Shákárimniń búgingi tańǵa deıin tabylǵan úsh sýreti bar. Onyń biri aqynnyń búrkit ustap túsken sýreti. Bul sýret týraly «Shákárim qajy dep otyrmyz», «Shákárimniń dál ózi», «Shákárimniń el kúmándanǵan sýreti týraly» degen maqalalar jaryq kórgen bolatyn. Eldiń kúmándanýynyń basty sebebi sýret jaryq kórgen kitapta «Ohotnık s berkýtom. Kazahı. Semıpalatınskıı ý. 1927 g» degen ǵana jazba bolatyn. Iaǵnı, Shákárim aqyn dep jazylmaǵan. Sol sebepten de Abaı murajaıy sýrettiń túpnusqasyn izdestirý jumystaryn jasap kelgen.
Eń aldymen qolymyzǵa Fedor Artýrovıch Fıelstrýptiń «Iz obrıadovoı jıznı kırgızov nachala HH veka» degen Moskvada «Naýka» baspasynda 2002 jyly jaryq kórgen kitabyn aldyq. Bul kitapta qazaq halqy týraly qundy derekter bolǵanymen odan Shákárim sýretin kezdestire almadyq.
Fıelstrýp týraly Karmyshevanyń maqalalaryn taýyp, etnograf izdenýshi týraly málimetter jınastyrdyq. Osy baǵytta Tatarstan Respýblıkasy Qazan qalasyna ǵylymı issaparmen baryp, arhıvter men kitaphanalardyń qorynda ǵylymı zertteý jumystaryn júrgizdik. Tatarstan Respýblıkasynyń Ulttyq arhıvinde, Tatarstan Respýblıkasynyń Ulttyq kitaphanasynda, Qazan memlekettik ýnıversıtetiniń N.I.Lobachevskıı atyndaǵy ǵylymı kitaphanasynda jumys jasaý barysynda N.I.Lobachevskıı atyndaǵy ǵylymı kitaphanasynyń sırek qoljazbalar men kitaptar bóliminen Shákárim sýreti basylǵan kitapty «Ocherkı ıstorıı etnografıı, folklorıstıkı ı anropologıı. Vypýsk H. Trýdy ınstıtýta etnogafıı ım. N.N.Mıklýho-Maklaıa. Tom 114. Moskva, 1988 g.» kezdestirdik. Bul kitapta sýrettiń Shákárimdiki ekendigi jazylmaǵan. Joǵaryda aıtqanymdaı «Ohotnık s berkýtom. Kazahı. Semıpalatınskıı ý. 1927 g» degen ǵana jazba bar.
Kóp eńbekterde Fıelstrýptiń jeke arhıvi Sankt-Peterbýrgtegi mýzeılerdegi Etnografııalyq bólimderde saqtaldy degenmen de onyń Máskeýde ekendigine kóz jetkizgen soń, ǵylymı zertteý jumystarymyzben Reseı astanasyna bardyq. Məskeýdegi Reseı Ǵylym akademııasynyń N.N.Mıklýho-Maklaı atyndaǵy Etnologııa jəne antropologııa ınstıtýtynyń arhıvinde bir apta jumys jasap, etnograftyń 10 papka jeke arhıvimen, túsirgen sýretteri men jazbalarymen tanystyq.
Shákárim sýreti de 54 fondyda saqtalǵan eken. Sýret artynda «Kazahı. Semıpalatınskıı gýb., semıpalat ý., ýroch Kenbýlak, Shakpaktas. Shakarim kajı so svoıım berkýtom. Fıelstrýp. 1927 g.» dep jazylǵan.Sonymen qatar Shákárim qajy aýlynyń kórinisteri, qazaqtyń turmys – salty men erekshelikterin kórsetetin ózge de kóptegen sýretter tabyldy.20140909_165953
Bul sýrettiń basty jańalyǵy birinshiden túpnusqa bolǵandyǵy, ekinshiden fotonyń anyq Shákárimdiki ekendigi týraly jazbanyń bolǵandyǵynda. Buryn qoldanysta júrgen Shákárimniń búrkit ustap túsken osy sýreti gazet pen kitaptardan kóshirme jasalǵandyqtan anyq emes bolatyn. Sonymen qatar Shákárimniń búrkitiniń jeke sýreti de elimizge alǵash ákelinip otyr.
Úshinshiden Fıelstrýp arhıvinen ózge de Shákárim aýylynda túsirgen qundy fotolar alyp kelip otyrmyz. Olar – Shákárim aýylynyń syrt kelbeti, turmysqa qatysty kóptegen adamdardyń sýretteri
Ahat Shákárimuly: «1925 jyldyń mólsherinde, Lenıngradtyń joǵarǵy mektebiniń fılologııa bólimin bitirgen Fılıstrov degen orys azamaty, qasynda joǵarǵy mekteptiń oqýshysy, jas qazaq jigiti bar, ekeýi jaılaýda «Qara bulaq» degen qonysta, bizdiń aýylǵa keldi.
Bul Fılıstrov qazaqtyń ádet-ǵuryptaryn zertteýge shyqqan.
Bular bir jumadaı jatyp, ákeıden qazaqtyń túrli ǵuryptaryn–qyz uzatý, qudalyq, jaıly, yrym-joralaryn, ár túrli ydys, er-toqym, úı múlkiniń bólshekteriniń attaryn, túrli yrymdardyń qalaı atalatynyn, olardyń nege, qandaı ǵurypqa baılanysty ekenin jáne basqa da qazaqtyń eski tarıhı ádebıetterin surap, kóp áńgimelesti.
Ákeıdiń qusyn ustap, jáne ózin jekeleı sýretke túsirdi. Sol Fılıstrov qaıtyp barǵan soń, qazaqtyń etnografııasy jaıynan kitap jazyp bastyryp, bir kitabyn ákeıge jiberdi» deıdi ákesi jaıly óz esteliginde.
Ahat Shákárimuly aıtqanyndaı Fıelstrýp 1925 jyly emes, 1927 jyly Shákárimmen jolyqqan. Sýret osy jyly túsirilgen. Fıelstrýp 1926 jyly Aqtóbe oblysynyń batysynda, 1927 jyly Qazaqstannyń Shyǵysynda ekspedıııada bolǵan. 1927 jyldyń 22 maýsymynda Pavlodar, Baıanaýl jaqtan bastap, 10 qyrkúıekte Almatyda aıaqtaǵan.
26 shilde men 31 shilde aralyǵynda Shyńǵystaýda bolady. Fıelstrýptiń jeke arhıvinen onyń jazbalaryn, kúndelikterin, 150 deı túsirgen sýretterin kórdik. Kúndeliginde Shákárim aýylynda bolǵan sátteri tolyq jazylǵan. Jazbalarynda da Shákárimnen kóp maǵlumat alynǵandyǵy týraly derekterdi kezdestire alamyz.
Fıelstrýptiń jeke arhıvi, Shákárim aýlyndaǵy túsirilgen sýretter men jazbalar jaıly tolyq maqala jazylý ústinde, onymen aldaǵy ýaqytta tanysatyn bolasyzdar.
J.Áýbákir
«Abaıdyń «Jıdebaı – Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-murajaıy» respýblıkalyq memlekettik mekemesiniń dırektory, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty, doent,
"Ana tili"
