شاكارىمنىڭ جاڭا سۋرەتى تابىلدى

2919
Adyrna.kz Telegram

شاكارىمنىڭ بۇگىنگى تاڭعا دەيىن تابىلعان ءۇش سۋرەتى بار. ونىڭ ءبىرى اقىننىڭ بۇركىت ۇستاپ تۇسكەن سۋرەتى. بۇل سۋرەت تۋرالى «شاكارىم قاجى دەپ وتىرمىز»، «شاكارىمنىڭ ءدال ءوزى»، «شاكارىمنىڭ ەل كۇماندانعان سۋرەتى تۋرالى» دەگەن ماقالالار جارىق كورگەن بولاتىن. ەلدىڭ كۇماندانۋىنىڭ باستى سەبەبى سۋرەت جارىق كورگەن كىتاپتا «وحوتنيك س بەركۋتوم. كازاحي. سەميپالاتينسكي ۋ. 1927 گ» دەگەن عانا جازبا بولاتىن. ياعني، شاكارىم اقىن دەپ جازىلماعان. سول سەبەپتەن دە اباي مۇراجايى سۋرەتتىڭ تۇپنۇسقاسىن ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن جاساپ كەلگەن. 

ەڭ الدىمەن قولىمىزعا فەدور ارتۋروۆيچ فيەلسترۋپتىڭ «يز وبريادوۆوي جيزني كيرگيزوۆ ناچالا حح ۆەكا» دەگەن موسكۆادا «ناۋكا» باسپاسىندا 2002 جىلى جارىق كورگەن كىتابىن الدىق. بۇل كىتاپتا قازاق حالقى تۋرالى قۇندى دەرەكتەر بولعانىمەن ودان شاكارىم سۋرەتىن كەزدەستىرە المادىق.

فيەلسترۋپ تۋرالى كارمىشەۆانىڭ ماقالالارىن تاۋىپ، ەتنوگراف ىزدەنۋشى تۋرالى مالىمەتتەر جيناستىردىق. وسى باعىتتا تاتارستان رەسپۋبليكاسى قازان قالاسىنا عىلىمي ىسساپارمەن بارىپ، ارحيۆتەر مەن كىتاپحانالاردىڭ قورىندا عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزدىك. تاتارستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ارحيۆىندە، تاتارستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا، قازان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ن.ي.لوباچەۆسكي اتىنداعى عىلىمي كىتاپحاناسىندا جۇمىس جاساۋ بارىسىندا ن.ي.لوباچەۆسكي اتىنداعى عىلىمي كىتاپحاناسىنىڭ سيرەك قولجازبالار مەن كىتاپتار بولىمىنەن شاكارىم سۋرەتى باسىلعان كىتاپتى «وچەركي يستوري ەتنوگرافي، فولكلوريستيكي ي انروپولوگي. ۆىپۋسك ح. ترۋدى ينستيتۋتا ەتنوگافي يم. ن.ن.ميكلۋحو-ماكلايا. توم 114. موسكۆا، 1988 گ.» كەزدەستىردىك. بۇل كىتاپتا سۋرەتتىڭ شاكارىمدىكى ەكەندىگى جازىلماعان. جوعارىدا ايتقانىمداي «وحوتنيك س بەركۋتوم. كازاحي. سەميپالاتينسكي ۋ. 1927 گ» دەگەن عانا جازبا بار.

كوپ ەڭبەكتەردە فيەلسترۋپتىڭ جەكە ءارحيۆى سانكت-پەتەربۋرگتەگى مۋزەيلەردەگى ەتنوگرافيالىق بولىمدەردە ساقتالدى دەگەنمەن دە ونىڭ ماسكەۋدە ەكەندىگىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ، عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىمىزبەن رەسەي استاناسىنا باردىق. مəسكەۋدەگى رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ ن.ن.ميكلۋحو-ماكلاي اتىنداعى ەتنولوگيا جəنە انتروپولوگيا ينستيتۋتىنىڭ ارحيۆىندە ءبىر اپتا جۇمىس جاساپ، ەتنوگرافتىڭ 10 پاپكا جەكە ارحيۆىمەن، تۇسىرگەن سۋرەتتەرى مەن جازبالارىمەن تانىستىق.

