الماتىداعى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنا بالالارىمىزدى الىپ بارۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. قىزىلدى-جاسىلدى كيىم-كيگەن ءتۇرلى كەيىپكەرلەر بالالاردىڭ كوڭىلىن كوتەردى-اق. الايدا ول بىرنەشە ماسەلەگە كوڭىلىمىزدى اۋداردى: قويىلىمداردى جەڭىل-جەلپى، داڭعىرلاق، باتىستىق ۇلگىدەگى اۋەندەرمەن ارلەيتىندىگى، ياعني بالالار ساناسىن ءاۋ باستان ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان تىس تاربيەلەيتىندىگى، ودان بولەك، قويىلىم كەيىپكەرلەرىنىڭ ينتەرناتسيونالدى وبرازداردان تۇراتىندىعى، ءتىپتى قازاق ۇعىمىنا جات كەيىپكەرلەردەن تۇراتىندىعى. قىسقاسى، تەاتردىڭ ۇستانعان رەپەرتۋارلىق ساياساتى كوڭىلدەن شىقپادى.
«ءۇش توراي»، «قىزىل تەلپەك»، «قۋىرشاق-دۋمانى» ء(تۇرلى ەتنوستار مەن حالىقتاردىڭ بيلەرى مەن اندەرى), «باعدارشام» (جول ەرەجەسى) دەگەن قويىلىم اتاۋلارىنان-اق كوپ دۇنيەنى اڭعارۋعا بولادى. قازاقشا قويىلىمدار ورىسشادان اۋدارىلىپ بەرىلەدى، ال كەيبىر تۇستارى اۋدارىلماي سول قالپىندا جۇرەدى. مىسالى، ورىسشا، باتىستىق اندەر قازاقشا قويىلىمدا اۋدارىلماي سول كۇيى بەرىلۋدە. 80 جىلعا جۋىق تاريحى بار مەملەكەتتىك تەاتر قازاق كەيىپكەرلەرىنەن نە ءۇشىن باس تارتادى؟ وسى ساۋالدى كاتەرينا ەسىمدى تەاتر ديرەكتورىنىڭ شىعارماشىلىق دامىتۋ جونىندەگى ورىنباسارىنا قويىپ ەدىك، ول: «الداعى ۋاقىتتا «اجەشكي» دەگەن قويىلىم قويۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بىزدە باستىقتار ءجيى اۋىسىپ جاتادى. سوندىقتان، باستامالار ءجيى اياقسىز قالادى»، – دەپ سىلتاۋ ايتتى. قۇداي-اۋ، «اجەشكيلەردەن» باسقا كەيىپكەر قۇرىپ قالىپ پا؟ جارايدى، جوقتان جوعارى دەرسىز. ۇلتتىق يدەولوگيالىق تۇرعىدا قاراساق، 80 جىلدا جەتكەن جەتىستىگىمىز «اجەشكي» بولماق پا؟ ايتپاقشى، «قۋىرشاق-دۋمانى» قويىلىمىندا الدار كوسە دەگەن كەيىپكەر بار. قويىلىمنىڭ باسىن اشىپ، اياعىن جاۋىپ بەرەدى. ءبىتتى. سوندا قازاقتا بالالار كەيىپكەرلەرىنەن جالعىز الدار كوسە عانا بار ما ەكەن؟ قۇدايعا شۇكىر، قازاق ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنە كەندە ەمەس. الپامىس باتىر، قوبىلاندى باتىر، ەرتارعىن، قامبار باتىر جانە تاعى باسقا ەپوستىق وبرازداردى ايتپاعاندا، ەرتەگى-اڭىزداردا كەزدەسەتىن تاۋ كوتەرگەن تولاعاي، جەلمەن جارىسقان جەلاياق، ءبىر كولدىڭ سۋىن كەلەسى كولگە اۋىستىرىپ جۇرەتىن كولتاۋسار، تاۋ مەن تاۋدى قاعىستىرىپ ەرمەك ەتەتىن تاۋسوعار، باتىرعا سۇيەنىش بولاتىن سامۇرىق قۇس، الىپ بايتەرەك، قازانداي باسى بار قاعاناقباس، شيدەي بۇتى بار شيبۇت، قىلداي موينى ۇزىلگەلى تۇرعان قىلكەڭىردەك، ۇشارىن جەل، قونارىن ساي بىلەتىن قاڭباق شال قاي ەلدىڭ كەيىپكەرلەرىنەن كەم؟ تەاتردىڭ رەپەرتۋارلىق ساياساتى بالالاردى ەڭ اۋەلى ۇلتتىق-مەملەكەتتىك، وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەۋگە قۇرىلۋى ءتيىس. ۇلتتىق دۇنيەتانىمى قالىپتاسپاعان بالالار ەرتەڭ ەل يگىلىگىنە جۇمىس ىستەيدى دەپ ايتۋ دا ەكىتالاي. ۇلتتىق دۇنيەتانىمدى قالىپتاستىراتىن بىردەن-ءبىر ونەر وشاعى قۋىرشاق تەاترى بولۋى ءتيىس. «مەملەكەتتىك» دەگەن دارەجەسى بولا تۇرا، 80 جىل بويى مەملەكەتتىك-ۇلتتىق يدەولوگياعا دۇرىس قىزمەت ەتپەۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ ەڭ اۋەلى، قازاق تىلىندەگى قويىلىمدار اۋدارما ەمەس، ءتول تۋىندىلار بولۋى كەرەك. قۋىرشاقتار تەاتردىڭ وزىندە ازىرلەنەدى ەكەن. مىسالى، ناۋرىز مەرەكەسىنە «حايۋاناتتاردىڭ جىل باسىنا تالاسۋى» نەمەسە «مۇشەل» دەگەن ەرتەگىنى قويساق، قانداي ادەمى بولار ەدى. جازۋشىلارىمىز قۋىرشاق قويىلىمىنا ىڭعايلاپ ستسەناريلەر ازىرلەسە، وندا ۇلتتىق كەيىپكەرلەرىمىز مولىنان قامتىلسا عوي، شىركىن. ەندەشە، تاياقتىڭ ءبىر ۇشى وزىمىزگە دە كەلىپ تيەتىندەي. ءبىز دايىن ستسەناري اپارىپ ۇسىنباساق، ايتپاساق، سىنعا الماساق، قازاقتا قانداي كەيىپكەرلەر بار ەكەندىگىن تەاتر باسشىلىعى قايدان بىلەدى؟ ءبىر شەتتەن، تەاتر باسشىلارى دا قازاق تىلىندەگى ستسەناريلەر بايقاۋىن جاريالاپ، مەملەكەتتىك يدەولوگيا ىڭعايىنا قاراي بەت بۇرۋى قاجەت.
گۇلىم مىقتىبەكوۆا، الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىنى:
– مەنىڭ ءۇش بالام بار. كىشكەنتايلارىمدى قۋىرشاق تەاترىنا ءجيى اكەلىپ تۇرامىن. اۋەلى ساعات 11.00-دە قازاقشا قويىلىم قويىلادى، ال 12.30-دا ورىسشا قويىلىم قويادى. قازاقشا قويىلىمدارعا ادام از كەلەدى. دەگەنمەن، كەيدە ارنايى ۇيىمداستىرىلىپ كەلەتىن بالاباقشا بالالارىمەن، باستا-ۋىش سىنىپ وقۋشىلارىمەن لىق تولاتىن كەزدەرى كوپ. ورىسشا قويىلىمعا ادامدار جاقسى كەلەدى. ۋاقىتى دا ىڭعايلى. ەل-جۇرت سەنبى-جەكسەنبى كۇندەرى ۇيقىدان ەرتە تۇرعىسى كەلمەيدى عوي. سوسىن 12.30-داعى قويىلىمعا كەلۋشىلەر الدەقايدا كوبىرەك. ونىڭ ۇستىنە، الماتىدا ءورىستىلدى ورتا باسىمدىققا يە. ورىستىلدىلەردىڭ باسىم بولۋى سەبەبىنەن قازاقشا قويىلىمدارعا دەگەن ەنجارلىق كوزقاراس قالىپتاسسا كەرەك. ويتكەنى قازاقشا كەيىپكەرلەر جوققا ءتان. ءبارى ورىسشادان اۋدارما. قازاقتا جازۋشى جوق پا، الدە تەاتردىڭ ساياساتى دۇرىس ەمەس پە، تۇسىنبەدىم.
ارمان اۋباكىر
