26 ءساۋىر – اسىلبەك قيلىموۆتىڭ تۋعان كۇنى!
اسىلبەك قيلىموۆ - سسرو چەمپيونى (1984), سسرو چەمپيوناتىنىڭ ەكى دۇركىن كۇمىس جۇلدەگەرى (1985, 1986), سسرو كۋبوگىنىڭ جەڭىمپازى (1984).
1984 جىل. تاشكەنت. اقپاننىڭ ناۋرىزعا ۇلاسار تۇسى. كۇن ازىناپ تۇر. بوكسشىلاردىڭ سالماعىن ولشەيتىن اۋماعى اتشاپتىرىم بولمەنىڭ قابىرعاسىن قىراۋ باسقان. تون، جىلى شەكپەن كيگەن قازىلار مەن ماماندار قورباڭ-قورباڭ ەتەدى.
اسىلبەك تۇتتاي جالاڭاش كۇيىندە كىرگە اياق سالدى. مۇزداي تەمىر تابانىنان ءوتىپ، ميدان ءبىر-اق شىقتى. 75,700 كگ!
- قيلىموۆ، 40 مينۋتتا 700 گرامنان ارىلۋىڭ كەرەك! – قاسقاباس تورەشىنىڭ ءۇنىن قۇلاعى دىڭىلداپ ارەڭ ەستىدى. كوزى بۇلدىراپ، اياعىندا ارەڭ تۇر. ءتىسى تىسىنە تيمەي ساقىلدايدى. باپكەرى الەكساندر دراچ مۇنىڭ يىعىنا تۇلىبىن جاۋىپ، قولتىقتاعان كۇيى بۇرىشقا الىپ كەتتى.
-تەز كيىن! – الەكساندر الەكساندروۆيچ اسىلبەكتى بالاشا كيىندىرە باستادى.
-تەز،تەز!
اسىلبەكتىڭ باسى اينالىپ، اينالا دوڭگەلەنىپ بارادى.
- نە بولدى؟! تۇر، ازداپ سەكىر! – الەكساندر دراچ اسىلبەكتى بەلدەن قاپسىرا قۇشاقتاعان كۇيى اياعىنان تىك تۇرعىزدى.
بۇل بولسا ، قاس-قاعىمدا قالايشا كيىنىپ ۇلگەردىم دەپ، ءوز-وزىنە تاڭ. تۇرعان ورنىندا سەكىرگەن بولادى. بۋىن-بۋىنى ءدىر-ءدىر ەتەدى. ءتىلى اۋزىنا سىيماي كەۋىپ بارادى. تاعى دا كوزى قاراۋىتىپ، دۇنيە شىر اينالدى. الەكساندر الەكساندروۆيچ جاعىنان تارتىپ-تارتىپ جىبەرگەندە ەسىن جيىپ الدى دا، باپكەرى ۇسىنعان قولعاپتى كيدى.
تۇلىبىن شەشپەگەن كۇيى دراچ كولدەنەڭ تارتقان توسپانى ۇرعان بولادى. قولدا قۋات جوق. ەكەۋى جارتى ساعات ازاپتانىپ، ازىناعان سۋىقتا تاعى دا انادان جاڭا تۋعانداي كۇيدە سالماعىن ولشەدى. 75,200!
بۇل جولى تابانىن قارىعان سۋىقتى ەلەگەن جوق. ەسى-دەرتى تەمىر بەلدەۋدىڭ بويىندا زىر قاققان بارماق باسىنداي بەلگىدە. كوزىن اشىپ-جۇمىپ، تاعى قادالدى:75,200!
شاراسىز كۇيدە باپكەرىنە قارادى. الەكساندر الەكساندروۆيچتىڭ اقسارى ءجۇزى سۇپ-سۇر. اسىلبەك تەمىر تاباقشانىڭ ۇستىندە ءالى تۇر. دراچ بىلەگىنەن ۇستاپ تارتقاندا بارىپ، ەسىن جيدى.
- الەكساندر الەكساندروۆيچ! ءبىر- ەكى رەت ۇرايىن. بولماسا، قويا سالايىق.- دراچتىڭ جانارى جارق ەتە قالدى.
