ابىلاي حان تۋرالى كوپتەگەن داستاندار، اڭىز-اڭگىمەلەر، ولەڭ–جىرلار، تاريحي دەرەكتەر مەن زەرتتەۋلەر بار. ابىلاي حاندى ەسكە العاندا ءبىز ونى باتىر، ورتا ءجۇزدىڭ سۇلتانى، سوسىن ورتا ءجۇز جانە دە بۇكىل قازاق حالقىن بىرىكتىرىپ، قازاق حاندىعىن ءبىرتۇتاس مەملەكەت رەتىندە ساقتاپ قالىپ، ونىڭ ۇلى حانى بولىپ، وزىنە قازاقتىڭ بارلىق حاندارى مەن بيلەرىن–سۇلتاندارىن باعىندىرا العانىن جانە دە ساياسي قايراتكەر، اقىلدى قولباسشى، دارىندى مالىمگەر، كۇيشى ەكەنىن ايتقانىمىز ءجون.
ابىلاي حان بۇكىل ءومىرىن قازاق حالقى (قازاق ەلىنىڭ) بوستاندىعى، ەگەمەندىگى ءۇشىن ارنادى. شوقان ءۋاليحانوۆ «قازاق جەرىندە ابىلايدىڭ داڭقى اسا زور. ابىلاي زامانى ولاردا قازاقتىڭ ەرلىك زامانى بولىپ سانالادى» دەپ جازعان ەدى. ابىلايدىڭ شىن اتى - ءابىلمانسۇر. 1711 جىلى اكەسى كوركەم ءۋالي تۇركىستانعا سۇلتان بولىپ تۇرعان كەزدە دۇنيەگە كەلگەن. بۇل كەزەڭ قازاق حالقى ءۇشىن وتە قاۋىپتى، اۋىر كەزەڭ ەدى. ءۇش ايداھاردىڭ (جوڭعار، قىتاي، رەسەي) ورتاسىندا قازاق مەملەكەتىنىڭ جويىلىپ كەتۋ قاۋپى ءتونىپ تۇردى. قىتاي مەن رەسەي جوڭعارلاردى قازاق جەرىنە ايداپ سالىپ وتىردى. اۋىر «اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما» جىلدارى ابىلاي 12 جاسىندا جاۋىنگەرلەردىڭ قاتارىنا قوسىلادى دا، 22–دە باتىر، قولباسشى رەتىندە تانىلادى.
ءXVىىى عاسىردىڭ ورتا شەنىندە قازاق ەلىن جاۋلاردان قورعاۋ ءۇشىن ابىلاي رەسەيمەن جانە قىتايمەن تاتۋلىق، دوستىق قاتىناس ساقتاپ، ولاردىڭ قولداۋى ارقاسىندا جوڭعار باسقىنشىلىعىن تالقانداۋدى ءجون كوردى. ەڭ ءىرى قاۋىپ جوڭعارلاردىڭ باسقىنشىلىعى ەكەندىگىن ءتۇسىندى. 1740 جىلعى شايقاستا ابىلاي قازاق جاۋىنگەرلەرىنىڭ تىكەلەي قولباسشىسى بولدى. قازاق اسكەرى جوڭعارلارعا قاتتى سوققى بەردى. جوڭعارلار كوپ شىعىنعا ۇشىراپ، كەيىن شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى. ابىلاي قازاق اسكەرلەرىن ۇيىمداستىرىپ، جاۋعا قارسى كوتەرىپ، باسىن بىرىكتىرىپ، نەگىزگى اسكەري كۇشتى جيناپ كورشى مەملەكەتتەرگە قازاق حاندىعى ءبىرتۇتاس ەل ەكەنىن كورسەتتى. ابىلاي سۇلتان بۇل كەزدە قازاقتاردى بىرتىندەپ جوڭعار شابۋىلدارىنان قۇتقارىپ، ەلدىڭ تىنىشتىعىن، حالىقتىڭ تۇتاستىعىن، مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگىن، تاۋەلسىزدىگىن ساقتاپ قالۋدى ماقسات ەتكەن. بۇل ماقساتتى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا ول رەسەي يمپەرياسىنىڭ 1740 ج. ورىنبوردا (تامىزدىڭ 28-ءى) سۇلتان ابىلاي «ۆەرنىم دوبرىم ي پوسلۋشنىم … ي پودداننىم بىت …» دەپ رەسەي يمپەرياسىنىڭ وكىمەتىنە، كەيىن قىتاي مەملەكەتىنىڭ بوداندىعىن قابىلداۋعا ءماجبۇر بولدى. تاريحشى – عالىم ن. مۇحامەتقانۇلى «ءXۇىىى عاسىرداعى چين پاتشالىعى مەن قازاقتاردىڭ قارىم-قاتىناسى» اتتى ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازادى: «1755 ج. ورتا ءجۇز حانى ابىلاي چين حاندىعىنىڭ ەلشىلەرىن كۇتىپ العان كەزدە، ولارعا چين حاندىعىنا باعىنىشتى بولۋ نيەتىن ءبىلدىردى: «ۇلى مارتەبەلى پاتشانىڭ ورتالىق ويپاتتى بيلەپ وتىرعانىن بۇرىننان ەستۋشى ەدىم، ارادا اسقار تاۋ، الىپ وزەندەر كوپ، جەر شالعاي بولعاندىقتان تارتۋ-تارالعى اپارا المادىق. مىنە، بۇگىن پاتشانىڭ قۇدىرەتى شالعايدى شارلاپ، ىلەنى ساپىرىپ، لاما ءدىنىن كوركەيتتى. قازاقتار مەن جوڭعارلارعا تىنىشتىق ورناتىلدى دەپ قۋانىپ وتىر. مەن شىن نيەتىممەن مارتەبەلى پاتشاعا قارايمىن». ال بۇل تۋرالى ا.لەۆشين بىلاي دەپ جازادى: «جاۋىن سۇسىمەن دە، كۇشىمەن دە سەسكەندىرە وتىرا، ول ءوز قالاۋىمەن بىرەسە رەسەيدىڭ، بىرەسە قىتايدىڭ بوداندىعىن قابىلداۋعا ءماجبۇر بولعانىمەن شىن مانىندە ەشكىمگە دە بوي ۇسىنباعان تاۋەلسىز باسشى بولدى».
ەكى ءىرى مەملەكەتپەن ديپلوماتيالىق، ساۋدا قارىم–قاتىناستارىن ورناتىپ، كەزىندە جوڭعارلار باسىپ العان التاي، تارباعاتاي وڭىرىندەگى قازاق قونىستارىن قايتارىپ الدى. قازاقتار جاپپاي اتا-مەكەندەرىنە ورالا باستادى. جوڭعارلارمەن كۇرەستە حالىقتىڭ باسىن بىرىكتىرۋدە ەرەكشە ءرول اتقاردى. ابىلاي سۇلتان ءوزىنىڭ شەبەر ساياساتكەرلىگىنىڭ ارقاسىندا رەسەي مەن قىتاي سياقتى ءىرى يمپەريالاردى ءوز ساياساتىمەن ساناسۋعا ءماجبۇر ەتە وتىرىپ، ءىس جۇزىندە ەلدىڭ دەربەستىگىن، جەرىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ قالدى.
ابىلاي وتكىر ويلى، تەرەڭ ءبىلىمدى شەشەن ادام بولعان. بىرنەشە تۇرىك حالىقتارىنىڭ جانە دە پارسى، قىتاي، ورىس تىلدەرىن جەتىك بىلگەن. 1741 جىلى ابىلاي سۇلتان جوڭعارلاردىڭ قورشاۋىندا قالىپ، تۇتقىنعا تۇسەدى. تۇتقىندا بولعان ەكى جىل ىشىندە ولاردىڭ ءتىلى مەن جازۋىن ۇيرەنىپ، جوڭعار حاندىعىنىڭ ىشكى ساياسي جاعدايىن ءجىتى باقىلاپ، بۇل مەملەكەتتىڭ كۇشتىلىگى – مىقتى ورتالىقتانعان بيلىككە باعىنۋىندا جانە دە حالىقتىڭ بىرلىگىندە ەكەنىن تۇسىنەدى. ابىلاي سۇلتان جانە دە بىرگە بولعان سەرىكتەرى، بارلىعى وتىز بەس ادام قالماق تۇتقىنىنان 1743 جىلدىڭ 5-ءى قىركۇيەگىندە ەلگە قايتىپ ورالادى. ابىلايدىڭ تۇتقىنداعى ەكى جىلداي ۋاقىت ىشىندە ءوزىنىڭ قادىر–قاسيەتىن جوعالتپاي جوعارى ۇستاۋى، ءسوز جۇيەسىندەگى تاپقىرلىعى مەن باتىلدىعى جاۋلارىن تاڭقالدىرعان. قالدان تسەرەن ابىلايدىڭ دانالاعىنا باس ءيىپ، وعان جوعارى مارتەبەلى سىي–سىياپات كورسەتكەن جانە دە «ول (ابىلاي) زامانىنان ءجۇز جىل بۇرىن ەرتە تۋدى، بۇكىل الەمدى بيلەۋ قولىنان كەلەدى» دەپ تەگىننەن–تەگىن ايتپاعان بولار. وسى ماسەلەگە بايلانىستى ورىس دەرەكتەرىندە بىلاي جازىلعان: «ون، ابلاي، وت زيۋنگارتسەۆ س ۆەليكيم ناگراجدەنيەم وتپۋششەن، ا يمەننو: دانا ەمۋ پالاتكا، شيتايا زولوتوم شۋبا، كرىتايا پارچويۋ زولوتويۋ، پالاتكا جەلەزنايا سكلادنايا، پانتسىر ي پروچەە». جوڭعارلاردىڭ قونتايشىسى قالدان – تسەرەن «مەنىڭ ۇلىمدى ولتىرگەن سەن بە؟» - دەگەندە ابىلاي بىلاي جاۋاپ بەرگەن ەكەن «… بالاڭدى ولتىرگەن مەن ەمەس، حالىق، مەنىڭ قولىم حالىقتىڭ بۇيرىعىن ورىنداۋشى عانا». بۇل وقيعا تۋرالى ۇمبەتەي جىراۋ «بوگەمباي ءولىمىن ابىلاي حانعا ەستىرتۋ» اتتى جىرىندا بىلاي دەيدى:
«ولتىرەم دەپ قالدان حان
ورايىنا شارىشتىڭ،
سوزىنە قارسى ءسوز ايتىپ،
جاۋاپتاستىڭ، قارىستىڭ.
قاپيادا تۇتىلدىڭ،
قالماققا بىتەۋ جۇتىلدىڭ،
شەشەندىك جولىن تۇتىندىڭ،
ءۇش اۋىز سوزبەن قۇتىلدىڭ …»
ءحۇىىى ع. 50-شى جىلدارى جوڭعار مەملەكەتى ساياسي داعدارىسقا ۇشىراپ، السىرەپ، ىدىراي باستادى. بىراق، ابىلاي حان ول ەلدى قىرىپ شاپقان جوق. سەبەبى قىتاي يمپەرياسىمەن قازاق ەلىنىڭ اراسىندا بۋفەرلىك ءرول اتقارعان جوڭعار حاندىعىنىڭ مۇلدەم جويىلۋى نەگە اكەلىپ سوعاتىنىن ابىلاي جاقسى تۇسىنگەن. سوندىقتان دا ول قالماق حالقىنىڭ قىتاي باسقىنشىلارىنا قارسى ۇلت–ازاتتىق كۇرەسىن قولدادى. بىراق، قالماقتار اۋىز بىرلىكتەن ايىرىلدى، سونىڭ ناتيجەسىندە 1756-1757 جىلدارى تسين يمپەرياسى جوڭعار مەملەكەتىن جويىپ، حالقىن قىرىپ تىندى.
ءXVىىى ع. ورتا كەزىنەن باستاپ ابىلاي قازاق ەلىنىڭ ەرىكتى، ىرگەلى ءبىرتۇتاس ەل بولۋىن، اتا قونىسىنا جايعاسىپ، بەيبىت ەڭبەك ەتۋىن قالادى. ول ەلدى وتىرىقشىلىققا كوشىرۋدى، ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسۋدى، تۋعان وتانىن جاۋدان قورعاۋدى ماقسات ەتتى. ابىلاي حاندىق قۇرعان كەزدە حاننىڭ جانىندا كەڭەس بولعان. وعان بارلىق جۇزدەردىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ، ماڭىزدى ماسەلەلەردى قارايتىن جانە دە بۇكىلقازاقتىق قۇرىلتاي شاقىرىلىپ، سوعىس پەن ءبىتىم، قونىس پەن جايىلىم، داۋ مەن داماي، باسقا حالىقتارمەن اراداعى ساۋدا مەن ديپلوماتيالىق قارىم – قاتىناس ماسەلەلەرى قاراستىرىلىپ وتىردى.
