27 ساۋىردە دونالد ترامپ: «ءبىز وتە بايىپتى تەرگەۋ جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ءبىز قىتايعا نارازىمىز. بۇل جاعدايعا ريزا ەمەسپىز، ويتكەنى ونى باستاپقىدا توقتاتۋعا بولاتىن ەدى، تەز توقتاتقاندا ول بۇكىل الەمگە تارالماس ەدى ...» دەپ مالىمدەمە جاسادى.
اقش قىتايعا كوروناۆيرۋستىڭ كەلتىرگەن شىعىنى ءۇشىن 130 ميلليارد ەۋرو تولەتكەن گەرمانيا سياقتى ارەكەت ەتە مە دەگەن ءجۋرناليستىڭ سۇراعىنا ترامپ: «بىزدە بۇعان قاراعاندا الدەقايدا جەڭىل جولدارى بار. ءبىز گەرمانياعا قاراعاندا وتە ۇلكەن، وتە كوپ اقشا تۋرالى اڭگىمە قوزعايتىن بولامىز» دەپ جاۋاپ بەردى.
گەرمانيا ۇكىمەتى مۇنداي ۋلتيماتۋم قويماعانىن جانە وتەماقى تۋرالى نۇسقانى Bild تىلشىلەرى شىعارعانىن جازعانىمەن، باق ترامپتىڭ سوزدەرىن تالداي باستادى. كەيبىر نۇسقالار بويىنشا اقش-تىڭ قىتاي الدىنداعى قارىزىن جويۋ مۇمكىندىگى تالقىلانۋدا. اقش-تىڭ كەيبىر شتاتتارىندا ۇجىمدىق سوتقا بەرۋ پروتسەستەرى باستالىپ تا كەتتى.
مەملەكەتتىك حاتشى مايك پومپەو 29 ساۋىردەگى ءباسپاسوز مالىمدەمەسىندە قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى مەن ءتۇرلى قىتاي اقپارات قۇرالدارى كوروناۆيرۋس تۋرالى جالعان اقپارات تاراتىپ جاتقانىن ايتىپ، «بۇل ۆيرۋس قىتايدان ءبىرىنشى رەت شىعىپ تۇرعان جوق» دەگەندى باسا ايتتى.
پەنتاگون قۇرعاق سوزبەن قورقىتىپ قانا قويماي، «كەمە قاتىناسى ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ» دەگەن سىلتاۋمەن وڭتۇستىك قىتاي تەڭىزىنە اسكەري كەمەلەردى جىبەردى. 28 ساۋىردە USS Barry زىمىران ۇشاعى پاراسەل ارالدارىنا جاقىندادى (قىتايشا سيشا تسيۋنداو). كەلەسى كۇنى USS Bunker Hill زىمىران كرەيسەرى سپراتلي ارالدارىنا (نانشا) بەت الدى. قىتاي ەسكەرتۋ جاساۋمەن شەكتەلىپ، اقش اسكەري كۇشتەرىن ايماقتى تاستاپ كەتۋدى سۇرادى.
«قىتاي ۆيرۋسى» تۋرالى اڭىزدى تاراتقان اقش پەكيندى ءوزىنىڭ ەرەجەلەرى بويىنشا ويناۋعا ماجبۇرلەۋگە ۇمىتتەنەدى.
اقش پرەزيدەنتىنىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەسشىسى، گەنەرال گەربەرت ماكماستەردىڭ 2017-2018 جج. مالىمدەمەلەرى سيمپتوماتيكالىق بولىپ تابىلادى. «The Atlantic» گازەتىنىڭ مامىر ايىنداعى سانىندا ول قىتايعا قاتىستى كولەمدى ساياسي ماقالا جاريالادى. ماكماستەر: «قىتايعا قاۋىپ ءتوندى، ويتكەنى ونىڭ باسشىلارى دەموكراتيالىق باسقارۋعا جانە ەركىن نارىقتىق ەكونوميكاعا بالاما رەتىندە جابىق، اۆتوريتارلىق مودەلدى العا تارتادى. قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسى ادامنىڭ ەركىندىگىن شەكتەيتىن جانە اۆتوريتارلىق باقىلاۋدى كەڭەيتەتىن ىشكى جۇيەنى نىعايتىپ قانا قويمايدى، سونىمەن بىرگە ونى ەكسپورتتاماقشى. ولار الەمدى قول استىندا ۇستاۋ ءۇشىن جاڭا ەرەجەلەر مەن جاڭا حالىقارالىق ءتارتىپتى ازىرلەيدى جانە باسقارادى ... اسكەري-ەكونوميكالىق ستراتەگيالاردىڭ ينتەگراتسيالانعان سيپاتى قىتاي تاراپىنان امەريكا قۇراما شتاتتارى مەن باسقا دا ەركىن جانە اشىق قوعامدار ءۇشىن ول اسا قاۋىپتى. قىتاي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ماقساتتارى امەريكاندىق مۇراتتار مەن امەريكالىق مۇددەلەرiنە قارسى باعىتتالعان" دەپ جازعان بولاتىن.
