تەڭگە قۇلدىراپ، داعدارىس مەڭدەگەن ءارى-ءسارى ۋاقىتتا ەل-جۇرتتىڭ ەڭسەسىن تىكتەپ، جابىرقاۋ جانىن جۇباتۋدى ماقسات تۇتا ما، ايتەۋىر، كوگىلدىر ەكران ساۋىق-سايران باعىتىنا ءبىرجولا بەت بۇردى.
بەدەلى تۇسكەن بەنەفيس
بىراق، سوعان قاراماستان تەلەارنالارداعى تولاسسىز توي-دۋمان كورەرمەننىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، جانىن راحاتقا بولەپ جاتىر دەي قويۋ قيىن. ارنادان-ارناعا اۋىسىپ، كوشىپ جۇرگەن كوپ ءانشى، ءنوپىر كۇلدىرگىش قاۋىم قايتا جۇرتتى ابدەن جالىقتىرا باستاعانداي. بۇعان، اسىرەسە، تاياۋداعى جاڭاجىلدىق مەرەكە كۇندەرى كوزىمىز جەتە ءتۇستى. قاي تەلەارناعا اۋىستىرساق تا – كوك كويلەگى كولبەڭدەپ، بەلى بۇراڭداعان سول ونشاقتى «جۇلدىز»، اتى-ءجونى ارقىلى ايىرماسا، تۇرىنەن دە، داۋسىنان دا، انىنەن دە كىم ەكەنىن ءبىلۋ قيىن توپتار (تريولار، كۆارتەتتەر), بىلتىرعى قالجىڭىن بيىل قايتالاپ، انا ستۋديادان مىنا پاۆيلونعا بەزەكتەپ جۇرگەن ازىلكەشتەر… ونداي مەرەكەلىك باعدارلامالارعا، كونتسەرتتەرگە، سىقاق كەشتەرىنە انشىلەردى قانداي كريتەريلەر بويىنشا تاڭداپ-تالعاپ شاقىراتىنى بىزگە بەلگىسىز، بىراق، بايقاعانىمىز – قاي ارنانىڭ دا ەفيرىنەن تۇسپەيتىن «ۆەزدەحودتار» مەن «فيگارولار» جەتىپ-ارتىلادى ەكەن.
ەسەسىنە، ساحنانىڭ كيەسىن ۇعاتىن، قاسيەتىن بىلەتىن، بىرەر كۇندىك ءالاۋلايدىڭ اسەرىنە ەلتىمەي، اسقاق ونەرگە ادالدىعىن ساقتاۋعا تىرىسىپ جۇرگەن جاقسى انشىلەر جىل سايىن نازاردان تىس قالىپ جاتادى. تەك مەرەكەلىك تۇسىرىلىمدەر عانا ەمەس-اۋ، ولار جالپى تەلەديدارعا كوپ شاقىرىلا بەرمەيتىن سەكىلدى. ارنا باسشىلارى مەن ونداعى مۋزىكا ساياساتىن جۇرگىزەتىن رەداكتورلار كىلەڭ جاستاردىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىسا ما، الدە ونەرگە دەگەن تالعام-تالابىنىڭ بار دەڭگەيى سول ما، ايتەۋىر جاڭاجىلدىق كونتسەرتتەردىڭ ەشبىرىندە دومبىرا ءۇنى ەستىلگەن جوق. ءداستۇرلى انشىلەر «الماتى» ارناسىنداعى «ءىنجۋ-مارجان» باعدارلاماسىندا عانا باس قوستى. «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ ءوزى ءان ونەرىمىزدىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، مۇقتاجىن ايتاتىن «تەلقوڭىردى» مۇلدە جاۋىپ تىنعان سوڭ، باسقاسىنان نە سۇراۋعا بولادى؟
بۇرىن كەڭەس داۋىرىندە اپتاسىنا ءبىر رەت كورسەتىلەتىن «تەرمە» دەگەن تەلەحابار بولۋشى ەدى. اسكەربەك ەڭكەباەۆ جۇرگىزەتىن، ستۋدياعا قوناق بولىپ قالامقاس وراشەۆا، قاتيموللا بەردىعاليەۆ، اياز بەتباەۆ ءتارىزدى مادەنيەت مايتالماندارى كەلىپ، ونەر توڭىرەگىندە اسەرلى اڭگىمە وربىتەتىن، تالاي تەرمە مەن جىردىڭ تيەگى اعىتىلاتىن. تاۋەلسىز ەل اتانعانىمىزعا بيىل شيرەك عاسىر بولعالى تۇر، ال ءبىز كوپ ماسەلەدە العا جىلجۋدىڭ ورنىنا كەرى كەتىپ بارا جاتقان سياقتىمىز. تەرمە، جىر، ءداستۇرلى ءان تۋرالى ارنايى باعدارلاما اشپاق تۇگىلى، ونەرپازدارىمىزدى ەفيرگە جولاتپاي، جاتىرقايتىن جاعدايعا جەتتىك. اسپەتتەيتىنىمىز – تەك ەسترادا «جۇلدىزدارى». ولاردىڭ ىشىندە دە تالاي تالانتتى انشىلەر بار عوي، بىراق، ءبىزدىڭ تەلەۆيزيا سولاردىڭ ەڭ سوراقىلارىن (الدە، ولەرمەن-پىسىقتارىن) سۇرىپتاپ الىپ، «زامانىمىزدىڭ بۇلبۇلدارى – وسىلار، قانە، تامسانىڭدار، تاڭدانىڭدار، تابىنىڭدار!» دەپ، ءوز تاڭداۋىن بايعۇس كورەرمەننىڭ تانىمىنا زورلاپ تاڭادى.