- سەن نە، ەرەسەكتەر چەمپيوناتىنا تۇسۋگە قورقىپ تۇرسىڭ با؟! - الەكساندر الەكساندروۆيچ ىلكى ءسات ءۇنسىز قالدى. - اسىلبەك، باياعىدا ماعان ايتپاي كاسپيدىڭ جاعاسىندا تەمىر سۇيرەپ جۇگىرىپ بارا جاتقانىڭ ءالى كوز الدىمدا. سەن نە، جەڭىلۋ ءۇشىن ، شەگىنۋ ءۇشىن جۇگىردىڭ بە سوندا؟!
بىرەۋ دىراۋ قامشىمەن وسىپ-وسىپ جىبەرگەندەي جون ارقاسى شىم ەتە قالدى. كوكىرەك تۇسى شىمىرلاپ، ىشتە اساۋ سەزىم لاپ ەتتى. جانارى جالت-جۇلت ەتىپ، بالا قىرانداي ەكى يىعىن كەزەك قومداپ، باپكەرىنە تەسىلە قاراعان. « ماسساعان! ون-اق مينۋت ۋاقىت بار. 200 گرامدى سىلىپ ۇلگەرمەسەم، دالادا قالامىن!»
باپكەرى وزىنە قاراتىپ ۇستاعان بىلعارى توسپانى ءوشى كەتكەندەي تۇيگىشتەدى. كۇنى بويى زورلىقپەن تەرلەسە، ەندى ماڭدايىنا مونشاق-مونشاق تەر تۇندى. تۇلا بويى جەپ-جەڭىل. كوز الدىندا كاسپي جاعالاي جۇگىرگەن بالا شاعى قۇلدىراڭداپ وتە شىقتى. ...تەڭىز ءتوسى دۇركىرەي كوشىپ، الاي-تۇلەي كۇيگە تۇسكەن. تاۋداي تولقىندار ءبىرىن-ءبىرى ەنتەلەي قۋىپ، كۇركىرەپ، بۇرق-سارق قايناپ، جاعاعا اسىعادى. سالماعى 25-27 كگ. تارتاتىن ۇشكىل تەمىر سۇيرەتكەن قارا بالا تەڭىز جاعالاي قان سورپاسى شىعىپ، ەبىل-دەبىل جۇگىرىپ كەلەدى. ەكى ۇشى تەمىر سۇيرەتپەگە بايلانعان قىل ارقان كەۋدە تۇسىندا. قوس قولىمەن ارقاندى قىسا ۇستاعان بويدا تىستەنىپ، ورشەلەنىپ جۇگىرەدى. داۋىل شايقاعان تەڭىز بەتى قالاي بۋىرقانا دولدانسا، ارمانشىل بالا جۇرەگى كەۋدەسىن جارىپ شىعارداي تىنىمسىز تۋلايدى.
بالا ارمانى تولقىنمەن جارىسا تۋلايدى. قارا بالانىڭ كىشكەنتاي بىلەگى قايىڭنىڭ بەزىندەي. جۇدىرىقتاي جۇرەگى اساۋ تەڭىزدەي شالقىپ جاتىر. ...تۇلىپتى شەشكەن بويدا اياعىنىڭ ۇشىمەن جۇگىرە باسىپ، كىرگە تۇرا قالدى. 75.00 كەلى!
الەكساندر دراچتىڭ جۇزىنە لىپ ەتىپ قان جۇگىردى. اسىلبەك ءوز كوزىنە ءوزى سەنەر ەمەس. اسحاناعا باپكەرىنىڭ سۇيەۋىمەن ارەڭ جەتتى. الەكساندر الەكساندروۆيچ ءبىر كەسە ءشاي ىشكىزىپ، ءبىر ءتىلىم ەت اساتتى. سوسىن بولمەگە اكەلىپ، بالاشا وبەكتەپ توسەگىنە جاتقىزدى. ءتىلىنىڭ استىنا ءبىر ءتىلىم ليمون سالىپ، «ۇيىقتا» دەدى. سىلەكەيى شۇبىرىپ ءبىراز جاتقان اسىلبەك كىرپىگى قالاي ايقاسقانىن بىلگەن جوق.
