قۇرمەتتى دوستارىم! قۇداي قالاسا كارانتين دە اياقتالىپ، ءومىر ءوز ارناسىنا تۇسە باستايتىن شىعار. كوڭىلدەرىڭدى مىنا جامان ىندەتتەن باسقا جاققا اۋدارۋ ءۇشىن «فلوبەردىڭ سەرتى مەن دەرتى» اتتى كولەمدى دۇنيەمنىڭ تاعى ءبىر ۇزىگىن سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ۇسىنعىم كەلىپ وتىر. تولىق نۇسقاسى نۇكتەسىن قويىلعاننان كەيىن رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردىڭ بىرىندە جارىق كورەتىن بولادى.
فلوبەر مەن لۋيزا
دۇنيەدە ايەلدەن ادەمى الەمنىڭ جوق ەكەنى قانداي راس بولسا، ودان قۇدىرەتتى كۇشتىڭ جوقتىعى تاعى دا سونداي شىندىق. ءداۋىردىڭ الاساپىران داۋىلى سوقسا ەسەڭگىرەپ قالاتىن جۇمىر باستى پەندە تۇگىل، ادامزاتتىڭ قانىن سۋشا توگىپ، تورتكىل دۇنيەنى قىلىشىمەن باعىندىرعان پاتشالار دا ايەل سۇلۋلىعىنىڭ الدىندا دارمەنسىز. شىعارماشىلىقتىڭ سيقىرىنا جانى اربالعان سۋرەتكەر عانا ونەردىڭ اسەمدىگىن ايەلدەن بيىك قويادى. ايتكەنمەن، ولار دا كوركەم تۋىندىسىنا قاجەت قۇندى ماتەريال بولاتىن ارۋدى جولىقتىرعاندا ونى تەرەڭىرەك تانۋ ءۇشىن بارىن سالىپ، ءبىراز ۋاقىت ءماجنۇننىڭ كەبىن كيىپ جۇرەدى.
ماحاببات جىرلارى وقىرمان جۇرەگىندەگى توڭ بولىپ قاتىپ قالعان مۇزداردى ەرىتىپ جىبەرەتىن پەتراركانىڭ ماڭگىلىك مۋزاسىنا اينالدىرعان لاۋرانى شىن سۇيگەنى شامالى. شىعارماشىلىق ادامى دا ارا سياقتى، كوزىنە كورىنگەن ادەمى گۇلدەردىڭ ءدامىن تاتىپ كورمەيىنشە جانى بايىز تاپپايدى. ەگەر ۇلى اقىننىڭ لاۋرانى سۇيگەنى راس بولسا، اقىننىڭ ودان باسقا دا ارۋلارعا دا كوڭىلى كەتىپ، جۇرەگىن اشىپ، سىرىن اقتارىپ، ەسىنەن تانىپ عاشىقتىق عازالدارىن ارناعانىن قالاي تۇسىنەمىز؟
اقيقاتىندا اقىن ءبىر سيمۆولدىق كورىنىستى تاۋىپ العاندا، سول ارقىلى اسەمدىكتى جىرلاپ ادامداردىڭ ساناسىنا سۇلۋلىقتىڭ ساۋلەسىن تۇسىرۋگە تىرىساتىن بولسا كەرەك. بايرون ءبىر سوزىندە «ەگەر پەتراركا لاۋراعا ۇيلەنگەن بولسا، تاپ وسىنداي الاپات سەزىممەن ونى ءومىر بويى جىرلاماس ەدى» دەگەن ەكەن. كارامزين دە اعىلشىن اقىنىنىڭ سوزىنە قوسىلىپ «پەتراركا ارمانىنا جەتىپ لاۋرامەن نەكەلەسكەندە وتتاي ىستىق جالىندى جىرلار اقىن جۇرەگىنەن تۋمايتىنى ايدان-انىق» دەگەندى شەگەلەپ ايتىپتى.
ۇلى ماعجاننىڭ شىعارماشىلىق پسيحولوگياسىنىڭ قۇپياسىن تاني تۇسۋدەگى كىلتى ىسپەتتى ءبىر عاجايىپ ولەڭى بار. وندا اقىن بىلاي دەيدى:
ايەل سۇيەم، بىراق ەمەس سەندەرشە،
مەن سۇيەمىن جان - دەنەسىن بەرگەنشە.
جان - دەنەسىن بىردەي الام، ۋلايمىن،
قىسىپ سۇيەم قۇشاعىمدا ولگەنشە.
تۇلا بويىن عاشىعىنا دەگەن الاپات سەزىمنىڭ قۇمارلىعى بيلەگەن شايىر شابىتتانىپ وتىرىپ، ابايلاماي شىنىن ايتىپ قويدى. راسىندا دا ول شىعارماشىلىعىنىڭ نىسانى رەتىندە زەرتتەپ جۇرگەن ارۋدى جان-دەنەسىن بەرگەنشە عانا ءولىپ-تالىپ سۇيەدى. ايەلدىڭ امال قامالى الىنىپ، ءتانى جەڭىلگەن تۇننەن كەيىن ول سۇلۋ اقىنعا قىزىق بولماي قالۋى دا ابدەن ىقتيمال.
قوعامداعى توعىشار ايەلدىڭ بۇرىن-سوڭدى ونەردە بولماعان تەڭدەسسىز وبرازىن ادەبيەتكە اكەلگىسى كەلگەن فلوبەردىڭ دە كۇيەۋىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ جۇرگەن قاتىندارعا عاشىق بولا بەرۋىندە ادامدىق سەزىمنەن گورى، ەستەتيكالىق قىزىعۋشىلىق باسىم. لۋيزە كولەدەي مىنەزى دە، ءجۇرىسى دە جەڭىل ايەلدى دە ول شىن نيەتىمەن سۇيگەن جوق.
زادى ونەردە دە، ساياساتتا دا، عىلىمدا دا الىپ بارا جاتقان تالانتى مەن اسا تەرەڭ ءبىلىمى جوق بولسا دا، تامىر-تانىستىقتىڭ ارقاسىندا كوپ دۇنيەگە قول جەتكىزۋگە بولاتىنىنا كامىل سەنەتىن توعىشار ايەلدەر كوپ. قوعامدا وزىنە لايىق ورنى بار تۇلعانىڭ كوڭىلدەسى بولعاندى ولار مارتەبە سانايدى. تۇك بىتىرمەسە دە ءىرى سۋرەتكەرلەردىڭ كولەڭكەسىنەن پانا تابا ءجۇرىپ، تاريحتا اتىن قالدىرعىسى كەلەدى.
ازداپ اقىندىققا جاقىندىعى بار، اقشاسى بولعانىمەن تالانتى جوق لۋيزە كولە سونداي جانداردىڭ ءبىرى-تۇعىن. تانىمى تاياز، تالعامى تومەن بولعانىنا قاراماستان قۇداي ەرەكشە سۇلۋ ەتىپ جاراتقان بيكەش «مۋزا» دەگەن سالون اشىپ، اتاقتى اقىندار مەن جازۋشىلار وندا باس قوسىپ، ءتۇرلى-ءتۇرلى ماسەلەلەردى تالقىلاپ تۇردى.
لۋيزەنىڭ كۇيەۋى يپپوليت كولە مۋزىكا پانىنەن ساباق بەرەتىن. كۇيەۋىنەن باسقا سۇلۋ بيكەشتىڭ ۆيكتور كۋزەن ەسىمدى فيلوسوف، ءارى ساياساتتانۋشى اشىناسى مەن ودان تاپقان ءبىر بالاسى بولدى.
بەدەلى كۇشتى تۇلعالاردىڭ باسىن شىركوبەلەك اينالدىرىپ الاتىن لۋيزە كولە جاسىنىڭ قىرىققا كەلىپ قالعانىن ۇنەمى جاسىرىپ، وتىزعا ەندى عانا تولعانىن ايتىپ، كورىكتى جىگىتتەردى كورسە كوزى وتتاي جايناپ كەتەتىن.
توعىشار ايەلدەردىڭ پسيحولوگياسىن بەس ساۋساعىنداي جاقسى بىلەتىن، سوزگە شەشەن فلوبەر اسا كوپ قينالماي-اق سۇلۋ بيكەشتىڭ جۇرەگىنە شوق تاستاپ، سەزىمىن جاۋلاپ الدى. وتتاي ىستىق سۇيىسىمەن تالاي ەركەكتى ءتاتتى قۇشاعىندا تۇنشىقتىرعان كەلىنشەك تانىسقانىنىڭ ەكىنشى كۇنى-اق فلوبەردىڭ كوڭىلدەسىنە اينالدى.
