- ءاسانالى اعا، ءسىز جاس كەزىڭىزدەن باستاپ سىننىڭ وتىندە ءجۇردىڭىز. «شاكەن ايمانوۆتىڭ كۇيەۋبالاسى» دەگەن اتاۋدىڭ ءوزى كوپ جايتتان شەكتەلۋگە ماجبۇرلەگەن شىعار...
- از قازاقتى عانا ەمەس، ادامزاتتى ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ-جارۋ شاكەننىڭ تابيعاتىنا جات بولاتىن. ول تابيعاتتا سيرەك كەزدەسەتىن سوم التىن ەدى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوزىمدى ونىڭ شاكىرتى سەزىنەمىن. قينالعان، كىبىرتىكتەپ قالعان ساتتە ارۋاعىمەن سىرلاcامىن. ءبىرازىنا جاۋاپ العانداي بولامىن.
- شاكەن اعا كەيىن ءبىر اڭگىمەسىندە «مەنىڭ ەڭ باستى جاڭالىعىم - ءاسانالى» دەپتى. ال كەشەگى ساعي ءاشىموۆتىڭ تولقۇجاتى شوقان ءۋاليحانوۆ ءرولى بولدى. ءسىز ساعيدى شاكەن اتامىز ءتارىزدى مەنىڭ جاڭالىعىم دەر مە ەدىڭىز؟..
- مۇمكىن. ونەر ادامىنىڭ تابىسى ومىرىمەن ولشەنبەيدى. مۇمكىن، ساعي مەنىڭ اشقان جاڭالىعىم بولۋى دا مۇمكىن. ونىڭ كينوعا كەلۋى دە توسىن قۇبىلىس بولدى. شوقاندى تۇسىرمەك بولىپ، كاستينگ جاريالاعانبىز. ۇمىتكەرلەردىڭ بىردە-ءبىرى ويدان شىقپاي، ءبىراز ۋاقىت ءجۇرىپ الدىق. ءوزىم سىيلايتىن ءسابيرا مايقانوۆانىڭ «الىستان ىزدەمە. ساعي تۇر عوي. ءتۇرى كەلىپ تۇر شوقانعا» دەگەن سوزىنە ءمان بەرگەن جوقپىن. سوزدەن قورىقتىم. بىردە وپەراتورلار مەنىڭ جوقتىعىمدى پايدالانىپ، ساعيدى دايىنداپتى. اڭداپ قاراسام، مۇرتى قيىلىپ، شوقاننىڭ وزىنەن اۋماي قالىپتى. ورتالىق كوميتەت تە ساعيعا توقتادى. بار بولعانى 16 جاستا گەنەرال-گۋبەرناتوردىڭ اديۋتانتى بولعان، دوستوەۆسكيمەن دوس بولعان شوقاندى سومداۋ - ساعيعا دا وڭاي تۇسپەدى.
- «شوقان ءۋاليحانوۆ» مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلدى. بىراق وسى تۇستا «اكەلى-بالالى اشىموۆتەر وزدەرىن-وزدەرى ۇسىنىپ جاتىر» دەگەن اڭگىمەلەر شىقتى.
