نۇر-سۇلتان، 12 ءساۋىر – Sputnik, ارمان اسقار. وسىدان جارتى عاسىر بۇرىن قازاقتىڭ كيەلى جەرىنەن ادام بالاسى تۇڭعىش رەت عارىشقا اتتاندى. ال تۋرا وتىز جىلدان كەيىن قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى جۇلدىزدارعا ساپار شەگىپ، ەلدىڭ ابىرويىن اسقاقتاتتى. ول – حالىق قاھارمانى توقتار اۋباكىروۆ. Sputnik قازاقستانتىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن تۇڭعىش عارىشكەرىمىز عارىشقا قالاي كوتەرىلگەنىن، قوناەۆقا نە ءۇشىن حات جازعانىن جانە قازىرگى كارانتيندى قالاي وتكىزىپ جاتقانىن ايتىپ بەردى.
ۇشقىش بولدىم، مىنەكي!
توقتار اۋباكىروۆ بالا كەزىندە وتە العىر بولعان. ءۇش جاسىندا اكەسىنەن ايىرىلسا دا، قيىندىققا مويىماي، جىگەرلى بولىپ ءوستى. ونىڭ ايتۋىنشا، سول كەزدەگى ءومىردىڭ ءوزى ادامنىڭ مىنەزىن قايراپ، ەلدىڭ قورعانى بولۋعا ۇندەدى. سوعىستان كەيىنگى جىلدارى تۋعان بالالاردىڭ ءبارى اسكەري قىزمەتتى ارماندادى، ۇشقىش بولۋعا ۇمتىلاتىن. بىراق كىشكەنتاي توقتاردىڭ كوككە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن كورشى اۋىلدا بولعان ءبىر جاعداي وياتتى. نۇركەن ءابدىروۆ اتىنداعى اۋىلعا "لي-2" ماركالى سانيتارلىق ۇشاق كەلىپ تۇراتىن. ەكى اۋىلدىڭ بالالارى جينالىپ، سونىڭ ارتىنان جۇگىرەتىن.
"بالامىز عوي، قاۋىپسىزدىكتى ويلامايمىز. "وندايدا پروپەللەر شاۋىپ وتەدى نەمەسە دوڭعالاق باسىپ كەتەدى-اۋ" دەگەندى بىلمەيمىز. سول كەزدە ۇشقىشتار وتە اقىلدى ءبىر شەشىم جاسادى. اسپانعا كوتەرىلمەي تۇرىپ، ءبىزدى جولعا شاشىراپ شىقپاسىن دەپ، ۇشاقتىڭ ىشىنە شاقىردى. سوندا بالالاردىڭ جارتىسى قورقىپ، اۋىلعا قاشىپ كەتتى. ءبىز بولساق، ەسىككە سىعىلىسىپ كىردىك. ءسويتىپ، ۇشقىشتار جەرمەن ءبىر اينالىپ كەلدى، اسپانعا كوتەرىلگەن جوق. سوسىن "ال، ەندى سەندەر ۇشقىش بولدىڭدار! ەندى، ءبىز سەندەرگە تاپسىرما بەرەمىز!" دەدى دە، ءبىزدى ۇشاقتان الىستاۋ جەرگە كۇزەتشى ەتىپ قويدى. ءبارىمىز تاپسىرمانى مۇلتىكسىز ورىندادىق", - دەپ ەسكە الدى اۋباكىروۆ.
وقي وتىرىڭىز: قازاقتان شىققان عارىشكەر تالعات مۇساباەۆ تۋرالى نە بىلەمىز؟
وسىلايشا، ۇشقىشتاردىڭ سوزىنە ءارى اقىلدى شەشىمىنە ريزا بولعان بالا ەندى كوككە كوتەرىلۋدى ارماندادى. ۇشاقتى باسقارۋعا ۇمتىلدى. الايدا ءۇيدىڭ شارۋاسى كوپ بولدى. توقتار 8 سىنىپتان كەيىن اقشا تابۋ ءۇشىن زاۋىتقا توكار بولىپ باردى. ال جۇمىستان كەيىن كەشكى مەكتەپتە وقىدى. ونسىز اتتەستات بەرمەيتىن ەدى. بىراق 14 جاستاعى بالا ءوزىنىڭ ارمان-ماقساتىن دا ۇمىتقان جوق. شالعاي جەردەگى اەروكلۋبقا جازىلىپ، وعان دا بارىپ ءجۇردى.