شاكارىم سۋرەتى دە 54 فوندىدا ساقتالعان ەكەن. سۋرەت ارتىندا «كازاحي. سەميپالاتينسكي گۋب.، سەميپالات ۋ.، ۋروچ كەنبۋلاك، شاكپاكتاس. شاكارىم كاجي سو سۆويم بەركۋتوم. فيەلسترۋپ. 1927 گ.» دەپ جازىلعان.سونىمەن قاتار شاكارىم قاجى اۋلىنىڭ كورىنىستەرى، قازاقتىڭ تۇرمىس – سالتى مەن ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتەتىن وزگە دە كوپتەگەن سۋرەتتەر تابىلدى.20140909_165953

بۇل سۋرەتتىڭ باستى جاڭالىعى بىرىنشىدەن تۇپنۇسقا بولعاندىعى، ەكىنشىدەن فوتونىڭ انىق شاكارىمدىكى ەكەندىگى تۋرالى جازبانىڭ بولعاندىعىندا. بۇرىن قولدانىستا جۇرگەن شاكارىمنىڭ بۇركىت ۇستاپ تۇسكەن وسى سۋرەتى گازەت پەن كىتاپتاردان كوشىرمە جاسالعاندىقتان انىق ەمەس بولاتىن. سونىمەن قاتار شاكارىمنىڭ بۇركىتىنىڭ جەكە سۋرەتى دە ەلىمىزگە العاش اكەلىنىپ وتىر.

ۇشىنشىدەن فيەلسترۋپ ارحيۆىنەن وزگە دە شاكارىم اۋىلىندا تۇسىرگەن قۇندى فوتولار الىپ كەلىپ وتىرمىز. ولار – شاكارىم اۋىلىنىڭ سىرت كەلبەتى، تۇرمىسقا قاتىستى كوپتەگەن ادامداردىڭ سۋرەتتەرى
احات شاكارىمۇلى: «1925 جىلدىڭ مولشەرىندە، لەنينگرادتىڭ جوعارعى مەكتەبىنىڭ فيلولوگيا ءبولىمىن بىتىرگەن فيليستروۆ دەگەن ورىس ازاماتى، قاسىندا جوعارعى مەكتەپتىڭ وقۋشىسى، جاس قازاق جىگىتى بار، ەكەۋى جايلاۋدا «قارا بۇلاق» دەگەن قونىستا، ءبىزدىڭ اۋىلعا كەلدى.

بۇل فيليستروۆ قازاقتىڭ ادەت-عۇرىپتارىن زەرتتەۋگە شىققان.
بۇلار ءبىر جۇماداي جاتىپ، اكەيدەن قازاقتىڭ ءتۇرلى عۇرىپتارىن–قىز ۇزاتۋ، قۇدالىق، جايلى، ىرىم-جورالارىن، ءار ءتۇرلى ىدىس، ەر-توقىم، ءۇي مۇلكىنىڭ بولشەكتەرىنىڭ اتتارىن، ءتۇرلى ىرىمداردىڭ قالاي اتالاتىنىن، ولاردىڭ نەگە، قانداي عۇرىپقا بايلانىستى ەكەنىن جانە باسقا دا قازاقتىڭ ەسكى تاريحي ادەبيەتتەرىن سۇراپ، كوپ اڭگىمەلەستى.

اكەيدىڭ قۇسىن ۇستاپ، جانە ءوزىن جەكەلەي سۋرەتكە ءتۇسىردى. سول فيليستروۆ قايتىپ بارعان سوڭ، قازاقتىڭ ەتنوگرافياسى جايىنان كىتاپ جازىپ باستىرىپ، ءبىر كىتابىن اكەيگە جىبەردى» دەيدى اكەسى جايلى ءوز ەستەلىگىندە.

احات شاكارىمۇلى ايتقانىنداي فيەلسترۋپ 1925 جىلى ەمەس، 1927 جىلى شاكارىممەن جولىققان. سۋرەت وسى جىلى تۇسىرىلگەن. فيەلسترۋپ 1926 جىلى اقتوبە وبلىسىنىڭ باتىسىندا، 1927 جىلى قازاقستاننىڭ شىعىسىندا ەكسپەديتسيادا بولعان. 1927 جىلدىڭ 22 ماۋسىمىندا پاۆلودار، باياناۋل جاقتان باستاپ، 10 قىركۇيەكتە الماتىدا اياقتاعان.

26 شىلدە مەن 31 شىلدە ارالىعىندا شىڭعىستاۋدا بولادى. فيەلسترۋپتىڭ جەكە ارحيۆىنەن ونىڭ جازبالارىن، كۇندەلىكتەرىن، 150 دەي تۇسىرگەن سۋرەتتەرىن كوردىك. كۇندەلىگىندە شاكارىم اۋىلىندا بولعان ساتتەرى تولىق جازىلعان. جازبالارىندا دا شاكارىمنەن كوپ ماعلۇمات الىنعاندىعى تۋرالى دەرەكتەردى كەزدەستىرە الامىز.
فيەلسترۋپتىڭ جەكە ءارحيۆى، شاكارىم اۋلىنداعى تۇسىرىلگەن سۋرەتتەر مەن جازبالار جايلى تولىق ماقالا جازىلۋ ۇستىندە، ونىمەن الداعى ۋاقىتتا تانىساتىن بولاسىزدار.


ج.اۋباكىر
«ابايدىڭ «جيدەباي – ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۇراجايى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت،

"انا ءتىلى"

 

پىكىرلەر