- «شوقاندى» ءتۇسىرۋ كەزىندە اكتەر ماسەلەسى كوپ ويلاندىردى، مەن ولارعا تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا تىرىستىم. جاقسى اكتەرمەن سەرىكتەس بولۋدىڭ ءوزى - باقىت. رەجيسسەردىڭ ايتقانىنا اركەز باس شۇلعي بەرەتىن اكتەر شاحمات ويىنىنداعى پەشكامەن تەڭ. اكتەر ءوز ءرولىنىڭ اۆتورى بولماي، كەيىپكەر جاساۋى مۇمكىن ەمەس. اكتەرگە تاعىلار ءمىن دە، ايتىلار سىن دا كوپ، ونەرپاز بولىپ عۇمىر كەشۋ وڭاي ەمەس.فيلم ءتۇسىرىپ بولعاننان كەيىنگى كەزدەر ەسىمە تۇسسە - كەۋدەم ورتەنىپ كەتكەندەي بولادى. ورتالىق كوميتەتتەگىلەر «ەكى ءاشىموۆتى ۇسىنا المايمىز» دەپ تالاپ قويدى. راس، «شوقان» ۇسىنىلعان ەكەن، باستى كەيىپكەردى سومداعان ساعيعا نەگە بەرىلمەيدى؟ قويۋشى رەجيسسەر رەتىندە ماعان دا بەرىلۋى كەرەك. بىراق مەن ءوزىمدى سىزدىرىپ تاستادىم. ساعيىما ءسوز كەلمەسىن دەدىم.سودان كەيىن دە ءبىراز رولدەرگە ءتۇستى. بىراق حالقىنىڭ زەردەسىندە شوقان بولىپ تاڭبالانىپ قالدى عوي. ەكەۋىنىڭ تاعدىرى دا ۇقساس. كەيدە ماعان ساعيدىڭ شوقاندى ويناۋى - تاعدىردىڭ قالاۋى ءتارىزدى اسەر ەتەدى. شوقاننىڭ كەلبەتى ارعى اتاسى ابىلايعا كوبىرەك ۇقساسا، مەن ۇزاق عۇمىر كەشىپ، 94 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن شىڭعىس تورەگە ۇقسايدى ەكەنمىن. سوعان قاراعاندا كينوداعى تاعدىر ادامنىڭ ومىرىنە دە اسەر ەتەدى ەكەن.
- ءتىپتى بەكەجاندى دا جاقسى كورەسىز بە؟
- مەن بەكەجاننان جۇرەگى بار، ادەمى قىزدى بەرىلىپ سۇيە بىلەتىن، ەلىن قورعاي الاتىن بىلەگى بار، ويلى، مىنەزدى دالا رىتسارى بەينەسىن جاسادىم. ازىرگە ونىڭ قازاقستانداعى جالعىز قورعاۋشىسى، ادۆوكاتى - مەنمىن. قورعايمىن. ونى جاعىمسىز ەمەس، كەرىسىنشە، جاعىمدى كەيىپكەر ەتىپ، ومىرگە جاقىنداتىپ كورسەتۋگە تىرىستىم. بالەنىڭ ءبارى قىزعانىشتان تۋادى عوي، قانداي قازاققا دا نامىس قىمبات، نامىسىنا تيگەن سوڭ، ول دا ەت پەن جۇرەكتىڭ يەسى.ءبىر جولى فرانتسياداعى «قىز جىبەكتىڭ» كورسەتىلىمىندە فرانتسۋز بيكەشتەرىنىڭ «اناۋ قىز جىبەكتىڭ ءوزى اقىلى ازداۋ بولۋى كەرەك، ايتپەسە عاشىق بولۋعا تولەگەن ەمەس، بەكەجان لايىق» دەگەندەرى بار. ولاردىڭ كوزقاراستارى، تۇسىنىكتەرى باسقاشا عوي، ءبىزدىڭ ەپوسىمىزدى قايدان ءبىلسىن؟!
- اكتەر ءۇشىن ءرولدىڭ ۇلكەن-كىشىسى بولمايدى دەيدى. ءسىز كينودا دا، تەاتردا دا باس كەيىپكەردىڭ وبرازىن سومدادىڭىز، بۇل كەزدەيسوقتىق ەمەس شىعار؟
- دەمەك، باستى رولدەردىڭ ءبارى ماعان لايىق بولعانى دا. «قىز جىبەك»، «اتاماننىڭ اقىرىنان» كەيىن كورەرمەنىمدى جوعالتىپ نەمەسە «وكپەلەتىپ» العىم كەلمەيدى. «وتىزىڭدا وردا بۇزباساڭ، قىرقىڭدا قامال المايسىڭ» دەيدى عوي، وسى كۇنگى جەتىستىك پەن جەمىستىڭ ءبارى مەنىڭ سول 30 بەن 40-تىڭ اراسىندا ىستەگەن جۇمىستارىمنىڭ ناتيجەسى.
