2020 جىلدىڭ 13 مامىر كۇنى قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شەتەل تىلدەرىن وقىتۋ ادىستەمەسى كافەدراسى يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ باس كونسۋلدىعى جانىنداعى مادەني وكىلدىگى جانە ابىلاي حان اتىنداعى قازحق جانە ءاتۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىمەن بىرلەسىپ ونلاين فورماتتا «Cاعدي شيرازي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان جىر-ءمۇشايرانى» جوعارعى دەڭگەيدە وتكىزدى.
قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك عالىمداردىڭ، يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ باس كونسۋلدىعى جانىنداعى مادەني ورتالىعى، جوعارى وقۋ ورىندارى وقىتۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن حالىقارالىق جىر ءمۇشايرانى شەتەل تىلدەرىن وقىتۋ ادىستەمەسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جالالوۆا ا.م. اشىپ بەرىپ Cاعدي شيرازي شىعارماشىلىعىنا توقتالىپ، «گۇلستان» مەن «بۋستان» اتتى ەڭبەكتەرىنە اسا ءمان بەرىپ، ونىڭ قۇندى جاقتارىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولدى. سوناۋ عاسىردا جازىلعان قۋاتتى افوريزمدەرى عاسىردان-عاسىرعا، ۇرپاقتان-ۇراپاققا تاراپ وتىر جانە بۇنى ادامزات بالاسى كەرەكتى كادەسىنە جاراتىپ كەلە جاتقانىن، تۋىندىسىنىڭ تاعلىمى كەڭ، جاستارعا تاربيە بەرەتىن ماڭىزدىلىعىن ايتىپ بەردى.
كەيىن ءسوز تىزگىن العان قازاق فيلولوگياسى جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى قيىنوۆا ج.ك. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ باس كونسۋلدىعى جانىنداعى مادەني ورتالىعىمەن ەتەنە جۇمىس ىستەپ، ءاردايىم ۋنيۆەرسيتەتتە ستۋدەنتتەردىڭ پارسى ءتىلىن وقىپ، ۇيرەنۋىنە قول ۇشىن بەرىپ وتىرعان يران مادەني ورتالىعى باسشىلارىنا العىسىن ءبىلدىردى. وسىنداي قيىن ۋاقىتتا عالىمدار مەن مادەنيەت وكىلدەرىن جاقىنداستىرىپ ونلاي فورماتتا «Cاعدي شيرازي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان جىر-ءمۇشايرا» ۇيىمداستىرىپ وتىرعان ۇيىمداستىرۋشىلارعا ءوز ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.
ودان ءارى شەتەل تىلدەرىن وقىتۋ ادىستەمەسى كافەدراسىنىڭ ف.ع.ك. سادىقوۆا ر.ك. الەمدىك ادەبيەتتە باعا جەتپەس ورنى بار، شىعىستىڭ جەتى جۇلدىزىنىڭ ءبىرى، شايىر ساعدي شيرازي شىعارماشىلىعى جايىندا قاتىسىپ وتىرعان تىڭداۋشىلارعا ايتا وتىرىپ، قىسقاشا اقىننىڭ ءومىربايانى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر كەلتىردى. «گۇلستان» مەن «بۋستان» ەڭبەگىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن، ونىڭ شىعارماشىلىعىنا ءتانتى بولعان قالام يەلەرى ساعديدى «ءسوز شەبەرى»، «ءسوز پاتشاسى» دەپ ماداقتاعانى تۋرالى تۇجىرىمدى اقپاراتتارىمەن ءبولىستى. ساعدي شيرازي تۋىندىلارىنىڭ باعالى تۇستارى ادامگەرشىلىك رۋحتا جازىلعانىن، ونىڭ شىعارمالارىنداعى ءسوز يىرىمدەرىنىڭ شەبەر بەرىلۋى، ناسيحات پەن عيبراتقا تولى، تىپتى ولاردىڭ قانشاما ۋاقىت زىمىراپ وتسە دە، بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن قۇنىن جوعالتپاي، تايعا تاڭبا سالعانداي ساقتالىپ قالاتىندىعىن تىلگە تيەك ەتتى.
