گەنەرال-مايور بوندارەنكو ۆلاديمير پەتروۆيچ، 1998-2005 ج. ارالىعىندا تاربيە جانە الەۋمەتتىك قۇقىق جۇمىستارى بويىنشا اقك باس قولباسشىسىنىڭ ورىنباسارىمەن سۇحبات.
- قايىرلى كۇن، ۆلاديمير پەتروۆيچ. سۇحباتقا ۋاقىت بولگەنىڭىزگە راحمەت. وتكەن اپتادا قازاقستان ارمياسىندا توتەنشە جاعداي ورىنا الدى. اسكەري قىزمەتشى ءوز ەركىمەن اسكەري ءبولىمدى تاستاپ، قارۋ-جاراق پەن وق ءدارىنى الىپ كەتتى. بۇعان نە دەيسىز؟
- وكىنىشكە وراي، قايعىلى وقيعا بادام ەلدى مەكەنىندە ورنالاسقان بولىمشەدە بولعان. سونىمەن قاتار بۇل ارەكەتتى جاي قاراپايىم اسكەري قىزمەتشى ەمەس، قارۋ-جاراق بولمەسىنىڭ كىلتى جانە كىرۋگە رۇقساتى بولعان تاۋلىكتىك ناريادتىڭ لاۋازىمدى ادام. ارينە ول قارۋلى كۇشتەردىڭ جارعىسىنداعى كەيبىر وكىلەتتىكتەردى ءوز ەسەبىنە پايدالاندى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل ءوز جاعىنا كۇدىك تۋدىرمايدى، قىلمىس جاساۋعا سەپتىگىن تيگىزدى. بۇل وقيعا جوعارى تۇرعان قولباسشىلىق تاراپىنان جان-جاقتى تەرگەۋدى تالاپ ەتەدى. وقيعا سەبەپتەرىن اشىپ، دۇرىس قورىتىندى جاساۋ قاجەت.
- نە سەبەپتى مۇنداي ادامعا قارۋ-جاراققا قاتىستى رۇقسات بەرىلدى، ونىڭ قىلمىستىق ارەكەتتەرىن الدىن-الا بايقاۋعا بولمادى ما؟
تاۋلىكتىك ناريادتى اتقارۋعا نەعۇرلىم دايىندالعان جانە جاۋاپتى اسكەري قىزمەتشىلەر جىبەرىلەدى، جولداستارىم ايتىپ بەرگەنىندەي قىلمىسكەر ءوزىن ءدال وسى تۇرعىدا كورسەتكەن. ول قاتارداعى جاۋىنگەر نە بولماسا «مەرزىمدى قىزمەتتەگى اسكەري قىزمەتشى» ەمەس، ول كەلىسىمشارتتاعى كىشى سەرجانت بولدى. وكىنىشكە وراي، ادامداردىڭ ىشىنە كىرىپ شىقپايسىڭ. مۇنداي ادامداردا بولادى.
سونىمەن قاتار، مۇنداي ادامداردى كەيدە تانۋ قيىن، ولار جاسىرىن موتيۆاتسيالىق مىنەز-قۇلىققا يە ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. ياعني، ول باسقالاردان ەش ايىرماشىلىعى جوق سەكىلدى، ءوزىن قاراپايىم تۇردە ۇستايدى، مىنەز-قۇلىقىندا وزىنە نازار اۋدارتاتىنداي ەشقانداي بەلگىلەردى بايقاتپايدى. مەنىڭ تاجىريبەمدە مۇنداي ادامدار بىرنەشە رەت كەزدەستى. وكىنىشكە وراي، ولاردى انىقتاۋ وتە قيىن.
وسى رەتتە اسكەردە قىزمەت ەتۋگە بارا جاتقانداردى قاراۋدى ەسكەرە كەتۋ قاجەت، ايتا كەتەيىن ولاردىڭ اراسىندا تالاپقا سايكەس كەلمەيتىندەر دە بار. كوپتەگەن جاستار ءبىرىنشى ورىنعا ماماندىقتىڭ ماتەريالدىق جاعىنا ءمان بەرەدى. سونىمەن قاتار، مەن سىزگە ايتايىن، كوپتەگەن ادامدار اسكەرگە اقشا تابۋعا، تۇراقتى جۇمىس ىستەۋگە، جالپى ءومىر سۇرۋگە قولايلى بولۋ ءۇشىن بارادى. بىراق اسكەري قىزمەت - وڭاي ەمەس، ارقالار جۇگى اۋىر. وسىدان باستاپ ءتۇرلى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار مەن وقيعالار تۋىندايدى. جانە بىردەن باستىقتار مەن كومانديرلەردى ونداي ادامدى اسكەرگە العاندارىن نەمەسە ناشار تاربيەلەيتىندەرىن ايتىپ ايىپتاۋ دۇرىس ەمەس. سونىمەن قاتار، قازىرگى جاستار قانداي دا ءبىر ارتىقشىلىقتارى، مارتەبەسى، وكىلەتتىلىگى نەمەسە جوعارى جالاقىسى بار قۇرىلىمدارعا بارۋعا ۇمتىلادى.