- ءبىزدىڭ قازاق تۇلعادان كەندە ەمەس. قازىر ولاردىڭ قاتارى سەلدىرەپ بارادى. كەيدە قورقىنىش بيلەيدى. سولاردىڭ كوزى كەتسە قازاق كىمدى تۇلعا دەپ تانيدى؟ كىمدەر تۇلعا بولادى؟ ساياساتتىڭ سالقىنى تۇلعا دەگەن ۇعىمدى تىم الاسارتىپ العان جوق پا؟
- قازىر قاتارىمىز ازايىپ قالدى رايىمبەك سەيىتمەتوۆ پەن ءانۋار مولدابەكوۆ، نۇرمۇحان جانتوريندەر باردا قانداي ەدىك؟ ءوزىمدى تاسقا سالسا دا مۇقالمايتىنداي سەزىنۋشى ەدىم. قازىر دوستارىمنىڭ ءبارى تاستاپ كەتتى. اسىعىپ كەتتى. سوڭعى بىرەر جىلدا اقسەلەۋ، قادىر، تۇمانبايلاردان دا كوز جازىپ قالدىم. ءابدىجامىل اعام دا ءوز الەمىندە تۇنشىعىپ قالدى. ونىڭ دا داۋىسى شىعا بەرمەيدى. قازىر مەن سولاردىڭ اماناتى ءتارىزدى سەزىنەمىن ءوزىمدى. ءيا، تىرشىلىكتە تالايلارمەن ۇزاق جىلدار ساحنادا تەاتردىڭ قىزىعى مەن شىجىعىن بىرگە كوردىك. ەندى بىرەۋلەرمەن ءومىر جولىندا تابىسقان جان دوستار ەدىك، ال ەندى ءبىرازى ونەر جولىندا ءوزىمىز قادىر تۇتىپ، قاستەرلەگەن تۇلعالار بولاتىن. مۇحتار اۋەزوۆ، عابيت مۇسىرەپوۆ، عابيدەن مۇستافين، ءسابيت مۇقانوۆ سىندى اسقارالى جازۋشىلار تەاتردان ءبىر ءسات قول ءۇزىپ كورمەگەن ناعىز تۇلعالار. ولار - وزدەرىنە دەيىنگى ۇلتىم دەپ وتكەن الاش ازاماتتارىنىڭ جالعاسى. وزىمىزبەن قاتار جۇرگەندە قانداي تۇلعا بولسا دا «ە، سونى قويشى» دەيمىز. تالاي ۇلى تۇلعالاردى مەنسىنبەدىك قوي كەزىندە. حالىقتىڭ تالعامى، ۋاقىتتىڭ سۇزگىسى شىن اسىلدى اسىقپاي تاڭدايدى ەكەن.
- ال قازىر، قازاق كينوسى ءبىزدى الەمگە قاي قىرىنان تانىتىپ ءجۇر؟ ول يدەولوگيا قۇرالىنا اينالا الدى ما؟
- قازاقستاننىڭ سىرت ەلدەردەگى ءيميدجىن قالىپتاستىراتىن - قازاق كينوسى. امەريكانى الپاۋىت ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسۋعا جول اشقان ونىڭ كينوسى. وزبەكستان ءوز ەلىن كينو تىلىمەن جارنامالاي باستادى. وعان سەنەر بولساق، ورتا ازيادا وزبەكستاننان ارتىق جۇماق جوق. ال بىزدە مادەنيەت جاڭالىقتارى - اۋا رايى بيۋروسىنىڭ الدىندا ءبىر ەكى سەكۋندتىق اقپاراتپەن شەكتەلەدى. قازاقتىڭ مادەني قورى قانداي جاڭالىقتارمەن تولىسىپ جاتىر دەگەن ساۋالدىڭ جاۋابى اسپاندا ءىلىنىپ تۇرعانىنا جيىرما جىل بولدى. ءبىز مادەنيەت، رۋحانيات ماسەلەسىن تابالدىرىققا تاستادىق.