ء"سويتىپ، 15 جاسىمدا العاش رەت اسپانعا كوتەرىلىپ، پاراشيۋتپەن سەكىردىم. نەگىزى 16 جاستان باستاپ سەكىرۋگە رۇقسات بەرەتىن. بىراق مەن ون التىدامىن دەپ ايتا سالدىم. ول كەزدە قاتتى تەكسەرمەيتىن، سوزگە سەنەتىن. سودان "ياك-12" ۇشاعىنان العاش رەت سەكىردىم. شىنى كەرەك، قورقىنىش بولدى. بىراق پاراشيۋت اشىلعاسىن ۇرەي سەيىلدى، ءوزىمدى كەرەمەت سەزىندىم، ءان ايتتىم، جەرگە جەتكەنشە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. ول كەزدە بالامىن عوي، سالماعىم دا كوپ ەمەس. جەرگە تۇسكەننەن كەيىن قايتا-قايتا سەكىرگىم كەلىپ كەتتى", - دەيدى اۋباكىروۆ.
"قوناەۆقا حات جازدىم"
توقتار اۋباكىروۆ مەكتەپتە ماتەماتيكا مەن فيزيكانى جاقسى كورەتىن. ءوز بەتىمەن كوپ كىتاپ وقىدى. رەسەيدەگى ارماۆير جوعارى اسكەري اۆياتسيا ۋچيليششەسىنە ءتۇستى. ونى ۇزدىك ءبىتىرىپ، قيىر شىعىسقا جىبەرىلدى. سول جاقتا جويعىش ۇشاقتاردىڭ ءتۇر-ءتۇرىن مەڭگەردى. ءتورت جىلدىڭ ىشىندە ۇزدىك ۇشقىش اتاندى.
"مەن ۋچيليششەدە جۇرگەندە "ل-29" رەاكتيۆتى ۇشاعىن باسقارعانمىن. ال "ميگ-15" پەن "ميگ-17"-گە وتىرعاننان كەيىن مۇلدەم وزگەشە اسەرگە بولەندىم. ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي، جويعىش ۇشاقتار ادامنىڭ ءاربىر قيمىلىن سەزەدى. بويىما دارىعان ءبىر قاسيەت شىعار، مەن دە ءاربىر ۇشاقتى سەزدىم، شتۋرۆالعا وتىرعاندا ءبۇتىن ءبىر دەنەدەي قوسىلىپ كەتەتىنبىز. وسى قاسيەت ۇشاقتاردى سىناقتان وتكىزۋ كەزىندە ماعان قاتتى كومەكتەستى", - دەدى اۋباكىروۆ.
الايدا كسرو كەزىندە اسكەري ۇشاقتاردى سىناقتان وتكىزۋگە وزگە ۇلتتاردى جاقىنداتپايتىن. سەبەبى ونداي جۇمىستار مەملەكەتتىك قۇپيا بولىپ سانالعان. بىراق توقتار اۋباكىروۆ قايتپادى. قيىر شىعىستان الماتىعا ۇشىپ باردى. نەگىزگى ماقساتى – ءبىرىنشى حاتشى دىنمۇحامەد قوناەۆقا كىرۋ.
"وكىنىشكە قاراي، تۋرا مەن بارعان كۇنى تۇندە دىنمۇحامەد احمەتۇلى برەجنەۆپەن بىرگە دەليگە ۇشىپ كەتتى. ال مەنىڭ ۋاقىتىم تىعىز بولدى. سەبەبى ءىسساپار كۋالىگىن ەكى كۇنگە عانا بەرگەن. بىراق قوناەۆتىڭ كومەكشىسى ماعان قاتتى كومەكتەستى. ءالى كۇنگە دەيىن ونىڭ اتى-ءجونىن بىلمەيدى ەكەنمىن. بىراق مىڭ دا ءبىر العىس ايتقىم كەلەدى. ماعان وتە جاقسى كەڭەس بەردى", - دەيدى اۋباكىروۆ.
قوناەۆتىڭ كومەكشىسى رەسپۋبليكا باسشىسىنا حات جازۋدى ۇسىندى. ال ءوزى سول حاتتى دىنمۇحامەد احمەتۇلىنا وقىتامىن دەدى.
