«ۇلتىن ءسۇيۋ - ۇلتشىلدىق ەمەس، ۇلتجاندىلىق»
باۋىرجان مومىشۇلى
وتانسۇيگىشتىك سەزىم وتانعا، تۋعان جەرىڭە، وسكەن ورتاڭا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك. ۇلتىڭدى قۇرمەت تۇتۋ، تاريحتان، انا تىلدەن اجىراماۋ – بۇل جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا سىڭىرەتىن قاعيدالار. انىعى، ۇلتىڭدى سۇيۋگە تاربيەلەۋى كەرەك. جالپى، ۇلتتىڭ ماقتان تۇتار دۇنيەسى – كىمگە بولسا دا بۇلجىمايتىن ءارى قاسيەتتى زاڭ بولۋى ءتيىس. ۇلتتىق ماقتانىش – ۇلتشىلدىق پەن شوۆينيزمگە قايشى: سالت-ءداستۇر مەن ءتىلدى ساقتاپ، رۋحاني دامۋ جانە قوعامدى جاڭعىرتۋعا، سونىمەن قاتار، تاۋەلسىزدىككە قول سۇعۋشىلار مەن باسقا ەتنيكالىق توپتاردى قورلاۋعا تىيىم سالادى.
پاتريوتيزم دەگەندە ەڭ اۋەلى باتىر باۋىرجان مومىشۇلى ەسكە تۇسەدى. 1943 جىلى جاراقات العان داڭقتى قولباسشى وڭالتۋ كەزىندە مۇحتار اۋەزوۆ پەن قانىش ساتپاەۆتىڭ باستاماسى بويىنشا قازاقستاننىڭ عىلىمي جانە شىعارماشىلىق ينتەلليگەنتسياسىمەن بىرقاتار كەزدەسۋ وتكىزەدى. ءبىر اپتا بويى ب.مومىشۇلى سوعىستاعى ادام پسيحولوگياسى جايلى لەكتسيا وقىدى، بۇل 1990 جىلى شىققان «پسيحولوگيا سوعىسى» كىتابىنىڭ نەگىزىنە اينالدى. تۋىندىدا پاتريوتيزمگە تەرەڭ ءارى جان-جاقتى انىقتاما بەرىلگەن.
«پاتريوتيزم – وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك. جەكە ادامنىڭ امان ساۋلىعى، قوعامدىق، مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىككە تىكەلەي بايلانىستىلىعىن، ءوزىڭنىڭ مەملەكەتكە تəۋەلدى ەكەنىڭدى سەزىنۋ، مەملەكەتتى نىعايتۋ دەگەنىمىز – جەكە ادامدى كۇشەيتۋ ەكەنىن مويىنداۋ; قىسقاسىن ايتقاندا، پاتريوتيزم دەگەنىمىز مەملەكەت دەگەن ۇعىمدى ونى جەكە ادامنىڭ بارلىق جاعىنان وتكەنى مەن بۇگىنگى كۇنىمەن جəنە بولاشاعىمەن قارىم قاتىناسىن بىرىكتىرەدى»، – دەسە، قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: «ءبىز قازاقستاننىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ وتانشىلدىق سەزىمى مەن ءوز ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن دامىتۋعا ءتيىسپىز»، – دەگەن بولاتىن.
شىنىمەن دە، پاتريوتتىق تاربيەنىڭ ورنى ەرەكشە. مۇنىڭ ىشىندە اسكەري پاتريوتيزم تاربيەسى جاسوسپىرىمدەردى ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە، ۇلتتىق ارميا ساپىندا ادال قىزمەت اتقارۋعا، وتان قورعاۋعا، ازاماتتىق قاسيەتتەرگە باۋليدى. جالپى، پاتريوتيزم انانىڭ سۇتىمەن بىرگە قالىپتاساتىن قۇدىرەتتى سەزىم. بۇل ەل مەن جەرگە، ءتىل مەن مادەنيەتكە سۇيىسپەنشىلىكتى ارتتىرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا ۇلىقتاۋعا باستايدى. بۇل رەتتە، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءپاتريوتيزمدى «ءار ەتنوستىڭ ۇلتتىق سەزىمىن سىيلاپ، بىردە – ءبىر ۇلتپەن قاراما – قايشىلىق تۋعىزباۋ» دەگەن ويى كوڭىلگە ەرىكسىز ورالادى.