تاشكەنت، حودجەنت، سايرام، شىمكەنت، سوزاق، تۇركىستان قالالارى ازات بولعان سوڭ، ياعني قازاق حاندىعىنا قايتادان قاراعاننان كەيىن، ءۇش ءجۇزدىڭ بىرلىگىنىڭ كورىنىسى رەتىندە ەجەلگى تۇركىستان قالاسى قازاق مەملەكەتىنىڭ استاناسى بولىپ بەلگىلەندى.
مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن، باسقىنشىلاردان ەلىن قورعاي الاتىن جاۋىنگەرلىك قابىلەتى بار اسكەري كۇش جيناپ، ولاردى باسقاراتىن تاپقىر اسكەر باسشىلارىن ءوزىنىڭ قاسىنا جيناي بىلگەن جانە دە ءوزىنىڭ جوعارى دارەجەدەگى قولباسشىلىق قاسيەتى بار ەكەنىن كورسەتە العان. ورىس كازاكتارى سالىپ جاتقان بەكىنىس، قامال–قالالاردىڭ ماڭىنداعى جايىلىمدى جەرلەردەن ايىرىلىپ قالماۋ ءۇشىن، ورىس مۇجىقتارىنان قازاقتارعا ەگىنشىلىكتى ۇيرەتۋگە ارەكەت ەتتى.
ال ساۋدا–ساتتىق جۇرگىزۋ ىسىنە كوپ كوڭىل بولگەنى دە ورىندى ەدى. بۇرىن ايىرباس ساۋدا تەك ورىنبوردا عانا جۇرگىزىلسە، ەندى 1760-شى جىلدارى ترويتسكىدە، سەمەيدە، قىزىلجاردا جۇرگىزىلەتىن بولدى. ەرتىس وزەنىنىڭ سول جاعىن بويلاي شىعىسقا – قىتايعا قاراي «ابىلاي جولى» اتتى ساۋدا جولى سالىندى. قازاق حاندىعى مەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا–ساتتىق بيىك دارەجەگە كوتەرىلدى. تارباعاتاي مەن قۇلجادا جارمەڭكەلەر اشىلىپ، ولار قازاقتارعا مالىن، قولونەر بۇيىمدارىن قىتاي تاۋارلارىمەن ايىرباستاۋعا مۇمكىنشىلىك تۋدىردى جانە رەسەي مەن ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنە دە قىتايمەن ساۋدا قارىم–قاتىناسىن ورناتۋعا جول اشتى.
1771 جىلى ءۇش ءجۇزدىڭ وكىلدەرى جينالىپ ابىلايدى بۇكىل قازاقتىڭ حانى ەتىپ سايلايدى. ونىڭ حان اتاعىن قىتاي يمپەراتورى دا، ورىستىڭ اق پاتشاسى دا بەكىتەدى. رەسەي پاتشاسى ەكاتەرينا ءىى ابىلايدى حاندىققا بەكىتۋ، ايتپەسە، وعان الدەبىر نۇسقاۋلار بەرۋ ءۇشىن ونى تالاي رەت پەتەربۋرگكە، نە ورىنبورعا ارنايى شاقىرتادى، الايدا ابىلاي حان ول شاقىرتۋلارعا: «مەنى ءۇش جۇزگە حان قىلىپ حالقىم سايلادى، ەندەشە بۇعان قوسا ايرىقشا ءبىر كۋالىك الۋدىڭ قاجەتى جوق»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن. شىن مانىندە دە ابىلاي حاننىڭ تۇسىندا قازاق مەملەكەتى ءوزىنىڭ ىشكى، سىرتقى ساياساتىن ەشكىمگە جالتاقتاماي دەربەس جۇرگىزدى. ول ءوز مەملەكەتىنىڭ دەربەستىگىن بارىنەن دە جوعارى سانادى.
