«Ultyn súıý - ultshyldyq emes, ultjandylyq»
Baýyrjan Momyshuly
Otansúıgishtik sezim Otanǵa, týǵan jerińe, ósken ortańa degen súıispenshilik. Ultyńdy qurmet tutý, tarıhtan, ana tilden ajyramaý – bul jas urpaqtyń boıyna sińiretin qaǵıdalar. Anyǵy, ultyńdy súıýge tárbıeleýi kerek. Jalpy, ulttyń maqtan tutar dúnıesi – kimge bolsa da buljymaıtyn ári qasıetti zań bolýy tıis. Ulttyq maqtanysh – ultshyldyq pen shovınızmge qaıshy: salt-dástúr men tildi saqtap, rýhanı damý jáne qoǵamdy jańǵyrtýǵa, sonymen qatar, táýelsizdikke qol suǵýshylar men basqa etnıkalyq toptardy qorlaýǵa tyıym salady.
Patrıotızm degende eń áýeli batyr Baýyrjan Momyshuly eske túsedi. 1943 jyly jaraqat alǵan dańqty qolbasshy ońaltý kezinde Muhtar Áýezov pen Qanysh Sátpaevtyń bastamasy boıynsha Qazaqstannyń ǵylymı jáne shyǵarmashylyq ıntellıgenııasymen birqatar kezdesý ótkizedi. Bir apta boıy B.Momyshuly soǵystaǵy adam psıhologııasy jaıly lekııa oqydy, bul 1990 jyly shyqqan «Psıhologııa soǵysy» kitabynyń negizine aınaldy. Týyndyda patrıotızmge tereń ári jan-jaqty anyqtama berilgen.
«Patrıotızm – Otanǵa degen súıispenshilik. Jeke adamnyń aman saýlyǵy, qoǵamdyq, memlekettik qaýipsizdikke tikeleı baılanystylyǵyn, ózińniń memleketke təýeldi ekenińdi seziný, memleketti nyǵaıtý degenimiz – jeke adamdy kúsheıtý ekenin moıyndaý; qysqasyn aıtqanda, patrıotızm degenimiz memleket degen uǵymdy ony jeke adamnyń barlyq jaǵynan ótkeni men búgingi kúnimen jəne bolashaǵymen qarym qatynasyn biriktiredi», – dese, QR Tuńǵysh Prezıdenti-Elbasy Qazaqstan halqyna Joldaýynda: «Biz Qazaqstannyń barlyq azamattarynyń otanshyldyq sezimi men óz eline degen súıispenshiligin damytýǵa tıispiz», – degen bolatyn.
Shynymen de, patrıottyq tárbıeniń orny erekshe. Munyń ishinde áskerı patrıotızm tárbıesi jasóspirimderdi eline degen súıispenshilikke, ulttyq armııa sapynda adal qyzmet atqarýǵa, Otan qorǵaýǵa, azamattyq qasıetterge baýlıdy. Jalpy, patrıotızm ananyń sútimen birge qalyptasatyn qudiretti sezim. Bul el men jerge, til men mádenıetke súıispenshilikti arttyryp, ulttyq qundylyqtarǵa ulyqtaýǵa bastaıdy. Bul rette, Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń patrıotızmdi «ár etnostyń ulttyq sezimin syılap, birde – bir ultpen qarama – qaıshylyq týǵyzbaý» degen oıy kóńilge eriksiz oralady.
Dese de, patrıotızm ózdiginen qalyptaspaıdy. Otansúıgishtik atty asyl qasıet birqatar dúnıeni tanýmen paıda bolady. Eń áýeli tól tarıhty, ekinshi, ana tilin bilý mańyzdy. Úshinshi, babadan balaǵa jalǵasqan salt-dástúrdi, ádet-ǵurypty bilmek kerek. Tórtinshi, tarıhtan sabaq alyp, taǵylymyn saqtaý, damytý. Besinshi, ulttyq qadir-qasıetimizdi arttyrý. Bul rette, «Otandy súıý otbasynan bastalady» demekshi, otansúıgishtik qasıetti qalyptastyrýda otbasy tárbıesiniń mańyzy zor ekenin aıtpaı ketýge bolmas. «Elińdi súıseń erlik isteısiń», «Er jigit el úshin týady, el úshin óledi» t.b. maqal- mátelder sózimizge anyq dálel.
Mektep qabyrǵasyndaǵy patrıottyq sezim Otanyna, halqyna adal qyzmet etýge, eliniń Týyn, Eltańbasyn, Gımnin qasterlep qurmetteýge, halqynyń tegin, tarıhyn bilýge tárbıeleýden kórinedi. Ár oqýshynyń eline degen patrıottyq rýhty qalyptastyrý úshin aǵa urpaqtyń Otan úshin jasaǵan erlik, batyrlyq isterin jete túsindirý – ustazdyń mindeti. Erligi men órligi el aýzynda qalyp, óshpes erligimen ańyz bolǵan ulttyń batyr uldary Baýyrjan Momyshuly, Raqymjan Qoshqarbaev, Tólegen Toqtarov, Talǵat Bıgeldınov, Qasym Qaısenovterdiń erlik isteri óskeleń urpaqty patrıottyq sezimge baýlıtyny sózsiz. Patrıotızm kindik qany tamǵan jerge degen qushtarlyqty,perzenttik mahabbatty da bildiredi. Bylaısha aıtqanda, ult patrıoty bilimi joǵary, kóp bilýge qushtar, bilimi men biligin eń aldymen ózine, sodan keıin áke-sheshe, otbasy, týys-baýyrlaryna, eli-jeri jurtynyń ıgiligine jumsaıtyn izdenimpaz zamanaýı tulǵa.
Nazerke Ýserbaı,
fılologııa jáne álem tilderi fakýltetiniń stýdenti.
F.QOZYBAQOVA,
Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti tarıh jáne arheologııa, etnologııa fakýltetiniń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń professory, ǵylymı joba jetekshisi.
