قازاقستاندا ءبىر دوللاردىڭ قۇنى 450 تەڭگەگە جۋىقتادى. قور بيرجاسىندا ءۇش كۇن قاتارىنان كوك قاعازدىڭ قۇنى شارىقتاپ تۇر. ءتىپتى قايسىبىر ساراپشىلار «ءبىر دوللار 550 تەڭگە بولۋى مۇمكىن» دەپ ەلدىڭ ۇرەيىن الىپ جىبەردى. ەلدەگى قارجى سالاسىن باسقارىپ وتىرعان ماماندار «بۇل دەۆالۆاتسيا ەمەس. 2015 جىلدان بەرى تەڭگەنى ەركىن اينالىمعا جىبەرگەنبىز. دوللاردىڭ ەكپىنى باسىلعان سوڭ تەڭگە كۇش جيناي باستايدى. جاعدايدى نارىق ءوزى رەتتەيدى»،-دەسە دە، بۇقارادا الاڭداۋ باسىم.
سونىمەن قايتپەك كەرەك؟! ۇلتتىق بانك ينتەرۆەنتسيا جاساي ما، الدە «تەڭگە ەركىن اينالىمدا» دەپ ەركىن تىنىستاپ وتىرا بەرە مە؟! بۇل رەتتە ەكونوميست-عالىم، جۇمادىلدە باياحمەتوۆ «ۇلتتىق بانك ەندى ۇلتتىق بانك حالىققا بەرگەن ۋادەسىن ورىنداپ، تەڭگە باعامىن قالپىنا كەلتىرۋگە ارالاسۋى ءتيىس. ولاي ەتپەسەك، تەڭگەگە جان-جاقتان قاتتى قىسىم ءتۇسىپ جاتىر. الەمدىك نارىقتاعى مۇناي باعامىنىڭ 30 دوللارعا دەيىن تومەندەۋىنەن بولەك، ىشكى نارىقتا تەڭگەنى تەڭسەلتىپ تۇرعان احۋالدار جەتەرلىك»،- دەيدى.
مامان ايتىپ وتىرعان تەڭگەگە قىسىمدى اسىرەسە وتاندىق ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى كورسەتىپ وتىر. مىسالى، دوللاردى ۇلتتىق بانك بەلگىلەگەن باعامنان جوعارى قويىپ ساتاتىن ايىرباستاۋ ورىندارى بار. ۆاليۋتا تاۋەكەلىن ولار ادەيى قابىلدايدى. قور بيرجاسىندا دوللار 415 تەڭگەدەن تۇرسا دا، ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى كوك قاعازدى 440 تەڭگەدەن باعالاپ قويادى.
«زاڭ بويىنشا ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارى دوللاردى ۇلتتىق بانك بەكىتكەن باعادان 7 تەڭگەدەن ارتىق اسىرىپ قويۋعا بولمايدى. ال بىزدە كەرىسىنشە، دوللار قىمباتتاي باستاسا ءبىتتى، ۆاليۋتا نارىعى دا ىرىققا كونبەي كەتەدى. وسى سالادا جۇرگەن ءىرى ويىنشىلارعا بيلىك تۇساۋ سالا الماي وتىر»،-دەدى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
ماماننىڭ پايىمىنشا، كەلەشەكتە ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنا قاتىستى زاڭدى كۇشەيتۋ كەرەك. اسىرەسە تمد ەلدەرىندە، شەت مەملەكەتتەردە وتىرىپ ساۋداسىن جۇرگىزىپ وتىرعان ۆاليۋتا الىپساتارلارى ءبىز ءۇشىن قاۋىپتى.
«ولار ءساتى كەلگەندە ۆاليۋتا باعامىمەن ويناپ، ءتىپتى بيرجاداعى اكتسيالاردىڭ قۇنىن دا ءبىر ساتتە ءتۇسىرىپ جىبەرە الادى. ال مۇنىڭ سوڭى ۇلكەن شىعىنعا اپارىپ سوقتىرادى. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە زاڭدى قاتايتىپ مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتكەننەن كەم بولمايمىز» دەيدى مامان.
ۆاليۋتا الىپساتارلارىنا قاتىستى مامانداردىڭ پىكىرى وسىلاي ءتۇزىلدى. ال ەندى ەكونوميكانى قولداۋعا، نارىقتى كۇيرەۋدەن امان الىپ قالۋعا قاتىستى مامانداردىڭ ايتار ويىنا جۇگىنسەك، بىزدىڭ ەكونوميكامىز ءالى تاۋەلسىز بولا الماي وتىر. ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جانگەلدى شىمشىقوۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىز ەكونوميكاسى تاۋەلسىز ەل بولعاندا عانا تىعىرىقتان شىعا الامىز.
«كەزىندە توقسانىنشى جىلدارى مۇنايدان تۇسكەن ءتۇسىم ءجىو-ءنىڭ 8 پايىزىن قۇرايتىن ال اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى ءجىو 38 پايىزىن قۇرايتىن. ال بىزدە قازىر كەرسىنشە، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن قۇلدىراتتىق. ەكونوميكامىزدى مۇنايدا تۇسەتىن تۇسىمگە بايلادىق. وسىدان بارىپ الەمدىك نارىقتا مۇنايدىڭ باعاسى تۇسسە ەڭسەمىز قوسا تۇسەدى»،-دەدى مامان.
جانگەلدى شىمشىقوۆتىڭ پايىمىنشا، ءبىزدىڭ يمپورتقا تاۋەلدىلىگىمىزدىڭ جەمىسى الداعى ۋاقىتتا قاتتى سەزىلەدى. «جەردىڭ استى-ءۇستىن ۇڭعىلاپ، قازبا بايلىقتارىمىزدى شيكى كۇيىنشە ەكسپورتتاي بەرۋ ەكونوميكانى ورگە شىعارمادى. دامىعان ەلدەر ءبىزدىڭ شيكىزاتىمىزدى ارزانعا ساتىپ الىپ، ودان ءونىم ءوندىرىپ وزىمىزگە بىرنەشە ەسەگە قىمباتقا ساتىپ وتىر. وسى ارادا ۇلكەن قاتەلىك جىبەرىپ ءۇش ەسە ۇتىلىپ وتىرمىز»،-دەيدى مامان.
ءاۋ باستا ۇستانعان باعىتىمىز دۇرىس بولمادى،-دەگەن قارجىگەر ارمان مۋسين بولسا، «مۇناي ەندى بۇرىنعىداي بولمايدى. قازىر مۇنايعا سەنىپ وتىراتىن كەزەڭ ءوتتى. سوندىقتان كەلەر كۇزدە بىزگە قىمبات دوللارعا كوندىگۋگە تۋرا كەلەدى. 2021 جىلدان باستاپ الەمدىك نارىقتا جاڭا مۇناي كەن ورىندارىنىڭ كوپتەپ اشىلۋى، اقش-تىڭ اينالىمداعى مۇناي ءوندىرۋ كولەمىن كوبەيتىپ جىبەرۋى ءوز اسەرىن بەرە باستايدى. اقش قازىر تاقتاتاس مۇنايىن كوپتەپ شىعارا باستادى. اينالىمداعى مۇنايدىڭ كوبەيۋى ونىڭ باعاسىن دا ارزانداتىپ جىبەرەتىنى داۋسىز. دەمەك، بولجام بويىنشا كەلەر كۇزدە -اق كوك قاعاز 500 تەڭگەنى توڭىرەكتەپ ۇلتتىق ۆاليۋتا تاعى جوعالتا باستايدى»،-دەيدى.
قارلىعاش زارىققانقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
