وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى «سايرام-وگەم» ۇلتتىق تابيعي پاركى اۋماعىنان 2 مىڭ جىلدىق تاريحى بار كونە قالانىڭ ورنى تابىلدى دەپ حابارلايدى 24kz. ارحەولوگتار ارشىپ الىنعان جادىگەرلەر تاريحى از زەرتتەلگەن قاڭلى تايپالارىنا تيەسىلى دەپ وتىر. ءبىر قىزىعى، قازبا جۇمىستارى جەكە كاسىپكەردىڭ قولداۋىمەن جۇرگىزىلىپتى. ارحەولوگتار كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە توپىراق استىندا كومىلىپ قالعان قول وراقتى ارشىپ الدى. قانشاما عاسىرلار وتسە دە تەمىر بۇيىم قاز قالپىندا ساقتالىپتى. ءتىپتى ءجۇزى دە قايتپاعان. ونى جاۋىنگەرلەر ءارتۇرلى زات كەسۋ ءۇشىن قولدانعان. بولمەنىڭ تاعى ءبىر بۇرىشىنان قايراق تاستان جاسالعان قول ديىرمەن دە شىقتى. «تاريحشىلار بۇل جادىگەرلەر كوشپەندى حالىقتىڭ اڭشىلىقپەن قاتار ەگىنشىلىكپەن دە اينالىسقان دەپ ايتۋىمىزعا تولىق نەگىز بولا الادى»، - دەيدى
الەكساندر پودۋشكين، وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى:
- ءبىز قاڭلى زامانىنا تيەسىلى ەڭ ۇلكەن عيماراتتىڭ ورنىن تاپتىق دەپ ايتۋعا بولادى. مىناداي ديىرمەن جالپى بۇعان دەيىنگى قازبا جۇمىستارى كەزىندە ەش جەردە كەزدەسكەن ەمەس. ال ەڭ نەگىزگىسى ونىڭ قاسىنداعى قول وراق بولىپ تۇر. بۇل جەردىڭ تابيعاتى وتە قاتال. قىسى التى ايعا سوزىلادى. سوعان قاراماستان جۇرت بيداي ەگىپ، ونى جيناپ، ۇنتاقتاپ تارتىپ العان.
بولمەدەگى قىش قۇمىرالار مەن وشاق پەشتىڭ ورنى انىق كورىنىپ تۇر. ءۇيدىڭ ىرگەسى تاسپەن قالانىپ، ەدەنىنە قيىرشىق تاس توسەلگەن. كونە بۇيىمداردىڭ اراسىندا جەبەنىڭ ۇشى مەن ءتۇرلى اڭداردىڭ سۇيەگى، ءتىپتى مارالدىڭ ءمۇيىزى دە بار. «ەسكى قالاشىق ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن جانە وسى عاسىردىڭ باس كەزىندە ءومىر سۇرگەن تاريحى از زەرتتەلگەن قاڭلى تايپالارىنا تيەسىلى»، - دەيدى ماماندار.
اينالاسىن تيان-شان تاۋلارى قورشاپ تۇرعان تابيعاتى اسەم وگەم شاتقالىندا وسىنداي كونە قالالاردىڭ ورنى وتە كوپ. ءبىر قىزىعى، قازبا جۇمىستارى جەكە كاسىپكەردىڭ قارجىلاي قولداۋىنىڭ ارقاسىندا جۇرگىزىلىپتى. ىسكەر ازامات قالتاعا تۇسەر پايداسى بولماسا دا، تابىلعان قۇندى جادىگەرلەر ۇلى دالا تاريحىنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتەتىنىنە سەنىمدى.
ۆلاديمير بىسوۆ، «سپەكتر» وندىرىستىك كومپانياسىنىڭ باسشىسى:
- مەنىڭ ءوزىم 80-جىلدارى ارحەولوگتار ۇيىرمەسىنە قاتىسقانمىن. قىزىعۋشىلىعىم سول كەزدەن بار. عىلىمعا قولدان كەلسە كومەكتەسكەن جاقسى، ارينە. ويتكەنى بۇل – كۇللى قازاق ەلىنىڭ تاريحى.
ارحەولوگيالىق توپ جەتەكشىسى «تۇرعىندار قالادان ءۇي-جايىن تاستاپ، اياق استىنان كوشىپ كەتكەن بولۋى مۇمكىن»، - دەيدى. ويتكەنى بولمەدەگى ىدىس-اياقتاردىڭ ءبىرلى-جارىمى بولماسا، باسقاسى سول كۇيى ساقتالعان. «وعان تايپالار اراسىندا ءجيى ورىن الىپ تۇراتىن سوعىس تا سەپ بولۋى مۇمكىن»، - دەيدى عالىم. وگەم شاتقالىنداعى ءۇش باس توبەدە قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ جاتقان ارحەولوگتار قازىر ورتاڭ بەلدەگى قالاشىق ورنىن قازىپ ۇلگەرگەن. ول جەردە، مامانداردىڭ سوزىنە قاراعاندا، رۋ نە تايپا كوسەمدەرى تۇرعان بولۋى مۇمكىن. ال سول جاق بەتكەيدەگى جازىقتا قاراپايىم ادامدار تۇرعان، ياعني ساۋدا-ساتتىقتىڭ قىزعان ورتاسى بولۋى مۇمكىن. بولاشاقتا بۇل جەرلەردە دە قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. «ال نەگىزى ءۇش باس توبەنىڭ ەڭ بيىك جەرى قاراۋىل توبە بولعان بولۋى مۇمكىن»، - دەيدى ارحەولوگتار. ويتكەنى بۇل جەردەن اينالا الاقانداعىداي كورىنەدى. قازبا جۇمىستارى اياقتالعاننان كەيىن كونە قالاشىقتىڭ ورنىنان ارشىپ الىنعان جادىگەرلەر قايتا قالپىنا كەلتىرىلىپ، ورتالىق مۇراجايعا وتكىزىلەدى. «بۇل قازاقستان تاريحى ءۇشىن تاعى ءبىر جاعىمدى جاڭالىق بولماق»، - دەيدى ماماندار
قانات جۇنىسبەكوۆ،
نۇرماحان بەكمۇراتوۆ
