Toqtar Áýbákirov: "Nazarbaev elge jarııalap qoıypty"

6752
Adyrna.kz Telegram
Toqtar Áýbákirov Nazarbaevtyń ǵaryshqa ushý týraly usynysynan eki ret bas tartqanyn aıtady. Alaıda sol kezdegi memleket basshysynyń bir sózinen keıin kelisimin beripti

NUR-SULTAN, 12 sáýir – Sputnik, Arman Asqar. Osydan jarty ǵasyr buryn qazaqtyń kıeli jerinen adam balasy tuńǵysh ret ǵaryshqa attandy. Al týra otyz jyldan keıin qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri juldyzdarǵa sapar shegip, eldiń abyroıyn asqaqtatty. Ol – halyq qaharmany Toqtar Áýbákirov. Sputnik Qazaqstantilshisine suhbat bergen tuńǵysh ǵaryshkerimiz ǵaryshqa qalaı kóterilgenin, Qonaevqa ne úshin hat jazǵanyn jáne qazirgi karantındi qalaı ótkizip jatqanyn aıtyp berdi.

Ushqysh boldym, minekı!

Toqtar Áýbákirov bala kezinde óte alǵyr bolǵan. Úsh jasynda ákesinen aıyrylsa da, qıyndyqqa moıymaı, jigerli bolyp ósti. Onyń aıtýynsha, sol kezdegi ómirdiń ózi adamnyń minezin qaırap, eldiń qorǵany bolýǵa úndedi. Soǵystan keıingi jyldary týǵan balalardyń bári áskerı qyzmetti armandady, ushqysh bolýǵa umtylatyn. Biraq kishkentaı Toqtardyń kókke degen qyzyǵýshylyǵyn kórshi aýylda bolǵan bir jaǵdaı oıatty. Nurken Ábdirov atyndaǵy aýylǵa "Lı-2" markaly sanıtarlyq ushaq kelip turatyn. Eki aýyldyń balalary jınalyp, sonyń artynan júgiretin.

"Balamyz ǵoı, qaýipsizdikti oılamaımyz. "Ondaıda propeller shaýyp ótedi nemese dońǵalaq basyp ketedi-aý" degendi bilmeımiz. Sol kezde ushqyshtar óte aqyldy bir sheshim jasady. Aspanǵa kóterilmeı turyp, bizdi jolǵa shashyrap shyqpasyn dep, ushaqtyń ishine shaqyrdy. Sonda balalardyń jartysy qorqyp, aýylǵa qashyp ketti. Biz bolsaq, esikke syǵylysyp kirdik. Sóıtip, ushqyshtar jermen bir aınalyp keldi, aspanǵa kóterilgen joq. Sosyn "Al, endi sender ushqysh boldyńdar! Endi, biz senderge tapsyrma beremiz!" dedi de, bizdi ushaqtan alystaý jerge kúzetshi etip qoıdy. Bárimiz tapsyrmany múltiksiz oryndadyq", - dep eske aldy Áýbákirov.

Oqı otyryńyz: Qazaqtan shyqqan ǵaryshker Talǵat Musabaev týraly ne bilemiz?

Osylaısha, ushqyshtardyń sózine ári aqyldy sheshimine rıza bolǵan bala endi kókke kóterilýdi armandady. Ushaqty basqarýǵa umtyldy. Alaıda úıdiń sharýasy kóp boldy. Toqtar 8 synyptan keıin aqsha tabý úshin zaýytqa tokar bolyp bardy. Al jumystan keıin keshki mektepte oqydy. Onsyz attestat bermeıtin edi. Biraq 14 jastaǵy bala óziniń arman-maqsatyn da umytqan joq. Shalǵaı jerdegi aeroklýbqa jazylyp, oǵan da baryp júrdi.

Fran Fıber, Aleksandr Volkov, Toktar Aýbakırov. Arhıvnoe foto
© SPUTNIK / ALEKSANDR MOKLEOV
Fran Fıber, Aleksandr Volkov, Toqtar Áýbákirov. Arhıvtegi foto

"Sóıtip, 15 jasymda alǵash ret aspanǵa kóterilip, parashıýtpen sekirdim. Negizi 16 jastan bastap sekirýge ruqsat beretin. Biraq men on altydamyn dep aıta saldym. Ol kezde qatty teksermeıtin, sózge senetin. Sodan "Iak-12" ushaǵynan alǵash ret sekirdim. Shyny kerek, qorqynysh boldy. Biraq parashıýt ashylǵasyn úreı seıildi, ózimdi keremet sezindim, án aıttym, jerge jetkenshe biraz ýaqyt ótti. Ol kezde balamyn ǵoı, salmaǵym da kóp emes. Jerge túskennen keıin qaıta-qaıta sekirgim kelip ketti", - deıdi Áýbákirov.

