ورتا ازيا تايپالارىنىڭ تايپا وداق-بىرلەستىكتەرىنىڭ تاريحى بولىپ سانالادى. ال، ەندى وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق "قازاق" نەگىزىن قۇرۋشى ءجيى اتالاتىن تايپالاردىڭ ىشىندە ءۇيسىن مەن قاڭلى ءبىزre ءمالىم بولىپ وتىرعان بارلىق تاريحي دەرەكتەردە ەگىز قوزىداي قاتار اتالادى. ونىڭ ceبeبiدە تاريحتان بەلگىلى", - دەپ جازادى ءابدۋالى قايدار.
ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن ءىىى – عاسىردا ۇيسىندەر مەن قاڭلىلار نەگىز بولعان تايپالار وداعى قالىپتاستى. ولار وسى جepدi مەكەندەگەن ساق تايپالارىنىڭ ۇرپاقتارى ەدى. ولاردىڭ قورعاندارى جەتىسۋ مەن تيان-شانداعى ساقتاردىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە ۇقساس. ۇيسىندەر جەتىسۋدى، ال قاڭلىلار ونتۇستىك قازاكستان، سىرداريانىڭ ورتا اعىسى، قاراتاۋ ماڭىن يەلەنگەن دەپ كورسەتەدى زەرتتەۋشىلەر.
ءKوpiپ وتىرعانىمىزداي، مۇندا دا ءۇيسىن مەن قاڭلى قازاكستان جەرىندە ەجەلدەن-اق قاتار جايلاپ كەلە جاتقانكورشى تايپالار عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ساق مادەنيەتىنىڭمۇراگەرى،ساق تايپاسىنىڭ تىكەلەي ەتنيكالىك جالعاسى.
سوناۋ كونە داۋىردەن باستاپ، قازاقستان مەن ورتا ازيانىڭ ۇلان-عايىر دالاسىن جايلاپ، Tۇpكi الەمىندە العاش قوس مەملەكەت بولىپ قۇرىلىپ، قازاق حالقىنىڭ عانا ەمەس، باسقا دا تۋىستاس Tۇpك iحالىقتارىنىڭ قالىپتاسۋىنا ۇيىتقى بولىپ ەنگەن قاڭلى-ءۇيسىن قوس تايپانىڭ ۇزىن سونار وتكەن تاريحى دا،بۇگىنگ ءىبولمىسى مەن بولاشاعى دا ورتاق. بۇلەكەۋى ۇلى ءجۇز قاۋىمىنىڭ، سالت-ءداستۇرى، رۋحاني-مادەني ءۇردىسىمەن وزىندىك مەنتاليتەتى قالىپتاسقان، تەل قوزىداي قاتار وسكەن تاعدىرلاس ەلدەر.
قىتاي جانە قاڭلىلار مەن عۇندەر
ەجەلگى قاڭلىلار مەن قىتاي اراسىنداعى بايلانىستارعا قاراساق، قىتاي دەرەكتەرىندە قىتايدىڭ قاڭلىلارعا بايلانىستى ساياساتى ايقىنكورىنىس بەرىپ وتىرادى. مۇندا بايقايتىنىمىز،قاڭلىلارعا قاتىستى وزدەرى بىلەتىن ماعلۇماتتاردىڭ ءبارىن بارىنشا كەڭىنەن قامتىپ جازۋعا تىرىسقان قىتاي اۆتورلارى سونىمەن بipگe وزدەرىنىڭ بۇل حالىقتى مەنسىنبەيتىندىگىن، تىپتەن جاراتپايتىندىعىن اشىقتان-اشىق مالىمدەپ وتىرادى. مىسال ءۇشىن، قاڭلى تۋرالى قىتاي جىلناماسىندا مىناداي سيپاتتاما بار: «قاڭلىعا كەلسەك، ول تاكاپپار، الاياق. ءحان اۋلەتىنىڭ ەلشىلەرىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇرمەتتەگەن جوق. باسقاقتىقتىڭ ۇلىقتارى قاڭلى ەلىندە بولعان كەزىندە، ءبىزدىڭ ەلشىلەرىمىزدى ۇيسىن ەلشىلەرىنىڭ اياق جاعىنان وتىرعىزىپتى،بىزدىڭ ۇلىقتارعا حان مەن اسىلزادالار تاماقتانىپ بولعان سوڭ داستارحان جايىپتى، وسىلايشا وزگە ەلدەرگە ماقتانباق بولىپتى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، قاڭلى حانى حانزاداسىن ءحان سارايىنا، ءcipا، قانداي نيەتپەن جىبەرىپ وتىر؟ ونىڭ شىن نيەتى - ءحان ەلىمەن ساۋدا جاساۋ، ال ايتقاندارىنىڭ باpi الداۋ-ارباۋ عانا. عۇن -تاعى مەملەكەتتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ازۋلىسى. وسى كۇندەرى ءحان اۋلەتىنە باعىنىپ، اياعىن اڭدىپ باسىپ وتىرعان جايى بار. ەگەر قاڭلىنىڭ حانى ءحان ەلشىلەرىنە قۇرمەت ەتپەي قويىپتى دەگەندى ەستىسە، عۇن تاڭىرقۇتى قورسىنىپ، نامىستانىپ قالۋى مۇمكىن. سوندىقتان قاڭلىنىڭ حانزاداسىن ەلگە قايتارىپ، بارىس-كەلىستى ۇزىپ تاستاۋعا، ءحان اۋلەتىنىڭ كورگەنسىز ەلدەرمەن ارالاسپايتىندىعىن دالەلدەۋ ءۇشىن ەندىگارى وعان ەلشى جiبepمeyگe تۋرا كەلەدى.
(جالعاسى بار)
ارداق بەركىمباي