تاشكەنت شارشى الاڭىنداعى العاشقى ايقاسىندا اتاقتى ۆياچەسلاۆ چەپايكينمەن قولعاپ ءتۇيىستىردى.ءۇشىنشى راۋندتا اسىلبەكتىڭ وڭ جۇدىرىعى چەپايكيندى مۇرتتاي ۇشىردى.
وزبەكستاندىق حاكىم ماتچانوۆتى ەكى رەت نوكداۋنعا تۇسىرگەن اسىلبەكتى جارتىلاي فينالدا سوۆەت وداعى بىرىنشىلىكتەرىنىڭ بىرنەشە دۇركىن جۇلدەگەرى رەسەيلىك ەگور يلينزەەر كۇتىپ تۇردى. قازاق جىگىتى قارسىلاسىن الىستان كوزدەي ۇرىپ، ساۋاتتى ايقاستى. اسىلبەكتىڭ تىك سوققىلارى ەگوردىڭ ەسىن الدى. يلينزەەر قيلىموۆتى تورعا تۇسىرە الماي، بارماق شاينادى. قازىلار ءبىراۋىزدان اسىلبەكتى جاقتادى.
الدا - شەشۋشى ايقاس. قارسىلاسى- سسرو چەمپيونى، سوۆەت وداعى سپارتاكياداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى، مينسكىلىك الەكساندر بەلياەۆ. بۇعان دەيىن شارشى الاڭدا 224 رەت ايقاسقا تۇسكەن كوكجالدىڭ ءوزى.
اسىلبەكتىڭ ايقاس سانى الەكساندردان ەكى ەسەدەي كەم. بىراق رينگتە ءبارى كەرىسىنشە ءوربىدى. بەلياەۆ ءۇش راۋند بويى اسىلبەكتىڭ شوقپارداي جۇدىرىعىنان قاشۋمەن بولدى. قيلىموۆ ءبىر ءسات تىزگىن تارتقان جوق.
ءۇشىنشى راۋندتىڭ اياق جاعىندا ەسەسى كەتىپ بارا جاتقان بەلياەۆ شابۋىلعا شىقتى. الەكساندردىڭ ەكى سوققىسى اۋا قارماپ قالدى. اسىلبەكتىڭ سول جۇدىرىعى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا بەلياەۆتىڭ يەگىنە ساق ەتە قالدى. كىرپىك قاققانشا وڭ قول تۋرا تۇمسىقتان ءتيدى.قيلىموۆ –سسرو چەمپيونى!
1984 جىل. لوس-اندجەلەس وليمپياداسىنا قاتىسۋدان باس تارتقان سوتسياليستىك مەملەكەتتەر «دوستىق-84» دوداسىنىڭ تۇساۋىن كەستى. بوكسشىلار باسەكەسى گاۆاناداعى «كولليزەو» سارايىندا ءوتتى.
سوۆەت وداعىنىڭ اتىنان 75 كەلى سالماقتا سىنعا تۇسكەن اسىلبەكتىڭ جولى ءشۇۋ دەگەننەن 1982 جىلعى الەم چەمپيونى بەرناردو كوماسپەن (كۋبا) ءتۇيىستى.كوماس وتە تەگەۋرىندى، ايلالى سپورتشى. رينگتە شيىرشىق اتىپ، قولدى-اياققا تۇرمايتىن ناعىز جامپوزدىڭ ءوزى. شىرەپ ۇرسا، دونەن وگىزدى سەسپەي قاتىراتىن سوققىسىن بوكستىڭ باسى-قاسىنداعىلار جىر عىپ ايتادى.