ونەردىڭ بەلگىلى ءبىر سالاسىندا ءبىراز ۋاقىت ەلەۋلى ەڭبەك ەتىپ، ەرەكشە قولتاڭبا قالىپتاستىرعان سايىپقىران ساڭلاقتاردىڭ شىعارماشىلىق بەلەسىن، ەل الدىندا ەسەپ بەرەر تويىن «بەنەفيس» دەۋشى ەدى. قازىر سوزدەردىڭ دە، ۇعىمداردىڭ دا ماعىناسى وزگەرىپ، ءمانى كەمىپ بارادى عوي. «بەنەفيس» ءسوزىنىڭ بەدەلىن تۇسىرگەن – «حابار» ارناسىنداعى «بەنەفيس-شوۋ».
كەمسىتكەندىك، كوپسىنگەندىك ەمەس، الماس كىشكەنباەۆتىڭ، زاتتىبەك كوپبوسىنوۆتىڭ، ءمولدىر اۋەلبەكوۆانىڭ جانە تاعى باسقالاردىڭ قازاق ونەرىنە قانداي ەڭبەگى ءسىڭىپ ۇلگەرىپتى؟ بەنەفيس جاسايتىنداي دەڭگەيگە جەتىسىپ قالىپ پا؟ راس، ولاردى باعدارلاما اۆتورلارى شاقىردى، ۇسىنىس ايتتى، بىراق، ءوز مۇمكىندىگىن بىلەتىن، ونەرگە ادال، ساحنانىڭ كيەسىنەن قايمىعاتىن ادام «مەن وسىنداي قوشەمەت-قولپاشقا لايىقپىن با؟» دەپ ءبىر ءسات ويلانۋعا، وزىنە-ءوزى ەسەپ بەرۋگە ءتيىستى ەمەس پە؟ «بەنەفيس-شوۋدىڭ» ۇيىمداستىرۋشىلارى دا: «كىم كورىنگەندى شاقىرا باستاعان جوقپىز با وسى؟» – دەپ ويلانبايدى ەكەن ءتىپتى. شاقىرسا، ونەردىڭ باسقا سالالارىندا دا مىقتىلار از ەمەس قوي. الدە بەنەفيس دەگەن تەك انشىگە «بايلانىپ» قالعان ۇعىم با؟..
تالىمگەرلەردىڭ وزىنە ءبىر-ءبىر ۇستاز كەرەك
«قازاقستان داۋىسى» دەگەن جوبانىڭ ءجۇرىپ جاتقانىنا دا ەكى-ءۇش جىل بولدى. بۇل دا – انگە قاتىستى باعدارلاما. بۇرىن بالالار «ينجەنەر بولامىز»، «زاڭگەر بولامىز»، «عارىشكەر بولامىز» دەپ ارمانداسا، قازىرگى جەتكىنشەكتەر «ا» دەپ ءتىلى شىققاننان ءانشى بولۋعا ۇمتىلادى. بۇ كۇندە ەڭ ابىرويلى دا اقشالى قىزمەت – انشىلىك، بۇگىنگى زاماننىڭ باستى قاھارماندارى – ەسترادا انشىلەرى. داۋسىڭ جوق پا – كومپيۋتەر بار، ءتۇر-كەلبەتىڭ كەلىسپەي مە – ۆيزاجيست بار، «ڭ»-عا ءتىلىڭ كەلمەيدى، «ش»-نى «س» عىپ ايتاسىڭ با – ەشتەڭە ەتپەيدى، «ونداي-ونداي حاننىڭ قىزىندا دا بولادى»، قازىر ول دىبىستاردى تەلەجۋرناليستەردىڭ وزدەرى جەتىستىرىپ جۇرگەن جوق. باستىسى، ۇمتىلىس بار، اقشا بار – تەك قانا العا! «چتو دەلات مولودومۋ چەلوۆەكۋ، ەسلي ۋ نەگو تالانتا نەت، ا دەنەگ ناۆالوم؟ پەت!» دەپ اركادي رايكين باياعىدا-اق ءدال تاۋىپ ايتقان ەكەن.
