Qazaqstanda bir dollardyń quny 450 teńgege jýyqtady. Qor bırjasynda úsh kún qatarynan kók qaǵazdyń quny sharyqtap tur. Tipti qaısybir sarapshylar «bir dollar 550 teńge bolýy múmkin» dep eldiń úreıin alyp jiberdi. Eldegi qarjy salasyn basqaryp otyrǵan mamandar «Bul devalvaııa emes. 2015 jyldan beri teńgeni erkin aınalymǵa jibergenbiz. Dollardyń ekpini basylǵan soń teńge kúsh jınaı bastaıdy. Jaǵdaıdy naryq ózi retteıdi»,-dese de, buqarada alańdaý basym.
Sonymen qaıtpek kerek?! Ulttyq bank ıntervenııa jasaı ma, álde «teńge erkin aınalymda» dep erkin tynystap otyra bere me?! Bul rette ekonomıst-ǵalym, Jumadilde Baıahmetov «Ulttyq bank Endi Ulttyq bank halyqqa bergen ýádesin oryndap, teńge baǵamyn qalpyna keltirýge aralasýy tıis. Olaı etpesek, teńgege jan-jaqtan qatty qysym túsip jatyr. Álemdik naryqtaǵy munaı baǵamynyń 30 dollarǵa deıin tómendeýinen bólek, ishki naryqta teńgeni teńseltip turǵan ahýaldar jeterlik»,- deıdi.
Maman aıtyp otyrǵan teńgege qysymdy ásirese otandyq valıýta aıyrbastaý oryndary kórsetip otyr. Mysaly, dollardy Ulttyq bank belgilegen baǵamnan joǵary qoıyp satatyn aıyrbastaý oryndary bar. Valıýta táýekelin olar ádeıi qabyldaıdy. Qor bırjasynda dollar 415 teńgeden tursa da, valıýta aıyrbastaý oryndary kók qaǵazdy 440 teńgeden baǵalap qoıady.
«Zań boıynsha valıýta aıyrbastaý oryndary dollardy Ulttyq bank bekitken baǵadan 7 teńgeden artyq asyryp qoıýǵa bolmaıdy. Al bizde kerisinshe, dollar qymbattaı bastasa bitti, valıýta naryǵy da yryqqa kónbeı ketedi. Osy salada júrgen iri oıynshylarǵa bılik tusaý sala almaı otyr»,-dedi ekonomıst-ǵalym Jumadilda Baıahmetov.
Mamannyń paıymynsha, keleshekte valıýta aıyrbastaý oryndaryna qatysty zańdy kúsheıtý kerek. Ásirese TMD elderinde, shet memleketterde otyryp saýdasyn júrgizip otyrǵan valıýta alypsatarlary biz úshin qaýipti.
«Olar sáti kelgende valıýta baǵamymen oınap, tipti bırjadaǵy akııalardyń qunyn da bir sátte túsirip jibere alady. Al munyń sońy úlken shyǵynǵa aparyp soqtyrady. Sondyqtan birinshi kezekte zańdy qataıtyp memlekettik baqylaýdy kúsheıtkennen kem bolmaımyz» deıdi maman.
Valıýta alypsatarlaryna qatysty mamandardyń pikiri osylaı túzildi. Al endi ekonomıkany qoldaýǵa, naryqty kúıreýden aman alyp qalýǵa qatysty mamandardyń aıtar oıyna júginsek, bizdiń ekonomıkamyz áli táýelsiz bola almaı otyr. Ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor Jangeldi Shymshyqovtyń aıtýynsha, biz ekonomıkasy táýelsiz el bolǵanda ǵana tyǵyryqtan shyǵa alamyz.
«Kezinde toqsanynshy jyldary munaıdan túsken túsim JIÓ-niń 8 paıyzyn quraıtyn al aýyl sharýashylyǵy salasy JIÓ 38 paıyzyn quraıtyn. Al bizde qazir kersinshe, aýyl sharýashylyǵy salasyn quldyrattyq. Ekonomıkamyzdy munaıda túsetin túsimge baıladyq. Osydan baryp álemdik naryqta munaıdyń baǵasy tússe eńsemiz qosa túsedi»,-dedi maman.
Jangeldi Shymshyqovtyń paıymynsha, bizdiń ımportqa táýeldiligimizdiń jemisi aldaǵy ýaqytta qatty seziledi. «Jerdiń asty-ústin uńǵylap, qazba baılyqtarymyzdy shıki kúıinshe eksporttaı berý ekonomıkany órge shyǵarmady. Damyǵan elder bizdiń shıkizatymyzdy arzanǵa satyp alyp, odan ónim óndirip ózimizge birneshe esege qymbatqa satyp otyr. Osy arada úlken qatelik jiberip úsh ese utylyp otyrmyz»,-deıdi maman.
Áý basta ustanǵan baǵytymyz durys bolmady,-degen qarjyger Arman Mýsın bolsa, «Munaı endi burynǵydaı bolmaıdy. Qazir munaıǵa senip otyratyn kezeń ótti. Sondyqtan keler kuzde bizge qymbat dollarǵa kóndigýge týra keledi. 2021 jyldan bastap álemdik naryqta jańa munaı ken oryndarynyń kóptep ashylýy, AQSh-tyń aınalymdaǵy munaı óndirý kólemin kóbeıtip jiberýi óz áserin bere bastaıdy. AQSh qazir taqtatas munaıyn kóptep shyǵara bastady. Aınalymdaǵy munaıdyń kóbeıýýi onyń baǵasyn da arzandatyp jiberetini daýsyz. Demek, boljam boıynsha keler kúzde -aq kók qaǵaz 500 teńgeni tóńirektep ulttyq valıýta taǵy joǵalta bastaıdy»,-deıdi.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy,
«Adyrna» ulttyq portaly