"ول مەنى زاڭگەر ماماندارعا جىبەردى. رەسمي حاتتى اقىعا جازىپ بەرەدى ەكەن. ءسويتىپ، 10 سومعا ءۇش بەتتىك حات جازدىرتىپ الدىم. بىراق ويلانا كەلە، قوناەۆتىڭ ءۇش بەتتىك حاتتى وقىپ وتىرمايتىنىن ءتۇسىندىم. ونى جىرتىپ تاستادىم دا، ءوزىم ءبارىن ءبىر بەتكە سىيعىزدىردىم. ۇشقىش-سىناقشى بولعىم كەلەدى دەپ انىق ءوز ءوتىنىشمدى جازدىم", - دەپ ەسكە الدى اۋباكىروۆ.
دىنمۇحامەد قوناەۆ جاس جىگىتتىڭ حاتىن وقىپ شىعادى. قورعانىس مينيسترىنە تاپسىرما بەرەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە توقتار اۋباكىروۆ سىناقشى ۇشقىشتار مەكتەبىنە قابىلدانادى. بىراق ەمتيحانعا ۇلگەرە المايدى. سەبەبى دەموبيليزاتسيادان شىعارماي قويىپتى. دەگەنمەن قازاقتىڭ العىر جىگىتى وسى بەلەستى دە باعىندىرىپ، ۇشقىش-سىناقشى دارەجەسىن الىپ شىعادى.
شتاتتان تىس جاعدايلار
توقتار اۋباكىروۆ ءبىرىنشى بولىپ ەش جەرگە قونباي، سولتۇستىك پوليۋسكە بارىپ كەلدى. سول كەزدە ۇشاققا اۋەدە ەكى رەت جانار-جاعارماي قۇيعان. وسىدان كەيىن "ميگ-29ك" جويعىش ۇشاعىن تۇڭعىش رەت اۆياكرەيسەردىڭ پالۋباسىنا قوندىردى. اسكەري كەمەنىڭ الاڭىنان ۇشتى. شتاتتان تىس جاعدايلار دا بولدى.
"مىسالى، اۆيكرەيسەردىڭ پالۋباسىنان ۇشاتىن كەزدە ترامپليننەن اسىپ كەتىپ، سۋعا قۇلاپ كەتە جازدادىم. سوسىن باسىندا تاجىريبە جاساعاندا كوپ نارسەنى بىلمەيمىز عوي. تۇنگى ۋاقىتتا كەمەنىڭ پروجەكتورلارىن جاعىپ قويدىق. ۇشاقپەن كوتەرىلەيىن دەپ جاتقاندا جارىق تابلودان شاعىلىسىپ كەتتى دە، تۇك كورىنبەي قالدى. مەن تەڭىزدىڭ سۋىن كورگەننەن كەيىن عانا ۇشاقتى كوتەرىپ كەتتىم. باسشىلىق كاتاپۋلتتى پايدالانۋعا بۇيرىق بەرگەن. بىراق ونى بىردە-ءبىر رەت قولدانعان جوقپىن", - دەيدى اۋباكىروۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، كەز كەلگەن جاڭا باستامانى قولعا العاندا قورقىنىش بولادى. بىراق "ساباقتى ينە ساتىمەن" جۇرگەندە سەنىم پايدا بولادى.
توقتار اۋباكىروۆ ۇشاقتىڭ 50-دەن استام ءتۇرىن مەڭگەرىپ شىقتى. جاڭا اسكەري تەحنيكانى سىناقتان وتكىزۋ كەزىندە كورسەتكەن ەرلىگى ءۇشىن سول كەزدەگى ەڭ جوعارى ماراپات – كسرو باتىرى اتاعىنا يە بولدى.
"عارىشقا ۇشۋدان ەكى رەت باس تارتتىم"
قىران قۇستاي كوك اسپاندا قالىقتاۋدى عانا ارمانداعان ۇشقىش عارىشقا دەيىن كوتەرىلەتىنىن بىلگەن جوق. ءتىپتى ونداي ۇسىنىستان ەكى رەت باس تارتقان. سەبەبى جويعىش ۇشاقتارمەن قوشتاسقىسى كەلمەدى.
"1985 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ عارىشقا ۇشۋدى ۇسىندى. مەن باس تارتتىم. سەبەبى ول كەزدە جويعىش ۇشاقتاردى سىناقتان وتكىزىپ ءجۇردىم. 1990 جىلى تاعى شاقىردى. مەن قايتادان باس تارتتىم. ۋاقىتىم تىعىز، شارۋام كوپ دەدىم. ال ءبىر جىلدان كەيىن قىستا شاڭعى تەۋىپ جۇرسەم، تانىسىم "بىزگە نەگە ايتپاي ءجۇرسىڭ، سەنى عارىشقا دايىندالىپ ءجۇر دەيدى" دەپ توبەمنەن قويىپ قالعانداي بولدى. قايداعى عارىش دەدىم. سويتسەم، نازارباەۆ مەنى عارىشقا ۇشادى دەپ ەلگە جاريالاپ قويىپتى", - دەيدى اۋباكىروۆ.
