- Asanáli aǵa, siz jas kezińizden bastap synnyń ótinde júrdińiz. «Sháken Aımanovtyń kúıeýbalasy» degen ataýdyń ózi kóp jaıttan shektelýge májbúrlegen shyǵar...
- Az qazaqty ǵana emes, adamzatty bir-birinen bólip-jarý Shákenniń tabıǵatyna jat bolatyn. Ol tabıǵatta sırek kezdesetin som altyn edi. Kúni búginge deıin ózimdi onyń shákirti sezinemin. Qınalǵan, kibirtiktep qalǵan sátte arýaǵymen syrlacamyn. Birazyna jaýap alǵandaı bolamyn.
- Sháken aǵa keıin bir áńgimesinde «Meniń eń basty jańalyǵym - Asanáli» depti. Al keshegi Saǵı Áshimovtiń tólqujaty Shoqan Ýálıhanov róli boldy. Siz Saǵıdy Sháken atamyz tárizdi meniń jańalyǵym der me edińiz?..
- Múmkin. Óner adamynyń tabysy ómirimen ólshenbeıdi. Múmkin, Saǵı meniń ashqan jańalyǵym bolýy da múmkin. Onyń kınoǵa kelýi de tosyn qubylys boldy. Shoqandy túsirmek bolyp, kastıng jarııalaǵanbyz. Úmitkerlerdiń birde-biri oıdan shyqpaı, biraz ýaqyt júrip aldyq. Ózim syılaıtyn Sábıra Maıqanovanyń «Alystan izdeme. Saǵı tur ǵoı. Túri kelip tur Shoqanǵa» degen sózine mán bergen joqpyn. Sózden qoryqtym. Birde operatorlar meniń joqtyǵymdy paıdalanyp, Saǵıdy daıyndapty. Ańdap qarasam, murty qıylyp, Shoqannyń ózinen aýmaı qalypty. Ortalyq Komıtet te Saǵıǵa toqtady. Bar bolǵany 16 jasta general-gýbernatordyń adıýtanty bolǵan, Dostoevskıımen dos bolǵan Shoqandy somdaý - Saǵıǵa da ońaı túspedi.
- «Shoqan Ýálıhanov» Memlekettik syılyqqa usynyldy. Biraq osy tusta «ákeli-balaly Áshimovter ózderin-ózderi usynyp jatyr» degen áńgimeler shyqty.
- «Shoqandy» túsirý kezinde akter máselesi kóp oılandyrdy, men olarǵa túsinistikpen qaraýǵa tyrystym. Jaqsy aktermen seriktes bolýdyń ózi - baqyt. Rejısserdiń aıtqanyna árkez bas shulǵı beretin akter shahmat oıynyndaǵy peshkamen teń. Akter óz róliniń avtory bolmaı, keıipker jasaýy múmkin emes. Akterge taǵylar min de, aıtylar syn da kóp, ónerpaz bolyp ǵumyr keshý ońaı emes.Fılm túsirip bolǵannan keıingi kezder esime tússe - keýdem órtenip ketkendeı bolady. Ortalyq Komıtettegiler «Eki Áshimovti usyna almaımyz» dep talap qoıdy. Ras, «Shoqan» usynylǵan eken, basty keıipkerdi somdaǵan Saǵıǵa nege berilmeıdi? Qoıýshy rejısser retinde maǵan da berilýi kerek. Biraq men ózimdi syzdyryp tastadym. Saǵıyma sóz kelmesin dedim.Sodan keıin de biraz rólderge tústi. Biraq halqynyń zerdesinde Shoqan bolyp tańbalanyp qaldy ǵoı. Ekeýiniń taǵdyry da uqsas. Keıde maǵan Saǵıdyń Shoqandy oınaýy - taǵdyrdyń qalaýy tárizdi áser etedi. Shoqannyń kelbeti arǵy atasy Abylaıǵa kóbirek uqsasa, men uzaq ǵumyr keship, 94 jasynda dúnıeden ótken Shyńǵys tórege uqsaıdy ekenmin. Soǵan qaraǵanda kınodaǵy taǵdyr adamnyń ómirine de áser etedi eken.
