Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy «Saıram-Ógem» ulttyq tabıǵı parki aýmaǵynan 2 myń jyldyq tarıhy bar kóne qalanyń orny tabyldy dep habarlaıdy 24kz. Arheologtar arshyp alynǵan jádigerler tarıhy az zerttelgen qańly taıpalaryna tıesili dep otyr. Bir qyzyǵy, qazba jumystary jeke kásipkerdiń qoldaýymen júrgizilipti. Arheologtar kópshiliktiń kózinshe topyraq astynda kómilip qalǵan qol oraqty arshyp aldy. Qanshama ǵasyrlar ótse de temir buıym qaz qalpynda saqtalypty. Tipti júzi de qaıtpaǵan. Ony jaýyngerler ártúrli zat kesý úshin qoldanǵan. Bólmeniń taǵy bir buryshynan qaıraq tastan jasalǵan qol dıirmen de shyqty. «Tarıhshylar bul jádigerler kóshpendi halyqtyń ańshylyqpen qatar eginshilikpen de aınalysqan dep aıtýymyzǵa tolyq negiz bola alady», - deıdi
Aleksandr Podýshkın, Ońtústik Qazaqstan memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynyń professory:
- Biz qańly zamanyna tıesili eń úlken ǵımarattyń ornyn taptyq dep aıtýǵa bolady. Mynadaı dıirmen jalpy buǵan deıingi qazba jumystary kezinde esh jerde kezdesken emes. Al eń negizgisi onyń qasyndaǵy qol oraq bolyp tur. Bul jerdiń tabıǵaty óte qatal. Qysy alty aıǵa sozylady. Soǵan qaramastan jurt bıdaı egip, ony jınap, untaqtap tartyp alǵan.
Bólmedegi qysh qumyralar men oshaq peshtiń orny anyq kórinip tur. Úıdiń irgesi taspen qalanyp, edenine qıyrshyq tas tóselgen. Kóne buıymdardyń arasynda jebeniń ushy men túrli ańdardyń súıegi, tipti maraldyń múıizi de bar. «Eski qalashyq bizdiń dáýirimizge deıin jáne osy ǵasyrdyń bas kezinde ómir súrgen tarıhy az zerttelgen Qańly taıpalaryna tıesili», - deıdi mamandar.
Aınalasyn Tıan-Shan taýlary qorshap turǵan tabıǵaty ásem Ógem shatqalynda osyndaı kóne qalalardyń orny óte kóp. Bir qyzyǵy, qazba jumystary jeke kásipkerdiń qarjylaı qoldaýynyń arqasynda júrgizilipti. Isker azamat qaltaǵa túser paıdasy bolmasa da, tabylǵan qundy jádigerler uly dala tarıhynyń kókjıegin keńeıtetinine senimdi.
Vladımır Bysov, «Spektr» óndiristik kompanııasynyń basshysy:
- Meniń ózim 80-jyldary arheologtar úıirmesine qatysqanmyn. Qyzyǵýshylyǵym sol kezden bar. Ǵylymǵa qoldan kelse kómektesken jaqsy, árıne. Óıtkeni bul – kúlli qazaq eliniń tarıhy.
Arheologııalyq top jetekshisi «turǵyndar qaladan úı-jaıyn tastap, aıaq astynan kóship ketken bolýy múmkin», - deıdi. Óıtkeni bólmedegi ydys-aıaqtardyń birli-jarymy bolmasa, basqasy sol kúıi saqtalǵan. «Oǵan taıpalar arasynda jıi oryn alyp turatyn soǵys ta sep bolýy múmkin», - deıdi ǵalym. Ógem shatqalyndaǵy úsh bas tóbede qazba jumystaryn júrgizip jatqan arheologtar qazir ortań beldegi qalashyq ornyn qazyp úlgergen. Ol jerde, mamandardyń sózine qaraǵanda, rý ne taıpa kósemderi turǵan bolýy múmkin. Al sol jaq betkeıdegi jazyqta qarapaıym adamdar turǵan, ıaǵnı saýda-sattyqtyń qyzǵan ortasy bolýy múmkin. Bolashaqta bul jerlerde de qazba jumystary júrgiziledi. «Al negizi úsh bas tóbeniń eń bıik jeri qaraýyl tóbe bolǵan bolýy múmkin», - deıdi arheologtar. Óıtkeni bul jerden aınala alaqandaǵydaı kórinedi. Qazba jumystary aıaqtalǵannan keıin kóne qalashyqtyń ornynan arshyp alynǵan jádigerler qaıta qalpyna keltirilip, ortalyq murajaıǵa ótkiziledi. «Bul Qazaqstan tarıhy úshin taǵy bir jaǵymdy jańalyq bolmaq», - deıdi mamandar
Qanat JÚNISBEKOV,
Nurmahan BEKMURATOV
