«Ūltyn süiu - ūltşyldyq emes, ūltjandylyq» Bauyrjan Momyşūly
Otansüigıştık sezım Otanǧa, tuǧan jerıŋe, ösken ortaŋa degen süiıspenşılık. Ūltyŋdy qūrmet tūtu, tarihtan, ana tılden ajyramau – būl jas ūrpaqtyŋ boiyna sıŋıretın qaǧidalar. Anyǧy, ūltyŋdy süiuge tärbieleuı kerek. Jalpy, ūlttyŋ maqtan tūtar düniesı – kımge bolsa da būljymaityn ärı qasiettı zaŋ boluy tiıs. Ūlttyq maqtanyş – ūltşyldyq pen şovinizmge qaişy: salt-dästür men tıldı saqtap, ruhani damu jäne qoǧamdy jaŋǧyrtuǧa, sonymen qatar, täuelsızdıkke qol sūǧuşylar men basqa etnikalyq toptardy qorlauǧa tyiym salady. Patriotizm degende eŋ äuelı batyr Bauyrjan Momyşūly eske tüsedı. 1943 jyly jaraqat alǧan daŋqty qolbasşy oŋaltu kezınde Mūhtar Äuezov pen Qanyş Sätpaevtyŋ bastamasy boiynşa Qazaqstannyŋ ǧylymi jäne şyǧarmaşylyq intelligensiiasymen bırqatar kezdesu ötkızedı. Bır apta boiy B.Momyşūly soǧystaǧy adam psihologiiasy jaily leksiia oqydy, būl 1990 jyly şyqqan «Psihologiia soǧysy» kıtabynyŋ negızıne ainaldy. Tuyndyda patriotizmge tereŋ ärı jan-jaqty anyqtama berılgen. «Patriotizm – Otanǧa degen süiıspenşılık. Jeke adamnyŋ aman saulyǧy, qoǧamdyq, memlekettık qauıpsızdıkke tıkelei bailanystylyǧyn, özıŋnıŋ memleketke təueldı ekenıŋdı sezınu, memlekettı nyǧaitu degenımız – jeke adamdy küşeitu ekenın moiyndau; qysqasyn aitqanda, patriotizm degenımız memleket degen ūǧymdy ony jeke adamnyŋ barlyq jaǧynan ötkenı men bügıngı künımen jəne bolaşaǧymen qarym qatynasyn bırıktıredı», – dese, QR Tūŋǧyş Prezidentı-Elbasy Qazaqstan halqyna Joldauynda: «Bız Qazaqstannyŋ barlyq azamattarynyŋ otanşyldyq sezımı men öz elıne degen süiıspenşılıgın damytuǧa tiıspız», – degen bolatyn. Şynymen de, patriottyq tärbienıŋ orny erekşe. Mūnyŋ ışınde äskeri patriotizm tärbiesı jasöspırımderdı elıne degen süiıspenşılıkke, ūlttyq armiia sapynda adal qyzmet atqaruǧa, Otan qorǧauǧa, azamattyq qasietterge baulidy. Jalpy, patriotizm ananyŋ sütımen bırge qalyptasatyn qūdırettı sezım. Būl el men jerge, tıl men mädenietke süiıspenşılıktı arttyryp, ūlttyq qūndylyqtarǧa ūlyqtauǧa bastaidy. Būl rette, Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ patriotizmdı «är etnostyŋ ūlttyq sezımın syilap, bırde – bır ūltpen qarama – qaişylyq tuǧyzbau» degen oiy köŋılge erıksız oralady. Dese de, patriotizm özdıgınen qalyptaspaidy. Otansüigıştık atty asyl qasiet bırqatar dünienı tanumen paida bolady. Eŋ äuelı töl tarihty, ekınşı, ana tılın bılu maŋyzdy. Üşınşı, babadan balaǧa jalǧasqan salt-dästürdı, ädet-ǧūrypty bılmek kerek. Törtınşı, tarihtan sabaq alyp, taǧylymyn saqtau, damytu. Besınşı, ūlttyq qadır-qasietımızdı arttyru. Būl rette, «Otandy süiu otbasynan bastalady» demekşı, otansüigıştık qasiettı qalyptastyruda otbasy tärbiesınıŋ maŋyzy zor ekenın aitpai ketuge bolmas. «Elıŋdı süiseŋ erlık ısteisıŋ», «Er jıgıt el üşın tuady, el üşın öledı» t.b. maqal- mätelder sözımızge anyq dälel. Mektep qabyrǧasyndaǧy patriottyq sezım Otanyna, halqyna adal qyzmet etuge, elınıŋ Tuyn, Eltaŋbasyn, Gimnın qasterlep qūrmetteuge, halqynyŋ tegın, tarihyn bıluge tärbieleuden körınedı. Är oquşynyŋ elıne degen patriottyq ruhty qalyptastyru üşın aǧa ūrpaqtyŋ Otan üşın jasaǧan erlık, batyrlyq ısterın jete tüsındıru – ūstazdyŋ mındetı. Erlıgı men örlıgı el auzynda qalyp, öşpes erlıgımen aŋyz bolǧan ūlttyŋ batyr ūldary Bauyrjan Momyşūly, Raqymjan Qoşqarbaev, Tölegen Toqtarov, Talǧat Bigeldinov, Qasym Qaisenovterdıŋ erlık ısterı öskeleŋ ūrpaqty patriottyq sezımge baulityny sözsız. Patriotizm kındık qany tamǧan jerge degen qūştarlyqty,perzenttık mahabbatty da bıldıredı. Bylaişa aitqanda, ūlt patrioty bılımı joǧary, köp bıluge qūştar, bılımı men bılıgın eŋ aldymen özıne, sodan keiın äke-şeşe, otbasy, tuys-bauyrlaryna, elı-jerı jūrtynyŋ igılıgıne jūmsaityn ızdenımpaz zamanaui tūlǧa.
Nazerke Userbai, filologiia jäne älem tılderı fakultetınıŋ studentı.
F.QOZYBAQOVA, Äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı tarih jäne arheologiia, etnologiia fakultetınıŋ Qazaqstan tarihy kafedrasynyŋ professory, ǧylymi joba jetekşısı.