جازۋشىنىڭ زامانداسى الفرەد ميۋسسە جىلى مراموردان جاسالعان ۆەنەراعا تەڭەگەن لۋيزە كولە شىنىندا دا قانشا قاراساڭ دا كوزىڭ تويمايتىن سۇلۋ قاتىن ەدى. فلوبەر دە جىگىتتىڭ سۇلتانى بولاتىن. بويى ۇزىن، داۋىسى بارقىتتاي جۇمساق، مىنەزى سىپايى، ءبىلىمى مول سىمباتتى جىگىتتى ءبىر كورگەننەن-اق تالاي ايەل ۇناتىپ قالاتىن.
ءتانى تويات تاپپاي، بويىنداعى اسىر سالعان قۇمارلىقتىڭ جىلاندارىن قاناعاتتاندىرا الماي قويعان ايەل گيۋستاۆپەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ۆيكتور كۋزەنمەن دە قۇپيا كەزدەسىپ، ەكى ەركەكتىڭ دە ءناپسىسىن تويدىرىپ ءجۇردى. سۇلۋ بيكەشتىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ ايمالاعان بالداي ءتاتتى سۇيىسىنەن كوڭىلى سەرگىپ، ونە بويىن ورتتەي جاندىرعان ىستىق قۇشاعىندا بالقىپ جاتىپ تا فلوبەر وسى كورىنىستەردىڭ ءبارىن زەرتتەپ، كوڭىلىنە ءتۇيدى. «بوۆاري حانىمداعى» ەممانى الداپ كەتەتىن الاياق ەركەكتەر شىن مانىسىندە جازۋشىنىڭ ءوزى. فلوبەردىڭ «ەمما بوۆاري مەن ءوزىممىن» دەگەن سوزدەرىنىڭ جانى بار. ارينە، «بوۆاري حانىم» اۆتوبيوگرافيالىق رومان ەمەس. دەگەنمەن، جازۋشى اتاقتى شىعارماسىندا وزگەلەردىڭ ەمەس، ءوزىنىڭ كۇناسىن اشكەرەلەپ، ار الدىندا اقتالعانداي كەيىپ تانىتادى.
لۋيزانىڭ بويىنداعى مورالدىق پرينتسيپتەردىڭ جوقتىعى، كۇيەۋىنە جاساپ جۇرگەن وپاسىزدىعى، ەسالاڭدىعى مەن وزىمشىلدىگى سياقتى اۋىتقۋشىلىقتاردىڭ ءبارى دە ۋاقىت وتە كەلە «بوۆاري حانىمدا» ەممانىڭ تابيعاتىنان كورىنىس تاپتى. لۋيزە دە ەمما سياقتى شىنايى سەزىمدى ىزدەگەندىكتەن ەمەس، ءوز قيالىنداعى ماحابباتتى اڭساعاندىقتان داۋلەتتى ەركەكتەردىڭ قوينىندا اداسىپ جۇرگەن بايعۇس ايەل بولاتىن. الايدا، وسىعان قاراپ، ەممانىڭ وبرازىن لۋيزە كولەنىڭ تۇپبەينەسى دەپ ويلاپ قالماۋ كەرەك. اقيقاتىندا ەمما بوۆاري قوعامداعى توعىشار ايەلدىڭ جيىنتىق وبرازى
ىزدەگەنگە - سۇراعان اياق استىنان تابىلا كەتتى. فرانتسۋز كلاسسيگى دە تاپ وسىنداي بيكەشتىڭ وبرازىن ونەرگە اكەلىپ، ونداعى سەڭدەي سىرەسىپ قالعان قاعيدالاردىڭ تاس-تالقانىن شىعارۋدى ارمانداپ جۇرگەن ەدى. «نەگە ءبىز جانى كىرشىكسىز تازا، مورالدىق ءپرينتسيپى بيىك ارۋلاردى عانا شىعارمانىڭ باس كەيىپكەرى ەتىپ الامىز. ومىردە اداسىپ، ادامدىق قاسيەتىنىڭ ءبارىن جوعالتىپ العان ايەلدەردىڭ جان-دۇنيەسىنە ءبىز نەگە ۇڭىلمەيمىز؟ مۇمكىن ءبىز شەشە الماي جۇرگەن قۇدايلىق سۇراقتاردىڭ جاۋابى سولاردىڭ جۇرەگىندە جاسىرىنىپ جاتقان شىعار» دەگەن ويعا باتاتىن ول وڭاشا قالعان كەزدەرىندە.