جارايدى، «قازاقستان داۋىسى» ەل اراسىنان تالانتتى ۇل-قىزداردى ىزدەپ تاۋىپ، تاربيەلەۋدى ماقسات تۇتادى ەكەن. ال سول بالالارعا باعىت نۇسقاپ، جول كورسەتەتىن تالىمگەرلەردى دۇرىس تاڭداساق قايتەدى تىم بولماسا؟ اتالعان جوبانىڭ رەسەيدەگى نۇسقاسى – «گولوستا» تورەلىك ەتىپ وتىرعانداردىڭ كاسىبي دەڭگەيى مەن ءبىزدىڭ قازىلاردىڭ دارەجەسىن سالىستىرا المايمىز. ءبىر عانا الەكساندر گرادسكيدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟
ال قازاق كورەرمەنى ءبىزدىڭ ءتورت ءجيۋريدىڭ ءتورت ءانىن جاتقا بىلە مە؟ قايدام. دەمەك، اۋەلى ساراپشىلاردى ساراپتان وتكىزۋ كەرەك ەدى. قايتا ءمادينا سادۋاقاسوۆا، الماس كىشكەنباەۆ، نۇرلان البان، رۇستەم نۇرجىگىتتەردىڭ وزدەرىنە ءبىر-ءبىر تالىمگەر كەرەك ەمەس پە؟ «شىركىن-اي، بۇلاردىڭ ورنىندا روزا رىمباەۆا، رامازان ستامعازيەۆ، مەيرامبەك بەسپاەۆ، جۇبانىش جەكسەنۇلى نەمەسە وسىلار دەڭگەيلەس ءدۇلدۇل انشىلەر وتىرسا قانداي عاجاپ بولار ەدى!» دەگەن ويعا قالاسىز. تالىمگەر اتانۋ ءۇشىن دە ساحنادا تالاي جىل تەر توگۋ كەرەك شىعار-اۋ؟
جاس بۋىنعا دۇرىس باعىت سىلتەپ، اقىل-كەڭەس بەرىپ، تاربيەلەۋ ءۇشىن دە ول ادام قازاقتىڭ ءان ونەرىندە وزىندىك ورنى بار تۇلعا بولۋعا ءتيىس قوي…
تالىمگەر ساۋاتتى بولسا، جاس تالاپكەرلەر دە وڭ تاربيە الار ەدى. ءبىزدىڭ قازىرگى قازىلارىمىز قازاقى باعىتتا، ۇلتتىق ناقىشتا ايتاتىن تالاپكەرلەردەن گورى، اعىلشىنشا ايتۋعا قۇمار، سوسىن ارتىق ايقاي-ۇيقايى كوپ ءجونسىز باقىرعىش بالالاردى قولداي بەرەدى. بىردە قىتايدان كەلگەن بەكارىس جۇمابەكۇلى دەگەن بالا «ايتتىم سالەم، قالامقاستى» سىزىلتا شىرقادى. ەشقانداي ەسترادالىق وڭدەۋمەن بۇزباعان، تارسىل-گۇرسىلى جوق، تەك ۆيولونچەلدىڭ ءبىر قالىپتى ءۇنى عانا اۋەندى باياۋ سۇيەمەلدەپ تۇردى. كورەرمەننىڭ قوشەمەتى ايرىقشا بولدى، الايدا، تەرىس قاراعان تالىمگەرلەردىڭ بىردە-بىرەۋى تىرپ ەتكەن جوق. «ماعان مۇلدە ۇنامادى» دەپ سالدى ءتىپتى م.سادۋاقاسوۆا. ءسويتىپ، بولاشاق ءبىر قازاقى ءانشىنىڭ باعى بايلاندى.