- ءسىز كىتاپتارىڭىزدا ساعي مەن ءماديدى ەركەلەتە المادىم، ءىنىم، باۋىرىم ءتارىزدى قارادىم دەيسىز. ال كىشكەنتاي ءاسانالى قالاي ءوسىپ كەلە جاتىر؟
- مەن ونىڭ ارتيست بولعانىن قالامايمىن. ال ماماسى كەيبىر كەيىپكەرلەرىمنىڭ ءسوزىن جاتقا ايتادى دەيدى.
–بولاشاقتىڭ ەنشىسىنە قالدىرعان دۇنيەلەرىڭىز بار كورىنەدى.
- سولاي بولعانى. جۇگى اۋىر بولعاندىقتان كەلەشەكتىڭ ەنشىسىنە قالدىردىم. كەيىن مەنى ىزدەگەندەر بولسا، ويلارىمنىڭ مايەگىن سول كىتاپتان كىتاپتان تابادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. وندا قازىر ايتۋعا بولمايتىن، ەشبىر يىرىمگە كونبەيتىن وقشاۋ ويلارىم باياندالادى.
- ءسىزدىڭ شىعارمالارىڭىز تۋرالى كوپشىلىكتىڭ پىكىرى وڭ. جازۋشىلار اراسىندا «ءاسانالىنىڭ افوريزمدەرى» دەگەن پايدا بولدى.
– قازىر جازۋشىلارمەن كوبىرەك كەزدەسەمىن. «قازاقتا سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى» دەگەن ءسوز بار. قادىربەك 60 جاسقا تولعاندا «ۇرىمەن جولداس بولساڭ، ۇرى بولاسىڭ، جازۋشىمەن جولداس بولساڭ، جازۋشى بولاسىڭ » دەگەنمىن.
- قازاقستاندىق كينويندۋستريادا قوماقتى قالاماقى الۋ مۇمكىن بە؟
- كورشى رەسەيمەن سالىستىرعاندا جاعداي ءماز ەمەس. مىسالى، «قىز جىبەك» پەن «اتاماننىڭ اقىرى» ءبىر جىلدا شىقتى. قالاماقىسى دا ونشالىقتى قوماقتى بولعان جوق. ال ەندى گولليۆۋدتىق اكتەرلەرگە قاراڭىز. ساۋاتسىز تريۋك جاساعان بوزبالالارىنىڭ ءوزى ميلليونداردى قالتاسىنا باسىپ كەتتى. ال گولليۆۋد دەگەن نە؟ بۇل ونەر ەمەس، قىرىق ۇلتتان جيىلعان اكتەرلەردىڭ شوعىرى، ادەمى جاسالعان گۇل دەستەسى. ول تەك امەريكالىق ارمانعا عانا باعىنادى. بۇل ميلليونداپ قارجى قۇيىلعان، سونىڭ تابىسى ەسەلەنىپ قايتىپ جاتقان بيزنەس-جوبا، اقش-تىڭ قىرىق قۇراق مادەنيەتىن الەمگە جارنامالاپ جاتقان يدەولوگيالىق قارۋ. ونىڭ اۆتورلارى كوزدەگەن ماقساتىنا جەتتى. ال وتاندىق كينەماتوگرافتاردا پروكات ماسەلەسى كۇنى بۇگىنگە دەيىن شەشىلگەن جوق. مەن جۇرگەن جەرىمدە كينوعا بارىڭدار دەيمىن. ءبىزدىڭ قوعام كينوتەاتردى ەمەس، DVD-نى قالايدى. بىراق تەلەۆيزور كينونىڭ «دۋشاسىن» جەتكىزە المايدى. مەملەكەتتىڭ كينوعا دەگەن كوزقاراسى وزگەرمەسە، وسىلاي بولىپ قالا بەرە مە دەپ قورقامىن.
راۋان ءىلياسوۆ
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