يران يسلام رەسپۋبليكاسى مادەني ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى كيبراي زادە مامىر ايىندا تويلاناتىن اتاقتى يران شايىرلارى كۇندەرىنە كوڭىل ءبولىپ، فەردوۋسي مەن ومار حايام تۋرالى توقتالىپ ءوتتى. ولاردىڭ الەمدىك ادەبيەتتەگى ورنىن جوعارى ەكەنىن ايتا وتىرىپ، شىعارمالارىنىڭ باعا جەتپەس ارتىقشىلىقتارىن، ەرەكشەلىكتەرىن ءتىزىپ ايتىپ بەردى. سودان كەيىن كيبراي زادە ساعدي ءشيرازيدىڭ تۆورچەستۆوسىنا جانە ءومىر جولىنا توقتالىپ، كەڭىنەن ءتۇسىندىرىپ بەردى، تۋىندىلارى ءومىردىڭ باي تاجىربيەسىن جيناقتاۋ ارقاسىندا دۇنيەگە كەلىپ، ونىڭ ساپارلارى شايىردىڭ تانىمىنىڭ كەڭەيۋىنە سەپتىگىن تيگىزىپ، بۇگىنگى وقىرمانداردىڭ دا رۋحاني الەمىن بايىتۋعا ەرەكشە ۇلەس قوسىپ وتىرعانىن، شەشەندىك ونەردىڭ الەمدىك دەڭگەيىنە كوتەرىلۋىنە ساعدي ءشيرازيدىڭ ورنى ەرەكشە ەكەنىن قاداپ ايتتى.
جىر ءمۇشايرانى ودان ءارى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ «يران-تۇران» زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، ف.ع.د.، پروفەسسورى يسلام جەمەني «ساعدي دۇنيەتانىمىنىڭ نەگىزدەرى» اتتى بايانداما جاسادى. عىلىمي، فيلوسوفيالىق تاعلىمى مول بايانداماسى ارقىلى تىڭداۋشىلارعا ساعديدىڭ باسقا دا قىرلارىن تانىستىرىپ ءوتتى. عالىم عيبراتقا تولى ساعدي تۋىندىلارى ءوزىنىڭ اسىل بولمىسى، قىمبات قۇندىلىعىمەن باعالى ەكەنىنە دالەلدى تۇجىرىمدار بەرىپ، ساعدي شىعارمالارىنىڭ باستى مازمۇنى بىلىمدىلىكتى، پاراساتتىلىقتى، يماندىلىقتى، ادەپتىلىكتى جوعارى دەڭگەيدى قويعانى، ال ادامگەرشىلىك تاقىرىبىنىڭ نەگىزگى وزەگى بولىپ ورىلگەنىن ءتۇسىندىرىپ بەردى.
قىزعانىشتىقتان ارىلىپ، ادامدى قاناعاتشىل، يماندى بولۋعا، جاقسى ىستەرمەن ارەكەت جاساۋعا، اقىلدى بولۋعا شاقىردى. ادام قانشا جاكسىلىق جاساسا، كەرەمەتكە كەنەلەتىنى راس. قاناعاتشىل بولساڭ، ءسىزدى اداستىرۋدان ساقتايدى. ارەكەت ەت، سىزگە بەرەكەت بەرسىن دەپ جاستارعا ناسيحات بەردى. يسلام جەمەني ساعديدىڭ دانالىعىن ايقىنداپ، ءوزىنىڭ ۇشكىر ويلارىمەن ءبولىستى، شايىر ونەگە ەتىپ قالدىرعان قۇندىلىقتارىن ىسكە اسىرۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.