وكىنىشكە وراي اسكەرگە شاقىرىلعانداردى قالعان اسكەري بولىمدەرگە جىبەرىلەدى، ال قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ وقۋ ورىندارى تۇلەكتەرىن كەيبىر كەزدە تەگى بويىنشا جانە الدىن الا باسقا كۇش قۇرىلىمدارىنا جولدايدى. ال بۇل كەرىسىنشە بولۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا بۇل ىسكە ءبىزدىڭ جوعارى باسشىلىق نازار اۋدارىپ، شىنداپ ويلانۋى قاجەت.
قورعانىس مينيسترىلگى – بۇل ادام سانى، قارۋ-جاراق پەن اسەري تەحنيكاسى كوپ، كاسىبي قاراۋدى تالاپ ەتەتىن قيىن جانە جوعارى تەحنولوگيالىق جۇيەسى بار، قازاقساتنداعى ەڭ ءىرى جانە سالماقتى ۆەدومستۆا. سونىمەن قاتار، قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىندەگى كوپتەگەن سالا تاۋەكەل ەتۋدى تالاپ ەتەدى. سول سەبەپتى اسكەردە تەك ۇزدىكتەر قىزمەت ەتۋ كەرەك.
- بىلۋىمىزشە، جاعداي قازاقستاننىڭ اۋە كەڭىستىگىن جاۋدان قورعاۋعا باعىتتالعان اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس بولىمشەسىندە بولدى. ءسىز قالاي ويلايسىز، وندا قىزمەت ەتەتىن ادامدارعا قانداي تالاپتار قويىلۋى كەرەك؟
وتە دۇرىس. بۇل اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىستىڭ اسكەري ءبولىمى، ونىڭ نەگىزگى مىندەتى اۋە كەڭىستىگىن قورعاۋ بولىپ تابىلادى. مۇنىڭ ءوزى ايتارلىقتاي ماڭىزدى نارسە. مۇنداي بولىمشەلەر تاۋلىك بويى ءدال جاۋىنگەرلىك كەزەكشىلىكتى اتقارادى، ال بۇل ادەتتەگى كەزەكشىلىكتەن باسقاشا. سوندىقتان مۇنداي بولىمشەلەردە ەرەكشە تالاپتار قويىلاتىن ءتيىستى ماماندار مەن كاسىپقويلار قىزمەت ەتۋى ءتيىس. ولار قىسقا ۋاقىت ىشىندە قولدا بار قارۋ-جاراقپەن قارسىلاستى تابۋ جانە زاقىمداۋ جۇيەسىن شەبەر پايدالانۋعا جانە تەرەڭ تەحنيكالىق تانىمعا يە بولۋعا ءتيىس.
جالپى، مۇنداي مامانداردى دايارلاۋ مەن وقىتۋعا كوپ ۋاقىت كەتەدى. ولار از بولاتىنىن ايتۋعا بولادى.
- بۇل بولىمدە باسشىلاردىڭ قارۋ-جاراقتىڭ ساقتاۋىن باقىلاۋ مۇلدەم جوق دەپ ايتۋعا بولا ما?
ارينە، جوق. بىراق، بۇل جاعداي بولعاندىقتان، بولىمشە كومانديرىنىڭ تاراپىنان جىبەرىلگەن قاتەلىكتەر بولۋى مۇمكىن. ەندى بۇل سۇراقتىڭ نۇكتەسىن تەرگەۋ، سوت شەشەدى.
مەنىڭ بىلۋىمشە، قازىر قارۋ-جاراق ساقتالاتىن ءۇي-جايلار ديۆەرسياعا قارسى قۇرال-جابدىقتار جانە ارنايى جارىق، دىبىستىق دابىلدارمەن سونداي-اق تەرەزەلەرى مەتالل ەسىك، تورمەن جابدىقتالعان. وسىنىڭ بارىنەن شىعاتىن ءبىر عانا قورىتىندى بار: قارۋدى ۇرلاعان سارباز ءوزىنىڭ كەزەكشىلىگىن پايدالانىپ، مۇقيات دايىندالعان. ويتكەنى ول قارۋ ساقتاۋى بولمەسىنە كەزەكشىلىككە تۇسەدى.