- Tipti Bekejandy da jaqsy kóresiz be?
- Men Bekejannan júregi bar, ádemi qyzdy berilip súıe biletin, elin qorǵaı alatyn bilegi bar, oıly, minezdi dala ryary beınesin jasadym. Ázirge onyń Qazaqstandaǵy jalǵyz qorǵaýshysy, advokaty - menmin. Qorǵaımyn. Ony jaǵymsyz emes, kerisinshe, jaǵymdy keıipker etip, ómirge jaqyndatyp kórsetýge tyrystym. Báleniń bári qyzǵanyshtan týady ǵoı, qandaı qazaqqa da namys qymbat, namysyna tıgen soń, ol da et pen júrektiń ıesi.Bir joly Franııadaǵy «Qyz Jibektiń» kórsetiliminde franýz bıkeshteriniń «anaý Qyz Jibektiń ózi aqyly azdaý bolýy kerek, áıtpese ǵashyq bolýǵa Tólegen emes, Bekejan laıyq» degenderi bar. Olardyń kózqarastary, túsinikteri basqasha ǵoı, bizdiń eposymyzdy qaıdan bilsin?!
- Akter úshin róldiń úlken-kishisi bolmaıdy deıdi. Siz kınoda da, teatrda da bas keıipkerdiń obrazyn somdadyńyz, bul kezdeısoqtyq emes shyǵar?
- Demek, basty rólderdiń bári maǵan laıyq bolǵany da. «Qyz Jibek», «Atamannyń aqyrynan» keıin kórermenimdi joǵaltyp nemese «ókpeletip» alǵym kelmeıdi. «Otyzyńda orda buzbasań, qyrqyńda qamal almaısyń» deıdi ǵoı, osy kúngi jetistik pen jemistiń bári meniń sol 30 ben 40-tyń arasynda istegen jumystarymnyń nátıjesi.
- Bizdiń qazaq tulǵadan kende emes. Qazir olardyń qatary seldirep barady. Keıde qorqynysh bıleıdi. Solardyń kózi ketse qazaq kimdi tulǵa dep tanıdy? Kimder tulǵa bolady? Saıasattyń salqyny tulǵa degen uǵymdy tym alasartyp alǵan joq pa?
- Qazir qatarymyz azaıyp qaldy Raıymbek Seıitmetov pen Ánýar Moldabekov, Nurmuhan Jantórınder barda qandaı edik? Ózimdi tasqa salsa da muqalmaıtyndaı sezinýshi edim. Qazir dostarymnyń bári tastap ketti. Asyǵyp ketti. Sońǵy birer jylda Aqseleý, Qadyr, Tumanbaılardan da kóz jazyp qaldym. Ábdijámil aǵam da óz áleminde tunshyǵyp qaldy. Onyń da daýysy shyǵa bermeıdi. Qazir men solardyń amanaty tárizdi sezinemin ózimdi. Iá, tirshilikte talaılarmen uzaq jyldar sahnada teatrdyń qyzyǵy men shyjyǵyn birge kórdik. Endi bireýlermen ómir jolynda tabysqan jan dostar edik, al endi birazy óner jolynda ózimiz qadir tutyp, qasterlegen tulǵalar bolatyn. Muhtar Áýezov, Ǵabıt Músirepov, Ǵabıden Mustafın, Sábıt Muqanov syndy asqaraly jazýshylar teatrdan bir sát qol úzip kórmegen naǵyz tulǵalar. Olar - ózderine deıingi ultym dep ótken Alash azamattarynyń jalǵasy. Ózimizben qatar júrgende qandaı tulǵa bolsa da «e, sony qoıshy» deımiz. Talaı uly tulǵalardy mensinbedik qoı kezinde. Halyqtyń talǵamy, ýaqyttyń súzgisi shyn asyldy asyqpaı tańdaıdy eken.