بولاشاق عارىشكەر بىردەن مەملەكەت باسشىسىنا بارادى. كابينەتىنە كىرىپ، وزىمەن نەگە كەلىسىپ الماعانىن سۇراعان.
"سول كەزدە نۇرسۇلتان نازارباەۆ ساعان كەرەك ەمەس بولسا، ماعان دا كەرەك ەمەس. بىراق حالىققا كەرەك، ەل كۇتىپ وتىر. وسى سوزدەن كەيىن بىردەن كەلىستىم. ءسويتىپ، قىزۋ دايىندىققا كىرىسىپ كەتتىم. 1991 جىلى 2 قازاندا "بايقوڭىردان" عارىشقا اتتاندىق. سوندا ەليۋميناتوردان كەرەمەت ءبىر كورىنىس اشىلدى. جەردى عارىشتان كورگەندە تاماشا سەزىمگە بولەندىم. ونى سوزبەن جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس", - دەيدى اۋباكىروۆ.
ۇشقىشتاردىڭ ىرىمىن بۇزۋعا تۋرا كەلگەن
عارىشتا توقتار اۋباكىروۆ ارىپتەستەرىمەن بىرگە بىرقاتار زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ال قازاقستاندىق عارىشكەر ارال تەڭىزىنىڭ پروبلەماسىن زەردەلەدى. اتاپ ايتقاندا، تەڭىزدىڭ تارتىلۋى، سور توپىراقتىڭ ۇشۋى جانە تاعى باسقا ماڭىزدى ماسەلەلەر بولدى.
كاسىبي ۇشقىش وزىمەن بىرگە شاعىن ۇشاقتىڭ مودەلىن الىپ بارعان. ال عارىشقا ۇشاردا ۇشقىشتاردىڭ ىرىمىن بۇزۋعا تۋرا كەلدى دەيدى.
"ۇشقىشتاردا ءبىر ىرىم بار. اسپانعا كوتەرىلەردىڭ الدىندا فوتوعا تۇسۋگە بولمايدى. بىراق عارىشكەرلەر ءۇشىن فوتوعا ءتۇسۋ مىندەت ەكەن. سودان زىمىرانعا وتىرعانعا دەيىن فوتوعا تۇستىك", - دەپ ەسكە الادى اۋباكىروۆ.
قازاقتىڭ تۇڭعىش عارىشكەرى وزىمەن بىرگە وتباسىنىڭ فوتوسىن، ءبىر ۋىس توپىراق پەن بىرنەشە تۇماردى عارىشقا الىپ بارىپتى.
"مەن قورقىت اتا جاتقان جەردەن ءبىر ۋىس توپىراق الدىرتتىم. سوسىن پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولعان مىرزاتاي جولداسبەكوۆكە ءوتىنىش ءبىلدىرىپ، ءۇش تۇمار جاساتىپ الدىم. ۇشەۋىن دە عارىشقا الىپ كەتتىم. قايتىپ كەلگەسىن ەكەۋىن بالالارىما بەردىم، بىرەۋى وزىمدە، ءالى كۇنگە دەيىن ۇيدە جاتىر", - دەيدى اۋباكىروۆ.
عارىشكەردىڭ ايتۋىنشا، ماقسات قويا بىلگەن ادام ءوز ارمانىنا جەتەدى. ەڭ باستىسى، سول ارمانعا جەتۋدىڭ جولىن ءبىلۋ كەرەك. سوسىن تاباندىلىق تانىتقان ءجون.
ءسوز سوڭىندا تالعات وڭعاربايۇلى قازىرگى كارانتيندى قالاي وتكىزىپ جاتقانىن ايتىپ بەردى.
"مەن ءوزىم قالادا ەمەسپىن. قازىر اۋىلدا ءجۇرمىن. بالام اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. ونىمەن بىرگە كوكتەمگى ەگىستىك جۇمىستارىنا دايىندالىپ ءجۇرمىز", - دەدى ول.
ءارى قاراي وقۋ: https://sputniknews.kz/interview/20200412/13658902/Nazarbaev-Aubakirov-garyshker.html