دەسە دە، پاتريوتيزم وزدىگىنەن قالىپتاسپايدى. وتانسۇيگىشتىك اتتى اسىل قاسيەت بىرقاتار دۇنيەنى تانۋمەن پايدا بولادى. ەڭ اۋەلى ءتول تاريحتى، ەكىنشى، انا ءتىلىن ءبىلۋ ماڭىزدى. ءۇشىنشى، بابادان بالاعا جالعاسقان سالت-ءداستۇردى، ادەت-عۇرىپتى بىلمەك كەرەك. ءتورتىنشى، تاريحتان ساباق الىپ، تاعىلىمىن ساقتاۋ، دامىتۋ. بەسىنشى، ۇلتتىق قادىر-قاسيەتىمىزدى ارتتىرۋ. بۇل رەتتە، «وتاندى ءسۇيۋ وتباسىنان باستالادى» دەمەكشى، وتانسۇيگىشتىك قاسيەتتى قالىپتاستىرۋدا وتباسى تاربيەسىنىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. «ەلىڭدى سۇيسەڭ ەرلىك ىستەيسىڭ»، «ەر جىگىت ەل ءۇشىن تۋادى، ەل ءۇشىن ولەدى» ت.ب. ماقال- ماتەلدەر سوزىمىزگە انىق دالەل.
مەكتەپ قابىرعاسىنداعى پاتريوتتىق سەزىم وتانىنا، حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، ەلىنىڭ تۋىن، ەلتاڭباسىن، گيمنىن قاستەرلەپ قۇرمەتتەۋگە، حالقىنىڭ تەگىن، تاريحىن بىلۋگە تاربيەلەۋدەن كورىنەدى. ءار وقۋشىنىڭ ەلىنە دەگەن پاتريوتتىق رۋحتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن اعا ۇرپاقتىڭ وتان ءۇشىن جاساعان ەرلىك، باتىرلىق ىستەرىن جەتە ءتۇسىندىرۋ – ۇستازدىڭ مىندەتى. ەرلىگى مەن ورلىگى ەل اۋزىندا قالىپ، وشپەس ەرلىگىمەن اڭىز بولعان ۇلتتىڭ باتىر ۇلدارى باۋىرجان مومىشۇلى، راقىمجان قوشقارباەۆ، تولەگەن توقتاروۆ، تالعات بيگەلدينوۆ، قاسىم قايسەنوۆتەردىڭ ەرلىك ىستەرى وسكەلەڭ ۇرپاقتى پاتريوتتىق سەزىمگە باۋليتىنى ءسوزسىز. پاتريوتيزم كىندىك قانى تامعان جەرگە دەگەن قۇشتارلىقتى،پەرزەنتتىك ماحابباتتى دا بىلدىرەدى. بىلايشا ايتقاندا، ۇلت پاتريوتى ءبىلىمى جوعارى، كوپ بىلۋگە قۇشتار، ءبىلىمى مەن بىلىگىن ەڭ الدىمەن وزىنە، سودان كەيىن اكە-شەشە، وتباسى، تۋىس-باۋىرلارىنا، ەلى-جەرى جۇرتىنىڭ يگىلىگىنە جۇمسايتىن ىزدەنىمپاز زاماناۋي تۇلعا.
نازەركە ۋسەرباي،
فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى.
ف.قوزىباقوۆا،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاريح جانە ارحەولوگيا، ەتنولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورى، عىلىمي جوبا جەتەكشىسى.