- Al qazir, qazaq kınosy bizdi álemge qaı qyrynan tanytyp júr? Ol ıdeologııa quralyna aınala aldy ma?
- Qazaqstannyń syrt elderdegi ımıdjin qalyptastyratyn - qazaq kınosy. Amerıkany alpaýyt elderdiń qataryna qosýǵa jol ashqan onyń kınosy. Ózbekstan óz elin kıno tilimen jarnamalaı bastady. Oǵan sener bolsaq, Orta Azııada Ózbekstannan artyq jumaq joq. Al bizde mádenıet jańalyqtary - aýa raıy bıýrosynyń aldynda bir eki sekýndtyq aqparatpen shekteledi. Qazaqtyń mádenı qory qandaı jańalyqtarmen tolysyp jatyr degen saýaldyń jaýaby aspanda ilinip turǵanyna jıyrma jyl boldy. Biz mádenıet, rýhanııat máselesin tabaldyryqqa tastadyq.
- Siz kitaptaryńyzda Saǵı men Mádıdi erkelete almadym, inim, baýyrym tárizdi qaradym deısiz. Al kishkentaı Asanáli qalaı ósip kele jatyr?
- Men onyń artıst bolǵanyn qalamaımyn. Al mamasy keıbir keıipkerlerimniń sózin jatqa aıtady deıdi.
–Bolashaqtyń enshisine qaldyrǵan dúnıelerińiz bar kórinedi.
- Solaı bolǵany. Júgi aýyr bolǵandyqtan keleshektiń enshisine qaldyrdym. Keıin meni izdegender bolsa, oılarymnyń máıegin sol kitaptan kitaptan tabady dep úmittenemin. Onda qazir aıtýǵa bolmaıtyn, eshbir ıirimge kónbeıtin oqshaý oılarym baıandalady.
- Sizdiń shyǵarmalaryńyz týraly kópshiliktiń pikiri oń. Jazýshylar arasynda «Asanáliniń aforızmderi» degen paıda boldy.
– Qazir jazýshylarmen kóbirek kezdesemin. «Qazaqta synyqtan basqanyń bári juǵady» degen sóz bar. Qadirbek 60 jasqa tolǵanda «Urymen joldas bolsań, ury bolasyń, jazýshymen joldas bolsań, jazýshy bolasyń » degenmin.
- Qazaqstandyq kınoındýstrııada qomaqty qalamaqy alý múmkin be?
- Kórshi Reseımen salystyrǵanda jaǵdaı máz emes. Mysaly, «Qyz Jibek» pen «Atamannyń aqyry» bir jylda shyqty. Qalamaqysy da onshalyqty qomaqty bolǵan joq. Al endi gollıvýdtyq akterlerge qarańyz. Saýatsyz trıýk jasaǵan bozbalalarynyń ózi mıllıondardy qaltasyna basyp ketti. Al Gollıvýd degen ne? Bul óner emes, qyryq ulttan jıylǵan akterlerdiń shoǵyry, ádemi jasalǵan gúl destesi. Ol tek amerıkalyq armanǵa ǵana baǵynady. Bul mıllıondap qarjy quıylǵan, sonyń tabysy eselenip qaıtyp jatqan bıznes-joba, AQSh-tyń qyryq quraq mádenıetin álemge jarnamalap jatqan ıdeologııalyq qarý. Onyń avtorlary kózdegen maqsatyna jetti. Al otandyq kınematograftarda prokat máselesi kúni búginge deıin sheshilgen joq. Men júrgen jerimde kınoǵa baryńdar deımin. Bizdiń qoǵam kınoteatrdy emes, DVD-ny qalaıdy. Biraq televızor kınonyń «dýshasyn» jetkize almaıdy. Memlekettiń kınoǵa degen kózqarasy ózgermese, osylaı bolyp qala bere me dep qorqamyn.
Raýan ILIIaSOV
«Adyrna» ulttyq portaly