سوندىقتان، تسين يمپەرياسى جوڭعار مەملەكەتىن قىرىپ-جويىپ، شاۋىپ تاستاعاننان باستاپ ابىلاي بىرنەشە ەلشىلەر جىبەرىپ، قىتاي مەملەكەتىمەن بەيبىت ساياسي قاتىناس ورناتۋعا تىرىستى. قىتاي يمپەرياسى بىرنەشە قايتارا شاپقىنشىلىق جاساپ، قازاق جەرىن جاۋلاپ الماقشى بولدى. قىتاي مەملەكەتىن جەڭۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن تۇسىنگەن ابىلاي حان ونىمەن بەيبىت كەلىسىمگە كەلىپ، ساۋدا–ساتتىقا جول اشىپ، ونى رەسەي يمپەرياسىنا قارسى قولدانعان. قىتايمەن بەيبىت قارىم–قاتىناستى وربىتە وتىرىپ، ابىلاي رەسەيمەن دە قالىپتاسقان ساياسي جانە ەكونوميكالىق قاتىناستى ۇزبەگەن. رەسەي يمپەرياسى قازاق جەرىنىڭ شەكاراسىنا بەكىنىستەر، قامال–قالالار سالىپ، ولاردى ورىس كازاكتارىمەن تولىق جايعاستىرىپ جاتقاندا جانە دە جايىقتىڭ، ەرتىستىڭ تاعى باسقا وزەندەردىڭ جاعاسىنا قازاقتار مالىن جايۋىنا ءتيىم سالۋ جونىندەگى جارلىقتارىن شىعارعاندا رەسەيمەن جاعدايدى شيەلەنىستىرۋگە بارماي، ماسەلەنى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋگە تىرىستى. رەسەي پاتشالىعىنىڭ وتارشىل، باسىپ الۋ ساياساتىنىڭ قۇربانى بولۋ قاۋپى تۇرعانىن سەزدى.
ءXVىىى ع. 70-شى جىلدارى تۇركىستان ايماعىندا تۇراتىن قازاقتاردى قىرعىزدار شاۋىپ، مال-جاندارىن ايداپ اكەتىپ وتىرادى. قازاقتار ابىلايدان وزدەرىن قورلىقتان قۇتقارىپ، قورعاۋدى تالاپ ەتەدى. 1779 جىلى ابىلاي اسكەرلەرى قىرعىزداردى تالقانداپ، باسشىسى – سادىربالانى تۇتقىنعا الادى. قىرعىزدار كەلىسىمگە كەلىپ، ءبىتىم جاساۋدى وتىنەدى. سوسىن، تۇركىستان، سايرام، شىمكەنت، سوزاق قالالارى بوساتىلادى، ال 1781 جىلى تاشكەنتتى باعىندىرادى، ونى الىم–سالىق تولەپ تۇرۋعا مىندەتتى ەتەدى. ابىلاي حان «… ءوزى اۋلەت باسى رەتىندە رۋباسىلارىنىڭ عۇرپى بويىنشا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن تۇركىستاندا قالدى. سوندا 1781 جىلى دۇنيە سالىپ، مۇردەسى قوجاحمەت ءياسساۋيدىڭ مەشىتى الاڭىنا جەرلەندى»، - دەيدى ش. ءۋاليحانوۆ.
ابىلاي حان مەملەكەتتىڭ، قازاق حالقىنىڭ جاعدايىن شۇعىل تۇزەدى. ابىلاي كەزەڭى تاريحتا ەڭ ءبىر ەلەۋلى كەزەڭ بولدى. جاۋ قۋىلدى، حالىق ءوز جەرىندە ەمىن – ەركىن تۇرمىس قۇردى، بىرلىككە، ۇيىمشىلدىققا نەگىزدەلگەن حاندىق بيلىگى قۇرىلدى. سولاي بولا تۇرسا دا ابىلاي حان كوزى تىرىسىندە قازاق ەلىنىڭ مەملەكەتىنىڭ تۇراقتى بولۋىنىڭ تاريحي جاعدايىن جاساپ ۇلگەرمەدى. 1781 جىلى ابىلاي حان دۇنيە سالعاننان كەيىن ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعى ىدىراپ، قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنەن ايىرىلا باستادى.