«ناعىز ونەردىڭ ناسيحاتى جوق»
قازاق ەستراداسى بىرسارىندىلىققا ۇرىنىپ بارادى. راديونى اشىپ قالساڭ دا، تەلەديداردى قوسىپ قالساڭ دا، ەستيتىنىڭ – ينكۋباتوردان شىققان بالاپاندارشا ءبىر-بىرىنەن اۋماي قالعان اندەر. ەگەر جۇرگىزۋشى الدىن الا حابارلاماسا، بارلىعى كەزەكتەسىپ ءبىر عانا كومپوزيتوردىڭ اندەرىن شىرقاپ جاتىر ەكەن دەپ ويلاپ قالعاندايسىز. بۇگىنگى اۆتورلار سازدىلىق (مەلوديچنوست), اۋەندىلىك (ناپەۆنوست), اۋەزدىلىك (بلاگوزۆۋچنوست) سەكىلدى ۇعىمداردى تۇگەل جيىستىرىپ قويىپ، نە سىزىلىپ-سىزداپ ايتاتىن، نە ىشقىنىپ-قىشقىرىپ ورىندايتىن انسىماقتاردى، «تيسە – تەرەككە، تيمەسە – بۇتاققا» دەگەندەي، بىتىراشا بىتىرلاتىپ جاتىر. شارىقتاي باستالىپ، لەزدە باسەڭ ەكپىنگە تۇسەتىن، ارتىنشا قالت كىدىرىپ، شالت بۇرىلاتىن، وقىس قايتا ورلەي جونەلەتىن قايىرىم-يىرىمدەرى كوپ اندەر قازىر ءتىپتى ازايىپ كەتتى.
– بىزدە قازىر ناعىز ونەردىڭ ناسيحاتى جوق، – دەيدى ءان ونەرىمىزدىڭ بۇگىنگى اقساقالى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ.
– بالالار تەلەديداردان نە كورسە، سونى دۇرىس دەپ قابىلدايتىن سياقتى. راديو جانە تەلەارنالاردا باعدارلامالاردى ساراپتاۋ، اندەردى سۇرىپتاۋ جوق. جاقسى مەن جاماندى اجىراتۋ دەگەن قالعان. ەڭ وكىنىشتىسى دە وسى. تەلەديداردىڭ مىڭ-ميلليونداعان اۋديتورياسى بار، ال سول اۋديتورياعا ارنالارىمىز نە كورسەتىپ، نە تىڭداتىپ وتىر؟ كەيدە نە بولسا سونى ايتىپ، قولدارىنا نە تۇسسە، سونى كورسەتىپ جاتقاندارىنا قاراپ، قارنىم اشادى. الدە سونداي بىلجىراقتاردىڭ اۆتورلارى بىردەڭە تولەي مە ەكەن، بىلمەيمىن. حالىققا ۇسىناتىنداي ساپالى دۇنيە مە، رۋحاني ازىق بولاتىنداي تاربيەلىك ءمانى بار نارسە مە، جالپى قۇندىلىعى قانداي – ەشكىم قارامايتىن سەكىلدى. تەلە جانە راديوەفيردەن ەڭ ۇلىق، ناعىز ەتالون دەرلىك تۋىندىلار بەرىلۋى كەرەك. كوپشىلىكتى تاربيەلەيتىن دە، شىنايى ونەردىڭ قانداي تازا، قانداي اسقاق ەكەنىن دالەلدەيتىن دە، ءسويتىپ، حالىقتىڭ تالعامىن بيىكتەتەتىن دە – سونداي ءنارلى اندەر. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى تەلەديدار مەن راديودان ونداي اندەر تىڭداۋ مۇمكىن بولماي بارادى…
راسىندا دا، تالعام تومەندەپ كەتتى، تالاپ السىرەدى. بۇعان ءبىزدىڭ ەلەكتروندى باق – راديو مەن تەلەديدار دا كوپ «ەڭبەك» ءسىڭىرىپ جاتىر. تاباققا ءسۇت قۇيىپ، مىسىقتى شاقىرعانداي «كس-كس، چيك-چيككە» باسىپ، نەمەسە تاۋىققا جەم شاشقانداي «چيپ-چيپ» دەپ شيقىلداۋمەن-اق ءانشى اتانىپ جۇرگەندەر بار. جەر بەتىندەگى ەشبىر حالىق تۇسىنبەيتىن، ەرەكشە «سايلاۋبەك تىلىندە» عانا ءان ايتاتىن جىگىتتەر شىقتى. قازاقتا ءان قۇرىپ قالعانداي، قىرعىزدان، وزبەكتەن، ۇندىدەن، تۇرىكتەن، گرەكتەن ءان ۇرلاپ، ءسوزىن قازاقشالاپ ايتىپ، «جۇلدىز» بوپ جاتقاندار دا از ەمەس. «تويعا وتسە بولدى» دەپ، شىعىستىق ستيلدە ارزانقول وڭدەۋ جاساتىپ الىپ، نە بولسا سونى ءان قىلاتىندار كوبەيدى. جانە سول «تويدا وتكەنىنە» توبا قىلىپ، تىنىش جۇرسە مەيلى عوي، الگى انسىماعىن سوسىن ۇلكەن ساحناعا، تەلەەفيرگە الىپ شىعاتىنىن قايتەرسىز!..
بالكىم، قازىر تەلەەفيرىڭىزدىڭ دە توي زالىنان اينىماي قالعانى سودان بولار…
ساكەن سىبانباي،