اسىلبەك قارسىلاسىنىڭ اتاق-داڭقىنا پىسقىرىپ تا قاراعان جوق. اللاعا سيىنعان بويدا كەۋدەسىن تىك ۇستاپ، جۇتىنىپ شىقتى. اۋەلى ەكەۋى الىستان ارباسىپ كورگەن. اسىلبەك الدىرمادى. ءبىرىنشى راۋند قيلىموۆتىڭ پايداسىنا شەشىلدى. قىزۋقاندى كۋبالىقتار سپورت سارايىن دۇركىرەتىپ-اق تۇر. كۋبا پاتشاسى فيدەل كاسترو قوس قىراننىڭ ايقاسىن كىرپىك قاقپاي قاداعالاپ وتىر.
ەسەسى كەتىپ بارا جاتقانىن سەزگەن كوماس قيلىموۆتى قويان-قولتىق ۇرىسقا شاقىردى. اسىلبەك تارتىنعان جوق. قوس باتىردىڭ جۇدىرىقتارى سارت-سۇرت، جارق-جۇرق ەتىپ، كورەرمەندى ەلىتە ءتۇستى. ءبىر ءسات العا ورشەلەنە ۇمتىلعان كوماس قاپى قالدى. قاپى قالدىرعان قارسى الدىنداعى وندىردەي قازاق. كوماس جۇدىرىق سىلتەگەن كەزدە بۇلت ەتىپ قارسىلاسىنىڭ وڭ بۇيىرىنە بۇلت ەتە قالعان قيلىموۆ سول قولمەن تۋرا يەكتەن سالىپ جىبەردى. كوماس شالقاسىنان ءتۇستى. نوكداۋن! الدە... نوكاۋت! جەر دۇنيەنى كوشىرىپ جىبەرەردەي گۋىلدەسىپ تۇرعان قالىڭ جانكۇيەر قاس-قاعىمدا سىلتىدەي تىنا قالدى. بەرناردو كوماس تورەشى جۇگىرىپ جەتكەندە باسىن زورعا كوتەردى. تورەشى ساۋساعىن شوشايتىپ ساناي باستاعاندا عانا ەسىن جيدى. عۇلاما باپكەر السيدەس ساگاررا قاپ-قارا بوپ تۇتىگىپ كەتكەن.
ءبىر كەزدە ديريجەر ءدۇر ەتكىزگەن وركەستر ءتارىزدى مىڭ-سان جانكۇيەر گۇر-ر-ر ەتىپ، ءبىر ادامداي ورىندارىنان اتىپ تۇردى. قالىڭ جانكۇيەردىڭ قۋاتتى سەرپىنى بەرناردو كوماستى ورنىنان جۇلىپ الدى. كوزىنە قان تولعان كوماستىڭ قوس جۇدىرىعى اۆتوماتشا سارتىلدايدى. اسىلبەك تە ايانعان جوق. دۇلەي قارسىلاسىن شىقشىتتان، تۇمسىقتان، باۋىر-بۇيرەكتەن سولقىلداتا ۇردى دەيسىڭ. ءوزىنىڭ دە تالماۋ تۇسى تىز-تىز ەتەدى.
... قازىلار ۇزاق كەڭەستى. اقىرى جەڭىس 3:2 ەسەبىمەن كوماستىڭ قانجىعاسىندا كەتتى. ەگەر كوماسپەن باسقا جەردە ءدال وسىلاي ايقاسسا، تورەشى اسىلبەكتىڭ قولىن كوتەرگەن بولار ەدى. كۋبالىقتار ءوز توپىراعىندا ءوزىنىڭ الەم چەمپيونىن بوتەن بوكسشىنىڭ الدىنا جىعىپ بەرمەيدى. جاسى جيىرمادان اسقان كوكورىم اسىلبەك مۇنى قاپىسىز ۇقتى. «دوستىق-84» جارىسىندا 12 سالماقتىڭ 11-ىندە كۋبالىقتار چەمپيون اتاندى.
...ارادا بىرنەشە كۇن وتكەندە باپكەرى الەكساندر دراچ ەرتەلەتىپ تەلەفون شالدى.
- ەستىدىڭ بە، - دەدى الەكساندر الەكساندروۆيچ.
- نەنى؟
- جۋن سۋپ شين لوس اندجەلەس وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى بولدى.
- قالايشا؟ - اسىلبەك باپكەر سوزىنە سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي تۇر.
