27 sáýirde Donald Tramp: «Biz óte baıypty tergeý júrgizip jatyrmyz. Biz Qytaıǵa narazymyz. Bul jaǵdaıǵa rıza emespiz, óıtkeni ony bastapqyda toqtatýǵa bolatyn edi, tez toqtatqanda ol búkil álemge taralmas edi ...» dep málimdeme jasady.
AQSh Qytaıǵa koronavırýstyń keltirgen shyǵyny úshin 130 mıllıard eýro tóletken Germanııa sııaqty áreket ete me degen jýrnalıstiń suraǵyna Tramp: «Bizde buǵan qaraǵanda áldeqaıda jeńil joldary bar. Biz Germanııaǵa qaraǵanda óte úlken, óte kóp aqsha týraly áńgime qozǵaıtyn bolamyz» dep jaýap berdi.
Germanııa úkimeti mundaı ýltımatým qoımaǵanyn jáne ótemaqy týraly nusqany Bild tilshileri shyǵarǵanyn jazǵanymen, BAQ Tramptyń sózderin taldaı bastady. Keıbir nusqalar boıynsha AQSh-tyń Qytaı aldyndaǵy qaryzyn joıý múmkindigi talqylanýda. AQSh-tyń keıbir shtattarynda ujymdyq sotqa berý proesteri bastalyp ta ketti.
Memlekettik hatshy Maık Pompeo 29 sáýirdegi baspasóz málimdemesinde Qytaı syrtqy ister mınıstrligi men túrli qytaı aqparat quraldary koronavırýs týraly jalǵan aqparat taratyp jatqanyn aıtyp, «bul vırýs Qytaıdan birinshi ret shyǵyp turǵan joq» degendi basa aıtty.
Pentagon qurǵaq sózben qorqytyp qana qoımaı, «keme qatynasy erkindigin qamtamasyz etý» degen syltaýmen Ońtústik Qytaı teńizine áskerı kemelerdi jiberdi. 28 sáýirde USS Barry zymyran ushaǵy Parasel araldaryna jaqyndady (qytaısha Sısha ıýndao). Kelesi kúni USS Bunker Hill zymyran kreıseri Spratlı araldaryna (Nansha) bet aldy. Qytaı eskertý jasaýmen shektelip, AQSh áskerı kúshterin aımaqty tastap ketýdi surady.
«Qytaı vırýsy» týraly ańyzdy taratqan AQSh Pekındi óziniń erejeleri boıynsha oınaýǵa májbúrleýge úmittenedi.
AQSh prezıdentiniń ulttyq qaýipsizdik máseleleri jónindegi keńesshisi, general Gerbert Makmasterdiń 2017-2018 jj. málimdemeleri sımptomatıkalyq bolyp tabylady. «The Atlantic» gazetiniń mamyr aıyndaǵy sanynda ol Qytaıǵa qatysty kólemdi saıası maqala jarııalady. MakMaster: «Qytaıǵa qaýip tóndi, óıtkeni onyń basshylary demokratııalyq basqarýǵa jáne erkin naryqtyq ekonomıkaǵa balama retinde jabyq, avtorıtarlyq modeldi alǵa tartady. Qytaı Kommýnıstik partııasy adamnyń erkindigin shekteıtin jáne avtorıtarlyq baqylaýdy keńeıtetin ishki júıeni nyǵaıtyp qana qoımaıdy, sonymen birge ony eksporttamaqshy. Olar álemdi qol astynda ustaý úshin jańa erejeler men jańa halyqaralyq tártipti ázirleıdi jáne basqarady ... Áskerı-ekonomıkalyq strategııalardyń ıntegraııalanǵan sıpaty Qytaı tarapynan Amerıka Qurama Shtattary men basqa da erkin jáne ashyq qoǵamdar úshin ol asa qaýipti. Qytaı kommýnıstik partııasynyń maqsattary amerıkandyq murattar men amerıkalyq múddelerine qarsy baǵyttalǵan" dep jazǵan bolatyn.
Qytaıdyń úsh strategııalyq jospary (Qytaıda jasalǵan 2025, Beldeý jáne Jol jáne Azamattyq-áskerı birigý), bir-birimen tyǵyz baılanysty dep jazady MakMaster.
Birinshi jospar Qytaıdyń ǵylym men tehnıkada tolyq táýelsizdikke qol jetkizýge baǵyttalǵan; ekinshisi - Úndi-Tynyq muhıty aımaǵynyń ınfraqurylymynyń ınvestıııalarymen baılanysty; Úshinshi jospar jahandyq barlaý jelisin qurýǵa jáne kıbershabýyldar jasaýǵa baǵyttalǵan.
«Qytaıdyń agressıvti saıasatynyń qaterin tómendetýdiń kez-kelgen strategııasy AQSh pen basqa da syrtqy kúshterdiń Qytaıdyń ishki evolıýııasyna qanshalyqty áser etetinin naqty baǵalaýǵa negizdelýi kerek ... Bizde áskerı kúsh pen saýda saıasatynan basqa da mańyzdy quraldar bar». degen edi.
Mundaı quraldar úshin prezıdent Tramptyń burynǵy ulttyq qaýipsizdik jónindegi keńesshisi lıberaldy ıdeıalardy, ashyq qoǵamdaǵy toleranttylyqty jáne eldi tastap ketken qytaı dıssıdentterin qamtıdy.
Sonymen qatar, MakMaster Qytaıdaǵy adam quqyǵyn buzýmen aınalysatyn kez-kelgen qytaılyq kompanııalarǵa qatysty qatań sharalar qoldanýǵa, Qytaıdyń arnaıy qyzmetteri men yqpal etý agentterinen qorǵanýǵa, barlyq qytaı dıssıdentterin tartýǵa jáne elden kóbirek jastardyń ketýine yqpal etýge, osy jastardy lıberalızm rýhynda tárbıeleýge shaqyrady.
Geosaıasat týraly birqatar kitaptardyń tanymal avtory jáne federaldy prokýror Frensıs Sempa MakMasterdiń usynysyn 1947 jylǵy Djordj Kennannyń «uzaq telegrammasymen» salystyrdy, onda bul dıplomat Keńes Odaǵynyń keńeıýin qamtyǵan «úlken strategııany» usyndy. Sonymen birge Sempa MakMasterdiń usynystaryn «jumsaq» dep ataıdy jáne «Eýrazııa qurlyǵyndaǵy negizgi kúsh ortalyqtaryna qarsylasý kúshterin baqylaýdy ornatýǵa jol bermeý» maqsatymen «Úndi-Tynyq muhıty aımaǵyndaǵy Qytaı tarıhy men geografııasyn túsinýge negizdelgen qatań jáne qyraǵy ustaý saıasatymen» qarsy bolýdy usynady.
AQSh-tyń qazirgi ákimshiligi shyǵys jarty shardaǵy dástúrli seriktesterin - Ońtústik Koreıa, Úndistan, Taıvan, sondaı-aq ASEAN elderin tarta otyryp, Qytaıǵa qarsy strategııany júzege asyrýǵa kóp kóńil bóledi dep kútilýde. Vashıngton burynǵy Keńes Odaǵy elderine nazar aýdarýdy jalǵastyrady. Al, Eýropada Amerıka Qurama Shtattary Qytaıdyń ekonomıkalyq yqpalynyń keńeıýine qarsy odaqtastardyń qoldaýyna ıe bolýǵa tyrysady.
Ońǵar Qabden,
"Adyrna" ulttyq portaly