"Qonaevqa hat jazdym"

Toqtar Áýbákirov mektepte matematıka men fızıkany jaqsy kóretin. Óz betimen kóp kitap oqydy. Reseıdegi Armavır joǵary áskerı avıaııa ýchılıesine tústi. Ony úzdik bitirip, Qıyr Shyǵysqa jiberildi. Sol jaqta joıǵysh ushaqtardyń túr-túrin meńgerdi. Tórt jyldyń ishinde úzdik ushqysh atandy.

"Men ýchılıede júrgende "L-29" reaktıvti ushaǵyn basqarǵanmyn. Al "MıG-15" pen "MıG-17"-ge otyrǵannan keıin múldem ózgeshe áserge bólendim. Aıyrmashylyǵy jer men kókteı, joıǵysh ushaqtar adamnyń árbir qımylyn sezedi. Boıyma daryǵan bir qasıet shyǵar, men de árbir ushaqty sezdim, shtýrvalǵa otyrǵanda bútin bir denedeı qosylyp ketetinbiz. Osy qasıet ushaqtardy synaqtan ótkizý kezinde maǵan qatty kómektesti", - dedi Áýbákirov.

Alaıda KSRO kezinde áskerı ushaqtardy synaqtan ótkizýge ózge ulttardy jaqyndatpaıtyn. Sebebi ondaı jumystar memlekettik qupııa bolyp sanalǵan. Biraq Toqtar Áýbákirov qaıtpady. Qıyr Shyǵystan Almatyǵa ushyp bardy. Negizgi maqsaty – birinshi hatshy Dinmuhamed Qonaevqa kirý.

"Ókinishke qaraı, týra men barǵan kúni túnde Dinmuhamed Ahmetuly Brejnevpen birge Delıge ushyp ketti. Al meniń ýaqytym tyǵyz boldy. Sebebi issapar kýáligin eki kúnge ǵana bergen. Biraq Qonaevtyń kómekshisi maǵan qatty kómektesti. Áli kúnge deıin onyń aty-jónin bilmeıdi ekenmin. Biraq myń da bir alǵys aıtqym keledi. Maǵan óte jaqsy keńes berdi", - deıdi Áýbákirov.

Qonaevtyń kómekshisi respýblıka basshysyna hat jazýdy usyndy. Al ózi sol hatty Dinmuhamed Ahmetulyna oqytamyn dedi.

"Ol meni zańger mamandarǵa jiberdi. Resmı hatty aqyǵa jazyp beredi eken. Sóıtip, 10 somǵa úsh bettik hat jazdyrtyp aldym. Biraq oılana kele, Qonaevtyń úsh bettik hatty oqyp otyrmaıtynyn túsindim. Ony jyrtyp tastadym da, ózim bárin bir betke syıǵyzdyrdym. Ushqysh-synaqshy bolǵym keledi dep anyq óz ótinishmdi jazdym", - dep eske aldy Áýbákirov.

Dinmuhamed Qonaev jas jigittiń hatyn oqyp shyǵady. Qorǵanys mınıstrine tapsyrma beredi. Sonyń nátıjesinde Toqtar Áýbákirov synaqshy ushqyshtar mektebine qabyldanady. Biraq emtıhanǵa úlgere almaıdy. Sebebi demobılızaııadan shyǵarmaı qoıypty. Degenmen qazaqtyń alǵyr jigiti osy belesti de baǵyndyryp, ushqysh-synaqshy dárejesin alyp shyǵady.

Shtattan tys jaǵdaılar

Toqtar Áýbákirov birinshi bolyp esh jerge qonbaı, soltústik polıýske baryp keldi. Sol kezde ushaqqa áýede eki ret janar-jaǵarmaı quıǵan. Osydan keıin "MıG-29K" joıǵysh ushaǵyn tuńǵysh ret avıakreıserdiń palýbasyna qondyrdy. Áskerı kemeniń alańynan ushty. Shtattan tys jaǵdaılar da boldy.

"Mysaly, avıkreıserdiń palýbasynan ushatyn kezde tramplınnen asyp ketip, sýǵa qulap kete jazdadym. Sosyn basynda tájirıbe jasaǵanda kóp nárseni bilmeımiz ǵoı. Túngi ýaqytta kemeniń projektorlaryn jaǵyp qoıdyq. Ushaqpen kóterileıin dep jatqanda jaryq tablodan shaǵylysyp ketti de, túk kórinbeı qaldy. Men teńizdiń sýyn kórgennen keıin ǵana ushaqty kóterip kettim. Basshylyq katapýltti paıdalanýǵa buıryq bergen. Biraq ony birde-bir ret qoldanǵan joqpyn", - deıdi Áýbákirov.

Onyń aıtýynsha, kez kelgen jańa bastamany qolǵa alǵanda qorqynysh bolady. Biraq "sabaqty ıne sátimen" júrgende senim paıda bolady.