سەزىمگە قاناعاتسىز ۇرعاشىنىڭ تانىنەن تويات تاپقان فلوبەر ءۇش كۇننەن كەيىن لۋيزەنىڭ قالۋىن سۇراپ، كوزىنىڭ جاسىن كولدەتىپ، جالىنىپ-جالبارىنعانىنا قاراماستان كرۋاسكە كەتىپ قالدى. بارا سالىسىمەن سەزىمتال لۋيزەنىڭ كوڭىلىن تولقىتىپ، جۇرەگىن ەلجىرەتىپ جىبەرەتىن ۇزاق حات جازدى. حاتىندا ونى قالاي سۇيەتىنىن، جالعىز تال ءشاشى ءۇشىن جانىن قۇرباندىققا شالۋعا دايار ەكەنىن ايتىپ، جاس جىگىتتىڭ تۇندەگى ىستىق سۇيىسىنەن ءالى ەسىن جيا الماي وتىرعان اقىلى ازداۋ قاتىننىڭ باسىن ودان بەتەر قاتىرىپ جىبەردى.
جازۋشى بولعان وقيعانى شىنايى ەتىپ، سۋرەتكەرلىك شەبەرلىكپەن بايانداپ بەرەتىن ەرتەگىشى. ال، ەرتەگىشى ادام قيالىنداعى دۇنيەسىنە تىڭداۋشىسىن ۇيىتىپ، شىندىعىنا يلاندىرۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى وعان ءوزى سەنۋى كەرەك. سۋرەتكەر ءۇشىن سىرتقا شىعا الماي، كومەيىڭدە كەپتەلىپ تۇرعان شىندىعىنا وقىرمانىن سەندىرە الماعاننان ۇلكەن قاسىرەت جوق. اسىرەسە، ءوزىڭ كۇندە كورىپ، كۋاگەرى بولىپ جۇرگەن ءومىر شىندىعىن شىنايى ەتىپ سۋرەتتەۋ قيىننىڭ قيىنى. ويتكەنى، شىندىق ەشكىمگە دە ۇناماي، ۇنەمى قوعامنىڭ نارازىلىعىن تۋعىزادى. بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعىن سۋرەتتەگەننەن گورى، تاريحي تاقىرىپتى كەمىرگەن الدەقايدا وڭاي.
كەلەشەكتە جازاتىن شىعارماسىنىڭ شىندىعىنا سەندىرتۋ ءۇشىن فلوبەر ءوز تاقىرىبىن زەرتتەۋگە قاتتى بەرىلىپ كەتتى. بىرنەشە جىلدان كەيىن ول دوسى ەدمون گونكۋرگە سىرىن اشىپ، لۋيزە كولەنىڭ جان-تانىمەن سۇيگەنىن مويىندايدى. قيالىنىڭ قاقپانىنا تۇسكەندە ىلعي دا اسىرىپ سويلەيتىن فلوبەردىڭ قاي سوزىنە سەنەرىڭدى بىلمەيسىڭ. بىرەسە ول ەليزا شلەزەنجەرگە جان-تانىمەن عاشىق بولادى، ەندى بىرەسە ەلالي فۋكومەن كوڭىل كوتەرەدى. ەندى مىنە قيال الەمىندە ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن لۋيزە كولەنى جىندى قىلىپ قويدى. سويتە تۇرا مورالدىق پرينتسيپتەن ادا، ماتەريالدىق قۇندىلىقتان باسقا ەشتەڭەنى ويلامايتىن توعىشار قاتىننىڭ وبرازىن ەگجەي-تەگجەيلى زەرتتەگەن جازۋشىنىڭ جەزوكشەلەر ۇيىنە بارعانىن دا، شىعىستا بولعاندا مەرەز (سيفيليس) اۋرۋىن جۇقتىرىپ العانىن دا بىلەمىز.
(جالعاسى بار)