- سولاي. قيلىموۆ پەن كوماس جوق جەردە سۋپ شين مىقتى.
- تاعدىر دەگەن وسى ەكەن عوي، الەكساندر الەكساندروۆيچ. - اسىلبەكتىڭ ءۇنى قۇمىعىپ شىقتى.
- تاعدىر دەگەن وسى، ءىنىم.ادىلىنە جۇگىنسەك، وليمپيادا «التىنىنا» قيلىموۆ پەن كوماستىڭ ءبىرى لايىق. امال نە، كونەمىز...
وتكەننىڭ ەلەسى ساناسىندا جاڭعىرىپ ءوتتى.
1982 جىلدىڭ قازان ايى. فينليانديانىڭ تامپەرە قالاسىندا 13 مەملەكەتتىڭ ەڭ كۇشتى بوكسشىلارى باس قوستى. ءبىرىنشى جەكپە-جەكتە كانادالىق جەرري فرەيزەندى تالدىرىپ تۇسىرگەن قيلىموۆ ەكىنشى كەزەكتە وڭتۇستىك كورەيا سپورتشىسى يۋن سۋپ شينمەن بەتپە-بەت كەلدى. ءبىرىنشى راۋند اسىلبەكتىڭ ايقىن باسىمدىلىعىمەن اياقتالدى. ەكىنشى راۋندتا اسىلبەك قۋلىققا باستى. رينگتىڭ بۇرىشىنا ارقاسىن بەرىپ، قوس قولىن سالبىراتىپ جىبەردى دە، كورەيدىڭ شابۋىلىن كۇتتى. نامىستان كۇيگەن يۋن سۋپ شين ءبىر-ەكى رەت ەنتەلەپ كەلدى دە، اسىلبەكتىڭ يەگىن دىتتەپ، سول جۇدىرىعىن سىلتەدى. اسىلبەكتىڭ كۇتكەنى وسى ەدى. كورەيدىڭ سول بۇيىرىنە جالت بەردى دە، ءسال ەڭكەيىپ قالعان ءشيندى سول قولمەن يەكتەن وراي ۇردى. قارسىلاسى ەدەنگە گۇرس ەتە ءتۇستى. نوكاۋت! شەشۋشى سىندا 1981 جىلعى ەۋروپا چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، پولياك زيگمۋند گوسيەۆسكيدى تاس-تالقان قىلىپ ۇتقان 18 جاستاعى اسىلبەك قيلىموۆ ەرەسەكتەر سايىسىنىڭ باس جۇلدەسىن ەنشىلەدى.
يۋن سۋپ شين ەكەۋى 1983 جىلدىڭ كوكتەمىندە بانگكوكتا «كورول كۋبوگى» اتتى ءىرى جارىستىڭ فينالىندا تاعى جولىقتى. بۇل جولى دا اسىلبەك كورەي جىگىتىن جويقىن سوققىمەن سۇلاتىپ سالدى.
...ەمەننىڭ ءيىر بۇتاعىنداي اسىلبەك كورپەسىن تاس بۇركەنىپ الدى. ءىشى الاي-تۇلەي. كەڭسىرىگى ۋداي اشيدى.
... اسىلبەك قيلىموۆ 1984 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەۋروپا رەيتينگىندە 1-ساتىعا، الەمدىك رەيتينگتە 3-ورىنعا كوتەرىلدى. الەمدىك رەيتينگتە العاشقى ەكى ورىن كۋبالىق بەرناردو كوماس پەن كورەيالىق يۋن سۋپ شينگە بۇيىردى. اسىلبەك كوماستى گاۆانادا نوكداۋنعا تۇسىرسە، يۋن سۋپ ءشيندى ەكى مارتە نوكاۋتپەن جەڭدى. قيلىموۆ وسى جىلى وليمپيادا ويىندارىنا، ەۋروپا چەمپيوناتىنا قاتىسقان جوق. سونىڭ وزىندە قۇرىش بىلەك قازاقتى الەمدىك دەڭگەيدەگى بوكس ماماندارى ءادىل باعالادى.
قىدىربەك رىسبەك
