قوسشۇعىلوۆتار اۋلەتىنىڭ تاعدىرى اقمولا قالاسىنىڭ تاريحىمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇل تەكتى شاڭىراقتىڭ باسشىسى بايمۇحامبەت قوسشىعۇلۇلى تۋرالى دەرەكتەر ماردىمسىز.
اقمولا 1862 جىلى قالا مارتەبەسىن العاننان باستاپ قالادا ساۋدا-ساتتىق دامىپ، قالا ءومىرى جاندانا ءتۇستى. ارادا 10 جىل وتكەن سوڭ، ياعني 1872 جىلى اقمولا قالاسىنىڭ كوپەستەرى مەن مەششاندارى گيلديالىق الىم تولەمىنەن بوساتىلدى. بۇل ساۋدانىڭ دامۋىنا، جان-جاقتى تارالۋىنا كوپ مۇمكىندىك تۋعىزدى. اقمولادان شىققان كوپەستەردىڭ اراسىندا اعايىندى قوسشىعۇلۇلىلار، بايمۇحامەدتىڭ ۇلدارى – قۇرمانعالي، نۇركەن، ءۋالي مەن مۇقان كەڭىنەن تانىمال بولدى.
قوسشۇعىلوۆتار اۋلەتىنىڭ تاعدىرى اقمولا قالاسىنىڭ تاريحىمەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇل تەكتى شاڭىراقتىڭ باسشىسى بايمۇحامبەت قوسشىعۇلۇلى تۋرالى دەرەكتەر ماردىمسىز. دەسە دە ونىڭ اتىمەن بىرنەشە نىسان ساقتالعانىمەن، كوبىسى بۇگىنگى كۇنگە جەتپەدى. اعايىندى قوسشىعۇلۇلىلارىنىڭ اتىن شىعارعان – اقمولاداعى كونديتەر فابريكاسى. بۇل مەكەمە قازىرگى اباي داڭعىلىنداعى حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى مەن «اباي» قوناق ءۇيىنىڭ اراسىندا ورنالاستى. سول كەزەڭدە، ياعني حح عاسىردىڭ باس كەزىندە ءدال وسىنداي كاسىپورىن قازاق قالالارىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان.
بۇدان بولەك بايمۇحامبەت قوسشىعۇلۇلى اقمولادان فابريكا ونىمدەرىن ساۋدالاۋ ءۇشىن «جاسىل قاتارلاردىڭ» بويىنان ءۇش دۇكەن اشقان. قالا تۇرعىندارى كەرەك تاۋاردى دۇكەننەن ولشەپ ساتىپ السا، ۇساق باقالشى ساۋداگەرلەر اربالاپ الىپ قىرعا اپارىپ ساتىپ، ساۋدا-ساتتىق جاساعان. اعايىندىلار اشقان دۇكەنگە كەلۋشىلەر كۇن وتكەن سايىن كوبەيگەنىنە بايلانىستى كونديتەرلىك فابريكا ۋاقىت وتكەن سايىن ءونىمىن كوبەيتىپ، قۋاتىن ارتتىرا تۇسكەن.
ساۋدا باعىتىنان باسقا بايمۇحامبەت قوسشىعۇلۇلى قازاق بالالارىنىڭ رۋحاني ءبىلىمى مەن تاربيەسىنە دە ۇقىپتى قاراعان. اقمولا قالاسىندا بۇرىن بولعان جاسىل مەشىتتىڭ ورتەنىپ كەتكەننەن كەيىن ءوز قارجىسىنا جاڭا مەشىت سالعان ساقي-جومارتتىڭ ءدىن سالاسىنداعى مەتسەناتتىعى ءبىر توبە. مەشىت جانىنان 1905 جىلى يسلامي ءبىلىم بەرەتىن مەدرەسە ءۇيىن دە تۇرعىزادى. بۇل عيمارات ءالى كۇنگە دەيىن قىزمەت ەتىپ تۇر. «قازكوممەرتسبانكتىڭ» ءبىر بولىمشەسى ورنالاسقان ەسكى ءۇي كۇردەلى جوندەۋدەن وتكەن، قازىرگى كەزدە ءاليحان بوكەيحان كوشەسىنىڭ بويىندا تۇر.
ال جوعارىدا اتالعان كونديتەر فابريكاسىنىڭ كەيىنگى جاي-كۇيى تۋرالى جۋرناليست ا. رايقۇل: «...فابريكا ونىڭ ۇلى نۇرمۇحامبەتتىڭ قولىنا كوشكەندە، ول اكەدەن قالعان داۋلەتتى وسىرمەسە كەمىتپەيدى. 1929 جىلى سوۆەت وكىمەتى تارتىپ العانشا اقمولا مەن ونىڭ ماڭايىنداعى ەلدى ءوزىنىڭ ونىمىمەن تولىق قامتاماسىز ەتكەن»، – دەپ جازادى.
قازاق دالاسىنداعى جاڭا قۇبىلىس الاش قايراتكەرلەرى داۋىرىندە عۇمىر كەشكەن قوسشىعۇلۇلىلارىنىڭ ۇلكەنى – شايمەردەن رەسەيدىڭ ەكىنشى مەملەكەتتىك دۋماسىنا اقمولا وبلىسىنان دەپۋتات بولىپ سايلانعان العاشقى دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرى. وسى ولكەدەگى ءدىن قايراتكەرى ش. قوسشىعۇلۇلىنىڭ شوقىندىرۋ ساياساتىنا قارسى شىعىپ، ۇلتتىڭ ۇلى ا قىنى بولعان ابايعا ارنايى حات جازىپ، اقىل سۇراپ، كەڭەس العان. قازاق جاستارىنىڭ شوقىنىپ كەتپەۋى جولىندا ەل مەن جەردەن دۇركىن-دۇركىن اشىق حاتتار ۇيىمداستىرىپ، ءوزى دە ەلدى ارالاپ ءجۇرىپ جيناپ، قايرات كورسەتكەن.
مىنە، وسىنداي تەكتى اۋلەتتىڭ ۇرپاعى كەشەگى قاراوتكەل، بۇگىنگى استانانىڭ اتىن شىعارعان الاشتىڭ ايماڭداي ازاماتتارى بولدى. ولار جاساعان قىرۋار ەڭبەك ۇلت تاريحىندا التىن ارىپتەرمەن جازىلادى.
زاڭعار كارىمحان، "قازاقستان تاريحى".
