dep úmittenemiz. Bıyl qurylǵanyna 75 jyl tolatyn Sh.Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologııa ınstıtýty da osy jumysqa óz úlesin qosatyn bolady degen oıdamyz.