Toqtar Áýbákirov ushaqtyń 50-den astam túrin meńgerip shyqty. Jańa áskerı tehnıkany synaqtan ótkizý kezinde kórsetken erligi úshin sol kezdegi eń joǵary marapat – KSRO batyry ataǵyna ıe boldy.

"Ǵaryshqa ushýdan eki ret bas tarttym"

Qyran qustaı kók aspanda qalyqtaýdy ǵana armandaǵan ushqysh ǵaryshqa deıin kóteriletinin bilgen joq. Tipti ondaı usynystan eki ret bas tartqan. Sebebi joıǵysh ushaqtarmen qoshtasqysy kelmedi.

Arhıvnoe foto kosmonavta Toktara Aýbakırova
© SPUTNIK / VLADIMIR RODIONOV
Qazaqtan shyqqan tuńǵysh ǵaryshker Toqtar Áýbákirov

"1985 jyly Nursultan Nazarbaev ǵaryshqa ushýdy usyndy. Men bas tarttym. Sebebi ol kezde joıǵysh ushaqtardy synaqtan ótkizip júrdim. 1990 jyly taǵy shaqyrdy. Men qaıtadan bas tarttym. Ýaqytym tyǵyz, sharýam kóp dedim. Al bir jyldan keıin qysta shańǵy teýip júrsem, tanysym "bizge nege aıtpaı júrsiń, seni ǵaryshqa daıyndalyp júr deıdi" dep tóbemnen qoıyp qalǵandaı boldy. Qaıdaǵy ǵarysh dedim. Sóıtsem, Nazarbaev meni ǵaryshqa ushady dep elge jarııalap qoıypty", - deıdi Áýbákirov.

Bolashaq ǵaryshker birden memleket basshysyna barady. Kabınetine kirip, ózimen nege kelisip almaǵanyn suraǵan.

"Sol kezde Nursultan Nazarbaev saǵan kerek emes bolsa, maǵan da kerek emes. Biraq halyqqa kerek, el kútip otyr. Osy sózden keıin birden kelistim. Sóıtip, qyzý daıyndyqqa kirisip kettim. 1991 jyly 2 qazanda "Baıqońyrdan" ǵaryshqa attandyq. Sonda elıýmınatordan keremet bir kórinis ashyldy. Jerdi ǵaryshtan kórgende tamasha sezimge bólendim. Ony sózben jetkizý múmkin emes", - deıdi Áýbákirov.

Ushqyshtardyń yrymyn buzýǵa týra kelgen

Ǵaryshta Toqtar Áýbákirov áriptesterimen birge birqatar zertteý júrgizdi. Al qazaqstandyq ǵaryshker Aral teńiziniń problemasyn zerdeledi. Atap aıtqanda, teńizdiń tartylýy, sor topyraqtyń ushýy jáne taǵy basqa mańyzdy máseleler boldy.

Kásibı ushqysh ózimen birge shaǵyn ushaqtyń modelin alyp barǵan. Al ǵaryshqa usharda ushqyshtardyń yrymyn buzýǵa týra keldi deıdi.

"Ushqyshtarda bir yrym bar. Aspanǵa kóterilerdiń aldynda fotoǵa túsýge bolmaıdy. Biraq ǵaryshkerler úshin fotoǵa túsý mindet eken. Sodan zymyranǵa otyrǵanǵa deıin fotoǵa tústik", - dep eske alady Áýbákirov.

Qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri ózimen birge otbasynyń fotosyn, bir ýys topyraq pen birneshe tumardy ǵaryshqa alyp barypty.

Kosmonavty Toktar Aýbakırov, Aleksandr Volkov, Fran Fıbek
© SPUTNIK / VLADIMIR RODIONOV
Ǵaryshkerler Toqtar Áýbákirov, Aleksandr Volkov, Fran Fıbek

"Men Qorqyt ata jatqan jerden bir ýys topyraq aldyrttym. Sosyn premer-mınıstrdiń orynbasary bolǵan Myrzataı Joldasbekovke ótinish bildirip, úsh tumar jasatyp aldym. Úsheýin de ǵaryshqa alyp kettim. Qaıtyp kelgesin ekeýin balalaryma berdim, bireýi ózimde, áli kúnge deıin úıde jatyr", - deıdi Áýbákirov.

Ǵaryshkerdiń aıtýynsha, maqsat qoıa bilgen adam óz armanyna jetedi. Eń bastysy, sol armanǵa jetýdiń jolyn bilý kerek. Sosyn tabandylyq tanytqan jón.

Sóz sońynda Talǵat Ońǵarbaıuly qazirgi karantındi qalaı ótkizip jatqanyn aıtyp berdi.

"Men ózim qalada emespin. Qazir aýylda júrmin. Balam aýyl sharýashylyǵymen aınalysady. Onymen birge kóktemgi egistik jumystaryna daıyndalyp júrmiz", - dedi ol.

Ári qaraı oqý: https://sputniknews.kz/interview/20200412/13658902/Nazarbaev-Aubakirov-garyshker.html

Pikirler