قارۋ ۇرلاۋ فاكتىسى – بۇل لاۋازىمدى تۇلعالار مەن جەكە ادامداردىڭ تارتىپسىزدىگى، قىزمەتتىك مىندەتتەرىن تيىسىنشە ورىنداماعانىنان تۋىنداعان. مۇنداي جاعدايلاردا جۇكتەمەلەردىڭ جوعارى بولۋى، تۇراقتىلىق پەن بىركەلىكىلىك قىراعىلىقتى السىرەتەتىن جانە پسيحولوگيالىق شارشاۋدى تۋدىراتىن ءىس-ارەكەتتەر قىلمىستى جاساۋعا ىقپال ەتەدى.
ءوز تاجىريبەمنەن بىلەمىن، ەگەر اسكەري قىزمەتشى اپتاسىنا بىرنەشە رەت تاۋلىكتىك ناريادقا، كەزەكشىلىككە تۇسسە «ءبىر كۇننەن كەيىن قايتا بەلبەۋ» بولادى دا، وندا سەرگەكتىك پەن زەيىن ءسوزسىز جوعالادى. نەگە وسىنداي جاعدايلار بولادى؟ كوبىنە بۇل بيۋدجەت قاراجاتىن ۇنەمدەۋ ماقساتىندا شتاتتىق بىرلىكتەر سانىنىڭ ازايۋىنىڭ سالدارى. ايتپاقشى، ادەتتە اسكەري بولىمدەردىڭ، قورشاۋلاردىڭ، تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك قۇرالدارىنىڭ قاۋىپسىزدىگى قارجىلاندىرۋمەن تىعىز بايلانىستى، بىراق ەڭ باستىسى مۇندا ادامدىق فاكتور بار.
- بۇل اۋە قورعانىسى بريگاداسى اۋە كەڭىستىگىن قورعاۋعا قانشالىقتى قابىلەتتى؟
بريگادانىڭ دايىندىعىن بىلاي باعالاۋ كەرەك:
- قويىلعان اسكەري دايىندىق جاتتىعۋلارىن ورىنداۋ:
- جاۋىنگەرلىك مىندەتتەردى اتقارۋ;
- اۋە نىساندارىن انىقتاۋ جانە باقىلاۋ.
- تاكتيكالىق جاتتىعۋلاردا اتىس جاتتىعۋى بويىنشا تاپسىرمالاردى ورىنداۋ:
- ماتەريالدىق رەسۋرستاردىڭ قاۋىپسىزدىگى;
- جەكە قۇرامنىڭ جانە اسكەري ءتارتىپتىڭ مورالدىق-پسيحولوگيالىق جاعدايى.
مەنىڭ بىلۋىمشە، بريگادا اۋە كەڭىستىگىن قورعاۋدا جانە تاپسىرمانى جاقسى ورىنداۋدا قابىلەتتى بولىپ كەلەدى.
جاقىندا ءالى دە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ارىپتەستەرىمنەن وتكەن جىلى قورعانىس ءمينيسترى شىمكەنتتەگى اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس بريگاداسىنىڭ شتابىندا بولعانىن ءبىلدىم. ۆەدومستۆو باسشىسى كوماندالىق پوستتاعى بايانداما كەزىندە بايانداما وقىپ جاتقان ادامدى توقتاتىپ، كۇتپەگەن جەردەن كەتىپ قالادى. كەيىن بەلگىلى بولعانداي، جەرگىلىكتى اۋە بازاسىنا جاسىرىن تۇردە انىقتاۋ جانە جويۋ جۇيەلەرىنىڭ دايىندىعىن تەكسەرۋ ءۇشىن تىكۇشاقتى اۋەگە كوتەرۋدى بۇيىرادى. وسىدان كەيىن ول 1-2 مينۋتتان كەيىن ورالادى. كوماندالىق بەكەتكە اۋە كەمەسىنىڭ تابىلعانى تۋرالى حابارلاما كەلىپ ءتۇسىپ، ياعني نىسانعۆ كەلگەن قاۋىپ دەر كەزىندە انىقتالىپ، قارۋ-جاراق ساقتالدى.
سونداي-اق بريگادانىڭ ءتۇرلى جاتتىعۋلارعا قاتىسىپ، ونىڭ ىشىندە تمد ەلدەرىنىڭ بىرىككەن اۋە شابۋىلىنا قارسى بىرىككەن جۇيەسىندە جاقسى ناتيجەلەر كورسەتىپ، جەكە قۇرام بىرنەشە رەت كوتەرمەلەندى. سوندىقتان بۇل جاعدايدا ءبارى جامان ەمەس، بۇل توتەنشە جاعداي كومانديرلەر ءۇشىن جاقسى ساباق بولادى دەپ سەنەمىن.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