قىتايدىڭ ءۇش ستراتەگيالىق جوسپارى (قىتايدا جاسالعان 2025, بەلدەۋ جانە جول جانە ازاماتتىق-اسكەري بىرىگۋ), ءبىر-بىرىمەن تىعىز بايلانىستى دەپ جازادى ماكماستەر.
ءبىرىنشى جوسپار قىتايدىڭ عىلىم مەن تەحنيكادا تولىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋگە باعىتتالعان; ەكىنشىسى - ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنىڭ ينفراقۇرىلىمىنىڭ ينۆەستيتسيالارىمەن بايلانىستى; ءۇشىنشى جوسپار جاھاندىق بارلاۋ جەلىسىن قۇرۋعا جانە كيبەرشابۋىلدار جاساۋعا باعىتتالعان.
«قىتايدىڭ اگرەسسيۆتى ساياساتىنىڭ قاتەرىن تومەندەتۋدىڭ كەز-كەلگەن ستراتەگياسى اقش پەن باسقا دا سىرتقى كۇشتەردىڭ قىتايدىڭ ىشكى ەۆوليۋتسياسىنا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنىن ناقتى باعالاۋعا نەگىزدەلۋى كەرەك ... بىزدە اسكەري كۇش پەن ساۋدا ساياساتىنان باسقا دا ماڭىزدى قۇرالدار بار». دەگەن ەدى.
مۇنداي قۇرالدار ءۇشىن پرەزيدەنت ترامپتىڭ بۇرىنعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى ليبەرالدى يدەيالاردى، اشىق قوعامداعى تولەرانتتىلىقتى جانە ەلدى تاستاپ كەتكەن قىتاي ديسسيدەنتتەرىن قامتيدى.
سونىمەن قاتار، ماكماستەر قىتايداعى ادام قۇقىعىن بۇزۋمەن اينالىساتىن كەز-كەلگەن قىتايلىق كومپانيالارعا قاتىستى قاتاڭ شارالار قولدانۋعا، قىتايدىڭ ارنايى قىزمەتتەرى مەن ىقپال ەتۋ اگەنتتەرىنەن قورعانۋعا، بارلىق قىتاي ديسسيدەنتتەرىن تارتۋعا جانە ەلدەن كوبىرەك جاستاردىڭ كەتۋىنە ىقپال ەتۋگە، وسى جاستاردى ليبەراليزم رۋحىندا تاربيەلەۋگە شاقىرادى.
گەوساياسات تۋرالى بىرقاتار كىتاپتاردىڭ تانىمال اۆتورى جانە فەدەرالدى پروكۋرور فرەنسيس سەمپا ماكماستەردىڭ ۇسىنىسىن 1947 جىلعى دجوردج كەنناننىڭ «ۇزاق تەلەگرامماسىمەن» سالىستىردى، وندا بۇل ديپلومات كەڭەس وداعىنىڭ كەڭەيۋىن قامتىعان «ۇلكەن ستراتەگيانى» ۇسىندى. سونىمەن بىرگە سەمپا ماكماستەردىڭ ۇسىنىستارىن «جۇمساق» دەپ اتايدى جانە «ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى نەگىزگى كۇش ورتالىقتارىنا قارسىلاسۋ كۇشتەرىن باقىلاۋدى ورناتۋعا جول بەرمەۋ» ماقساتىمەن «ءۇندى-تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى قىتاي تاريحى مەن گەوگرافياسىن تۇسىنۋگە نەگىزدەلگەن قاتاڭ جانە قىراعى ۇستاۋ ساياساتىمەن» قارسى بولۋدى ۇسىنادى.
اقش-تىڭ قازىرگى اكىمشىلىگى شىعىس جارتى شارداعى ءداستۇرلى سەرىكتەستەرىن - وڭتۇستىك كورەيا، ءۇندىستان، تايۆان، سونداي-اق اسەان ەلدەرىن تارتا وتىرىپ، قىتايعا قارسى ستراتەگيانى جۇزەگە اسىرۋعا كوپ كوڭىل بولەدى دەپ كۇتىلۋدە. ۆاشينگتون بۇرىنعى كەڭەس وداعى ەلدەرىنە نازار اۋدارۋدى جالعاستىرادى. ال، ەۋروپادا امەريكا قۇراما شتاتتارى قىتايدىڭ ەكونوميكالىق ىقپالىنىڭ كەڭەيۋىنە قارسى وداقتاستاردىڭ قولداۋىنا يە بولۋعا تىرىسادى.
وڭعار قابدەن،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