ابىلاي حان – ءXVىىى عاسىرداعى تاريحىمىزدىڭ اسا ءىرى تۇلعاسى. ول تۋرالى ورىس عالىمى ا. لەۆشين بىلاي دەيدى: «ابىلاي تاجىريبەسى، اقىل – ايلاسى جاعىنان بولسىن، قول استىنداعى حالقىنىڭ سانى، كۇشى جاعىنان بولسىن، سونداي-اق ءوزىنىڭ رەسەي پاتشالىعىمەن، قىتايدىڭ بوعدا حانىمەن جۇرگىزگەن تاپقىر، شەبەر قاتىناستارى جاعىنان بولسىن ءوز تۇسىنداعىلاردىڭ بارىنەن دە باسىم ەدى. ول ۇستامدى، دوسىنا ءمىنايىم مىنەزدى، جاۋىنا قاتال، قاھارلى كىسى ەدى. سوندىقتان جۇرتتى وزىنە تارتا، ەرتە بىلەتىن ەدى».
بۇل جەردە ابىلاي حاننىڭ ءXVىىى عاسىردان كۇيى جەتكەن ساناۋلى كۇيشىلەرىمىزدىڭ ءبىرى ەكەنىن ايتا كەتكەن ءجون بولار. سەبەبى قازاق قوعامىندا كۇيدىڭ الار ورنى ايرىقشا، ەڭ مول دەرەك كوزى كۇي تىلىندە جانە كۇي اڭىزدارى تۇرىندە ساقتالعان. ابىلاي حاننىڭ كۇيلەرىنىڭ تاقىرىبى ناقتىلى ءومىر قۇبىلىستارىنا ارنالعان جانە دە ەل قامى مەن حالىق تاعدىرى جونىندە تولعانعان ويلارىن سيپاتتايدى. ابىلاي حاننىڭ كۇيلەرى تۋرالى ش. ءۋاليحانوۆ، ا. زاتاەۆيچ سياقتى عالىم–زەرتتەۋشىلەر كەزىندە جازعان. ولار: «اق تولقىن»، «بۇلان جىگىت»، «دۇنيە قالدى»، «قايران ەلىم»، «قورجىن قاقپاي»، «جەتىم تورى» ت.ب. «بۇل كۇيلەردىڭ ءبارى كۇنى وسى ۋاقىتقا دەيىن ابىلاي ۇرپاقتارىنا سوناۋ ءبىر داڭقتى كەزەڭدەردى ەلەستەتەدى» دەيدى ش.ءۋاليحانوۆ.
ابىلاي حاننىڭ العا ۇستاعان ساياساتى، ماقساتى – قازاق حالقىنىڭ بوستاندىعى مەن بىرلىگى، مەملەكەتتىگى مەن تاۋەلسىزدىگى ەدى. الايدا ول دۇنيە سالعاننان كەيىن قازاق مەملەكەتى قايتا بولشەكتەنىپ ىدىراي باستادى. رەسەي يمپەرياسى قازاق جەرىن وتارلاۋدى قىزۋ قولعا الدى. ونى ىسكە اسىرۋ ءار ءتۇرلى جولدارمەن ىسكە استى، ياعني اسكەري شەپ بەكىنىستەر سالۋ، قازاق جەرىن تارتىپ الۋ، حاندىق بيلىكتى جويۋ، رۋحاني وتارلاۋ جانە ت.ب.
ابىلاي كەزىندە قازاق حاندىعىنىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعدايى جاقساردى. قازاق حالقى بىرلىككە، تاۋەلسىزدىككە، بەيبىت ومىرگە ۇمتىلدى. ابىلاي سۇلتان بولعان كەزىندە اقىل–ايلاسىمەن، سابىرلى سالماقتىلىعىمەن ماڭايىنا تولە بي، ايتەكە بي، قازىبەك بي، بايدالى بي، ساسىق بيلەردى، قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، شاقشاقۇلى جانىبەك، شاپىراشتى ناۋرىزباي ت.ب. باتىرلاردى، بۇحار جىراۋ، اقتامبەردى جىراۋ، ۇمبەتەي جىراۋ سياقتى سىنشى-جىراۋلاردى توپتاستىرا ءبىلدى. ابىلاي ەل اراسىندا اسا زور بەدەلگە يە بولعان. قازاق حالقىنىڭ باسقا حالىقتارمەن تەرەزەسى تەڭ دامۋى ءۇشىن جان اياماي ارپالىسقان حان. كوزى تىرىسىندە-اق اتى اڭىزعا اينالعان ابىلاي دەگەن ات تاۋەلسىزدىك، بوستاندىق، بىرلىك، ەرلىك، ازاماتتىق، مەملەكەتتىك ءتارىزدى ۇعىمدارمەن بىرگە ايتىلاتىن بولدى.
"قازاقستان تاريحى" سايتى