كەيىن ابىلاي حان اتىنداعى قازحق جانە ءاتۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى داۋەن د. ب. ءوز ويىمەن ءبولىستى. پارسى ادەبيەتىنىڭ ءرولى، سونىڭ ىشىندە ساعدي شىعارمالارىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى ادام، ادامگەرشىلىك، ادامي قۇندىلىقتار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ءسوز شەبەرى ساعدي شىعارمالارىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى – ونىڭ ناقىل سوزدەرىنىڭ وقىرماندار ءاردايىم جادىندا بولۋى. بۇل اقىن شەبەرلىگىنىڭ باستى قىرى. اتالمىش شارانىڭ ستۋدەنتتەر ءۇشىن تاعلىمى جوعارى، تاربيەلىك ءمانى زور ەكەنىنە توقتالىپ ءوتتى.
«تاجىكتەر اراسىنداعى ساعدي بەينەسى» دەگەن تاقىرىپتا تاجىكستان ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ف.ع.د.، پروفەسسور ميسبوحيدديني نارزيقۋل بايانداما جاسادى. ساعدي ءشيرازيدىڭ تاجىك حالقى اراسىندا ۇلكەن قۇرمەتكە يە، ونىڭ ءار ءبىر ناسيحات-ونەگەگە تولى پايدالى سوزدەرى حالىق اراسىندا كەڭ قولدانىسقا يە جانە ماڭگى وشپەيتىن جارىق جۇلدىزداي جارقىراپ قالاتىنىن باسا ايتتى.
ودان ءارى «ساعدي ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى» اتتى تاقىرىپتا ابىلاي حان اتىنداعى قازحق جانە ءاتۋ 4 كۋرس ستۋدەنتى دوسمۇرات ن. ساعدي ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايىندا مازمۇندى اقپاراتتارىمەن ءبولىستى. كەش سوڭىندا قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 3 كۋرس ستۋدەنتتەرى جەنيسبەكقىزى ا.، بەيسەنعاليەۆا د.، قارسىباەۆا ش.، ەلەۋسىز ا.، ال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ 3 كۋرس ستۋدەنتى ابدۋراحيموۆا ۇ. جانە ابىلاي حان اتىنداعى قازحق جانە ءاتۋ 3 كۋرس ستۋدەنتتەرى قاديرحانوۆا م.، قۇلماعانبەتوۆا ا.، عاپارالي قىزى گ. ساعدي شيرازي شىعارمالارىنان پارسى تىلىندە ۇزىندىلەر وقىپ، زور قوشەمەتكە بولەندى.
ودان ءارى «ساعدي ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى» اتتى تاقىرىپتا ابىلاي حان اتىنداعى قازحق جانە ءاتۋ 4 كۋرس ستۋدەنتى دوسمۇرات ن. ساعدي ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايىندا مازمۇندى اقپاراتتارىمەن ءبولىستى. كەش سوڭىندا قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ 3 كۋرس ستۋدەنتتەرى جەنيسبەكقىزى ا.، بەيسەنعاليەۆا د.، قارسىباەۆا ش.، ەلەۋسىز ا.، ال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ 3 كۋرس ستۋدەنتى ابدۋراحيموۆا ۇ. جانە ابىلاي حان اتىنداعى قازحق جانە ءاتۋ 3 كۋرس ستۋدەنتتەرى قاديرحانوۆا م.، قۇلماعانبەتوۆا ا.، عاپارالي قىزى گ. ساعدي شيرازي شىعارمالارىنان پارسى تىلىندە ۇزىندىلەر وقىپ، زور قوشەمەتكە بولەندى.
شارا سوڭىندا شەتەل تىلدەرىن وقىتۋ ادىستەمەسى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جالالوۆا ا.م. Cاعدي شيرازي شىعارماشىلىعىنا ارنالعان جىر-ءمۇشايرانىڭ ءوز مارەسىنە جەتكەنىن حابارلاپ، شىعىس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان، ءسوز زەرگەرى – ساعديدىڭ شىنايى جازىلعان، تەرەڭ ويعا، پاراسات-پايىمعا تولى، باعالى ەڭبەكتەرىمەن كەلەشەكتە دە ادەبيەت الەمىندەگى جارقىراعان شوق جۇلدىزداي جارقىراي بەرەدى دەپ جىر-ءمۇشايرانى ۇيىمداستىرعاندارعا، قاتىسقاندارعا ءوز العىسىن ءبىلدىردى.
ر.ك.سادىقوۆا
