«اقبوپە-ساۋىتبەك» داستانىنداعى اقبوپە ومىردە بولعان ادام. ول 1875 جىلى بۇرىنعى جامبىل وبلىسىنىڭ شۋ اۋدانىندا تۋعان. ايتىستارعا قاتىسقان اقىن، ءانشى رەتىندە ەسىمى تاريحتان بەلگىلى. ال، عاشىقتىق جىردى بىزگە جەتكىزگەن بەلگىباي بەكتۇرعانۇلى دەيتىن ازامات.
قىپشاقتان شىققان ەدى سول سۇلۋ قىز،
ءانشى، اقىن، اتى اقبوپە شولپان جۇلدىز.
جەرى جوق تۇلعاسىنىڭ كەلىسپەگەن،
اقتاماق، الما بەتتى، القىزىل ءجۇز.
قازاقتىڭ قىزدى جەلگە بەتىن وپكىزبەي ايالاپ وسىرەتىنى بارشاعا ايان. ءبىز جىردى وقي باستاعان ساتتە-اق پىستە مۇرىن، ءسۇمبىل شاشتى، قاراكوزدى، ويماق اۋىز، قيعاش قاستى، ارشىعان جۇمىرتقاداي ءوڭى بار اقبوپەمەن تانىسا الامىز. وسىعان قوسا اقىندىعى تۋرالى اڭگىمە ءوز الدىنا ءبىر بولەك ءوربيدى.
ۇشىنان ەكى بەتتىڭ قانى تامعان،
تىلىنەن سويلەگەندە بالى تامعان.
دەنەسى ءمىنسىز تۋرا تارتقان سىمداي،
سىمباتتى سىرت ارقاسى سىر ساندىقتاي.
تۇيعىنداي تۇعىرداعى موينىن تولعاپ،
سىلانىپ وتىرادى توتى قۇستاي.
قويعانداي كىرپىك، قاسى وسپا جاعىپ،
ساۋىرلى، بەلى نازىك، ءيىنى جازىق.
جارقىراپ شارايناداي قاراكوزدە،
تۇرعانداي گاۋھار تاستىڭ شامى جانىپ.
بىردە اشا بولىستا (وسى كۇنگى شۋ اۋدانىنىڭ ورتالىعى) بولىس تىلەۋقابىل ءۇش دۋاننىڭ – الماتى، اۋليەاتا، شىمكەنت حالقىن جيناپ، توي جاسايدى.
«قىپشاقتىڭ اقىن قىزى كەلىپتى» دەپ،
ەسىتىپ تەگىس كەلدى جاننىڭ ءبارى.
ىنتالى ەسىتۋگە تويداعى جۇرت،
قانداي دەپ اقبوپەنىڭ سالعان ءانى.
جۇرت قۇمار اقبوپەنىڭ سازدارىنا،
كورگەندە كوز تويادى اجارىنا.
سىرلانعان التىقانات اقوردانىڭ،
شىعاردى اقبوپەنى ءتور جاعىنا.
جيىن كەزىندە ارعى باباسى ارعىن، قىپشاق تۋرالى قىزىقتى دەرەكتەردى جانە ەل قورعاعان باتىرلارىن ماداقتاپ، اقبوپە ولەڭمەن ورنەكتەپ حالقىنا ويىن اشىق جەتكىزەدى. وسى ەلدە ساۋىتبەك دەيتىن اقىن جىگىت بار دەگەندى قۇلاعىم شالدى دەپ ءسوزىن تۇيىندەيدى.
-اقبوپەنىڭ سارىنى جەر جارادى، جۇرت وتە دارىپتەيدى، ايتىسسام ءسوزىم ءتيىپ كەتەر دەپ باتپاي ءجۇرمىن،-دەپ ساۋىتبەك دوستارىنا سىرىن ايتادى. اقىرى قىز شاقىرىپ قويماعان سوڭ ەل الدىنا شىعۋعا ءماجبۇر بولادى.
ساۋىتبەك، ەسەنبىسىز ءوزىڭىز دە،
قارت، جاستار، جالپى امان با ەلىڭىز دە؟
ساۋىتبەك شاقىرۋمەن ارەڭ كەلدىڭ،
العاشقى امانداسۋ ءجونى سىزدە،-دەپ اقبوپە اقىن جىگىتتى سوزبەن تىقسىرادى. ساۋىتبەك بولسا اقبوپەنى ىشتەي ءبىر كورسەم دەپ قايعىعا قامالىپ، ىشتەن تىنىپ جۇرگەنىن بايانداسا، ايتىسكەر قىز:
ساۋىتبەك، توي-جيىننان قالماي ءجۇرسىز،
كوز قىرىن ءبىزدىڭ ەلگە سالماي ءجۇرسىز.
كوڭىلىڭ سۇيگەن بولسا بارار ەڭىز،
شىنىمەن ەسىڭىزگە الماي ءجۇرسىز.
ساۋىتبەك:
بارا الماي ءجۇرمىن اتىم بولماعان سوڭ،
كەدەيلىك اۋىر ەكەن ورناعان سوڭ.
اقبوپە:
كەدەيلىك ەرگە كەسىر بولا الا ما،
الماعا ءوزىڭ قولدى سوزباعان سوڭ.
دومالاپ الما اۋزىڭا بارا الا ما،
بىرەسە اتىم جوق دەپ سىلتاۋرايسىڭ،
اياعىڭ قالاي جەتتى بۇل اراعا؟
وسىلايشا ساۋىتبەك پەن اقبوپە قايىمداسىپ ايتىسىپ ءبىراز جەرگە بارادى. جىردان بايقايتىنىمىز اقبوپەنىڭ وي-ءورىسى كەڭ، دۇنيەتانىمى مول، ەلدىڭ شەجىرەسىن جاقسى بىلەتىن جان رەتىندە كوزگە تۇسەدى. تىپتەن ناۋرىزباي، كەنەسارى باتىرلار كەزىندەگى جاۋگەرشىلىكتى دە ايتىستىڭ وزەگىنە اينالدىرا الادى. «قىرعىزدىڭ قازاق قالدى ولجاسىندا» دەي وتىرىپ، شاپقىنشىلىقتان ەل ۇركىپ ۇدەرە كوشكەنىن، سودان از ءۇيلى قىپشاقتاردىڭ شۋدىڭ بويىنا قونىستانىپ قالعانىن دا كەستەلى جىر شۋماقتارىمەن جەتكىزەدى. سونداي-اق قالىڭعا بەرەر مالىم، مىنەرگە اتىم جوق دەگەندى العا تارتا بەرگەن ساۋىتبەككە:
كوڭىلى سۇيمەگەندەر قالامايدى،
سۇيىسسە باي، كەدەي دەپ سانامايدى،
ۋايىم ءتۇبى تەرەڭ باتىرادى،
جىگىتكە جۇگەنسىزدىك جارامايدى،-دەپ نازىن جەتكىزە دە بىلەدى.
سوڭىندا ەكەۋىنىڭ تىلەكتەرى ءبىر ارناعا اۋىسىپ، ءبىر-ءبىرىن ۇناتىپ قالادى.
جىمىڭداپ ءبىر-ءبىرىنىڭ قولىن قىستى،
عاشىقتىق جالىن ءورتى ىشكە ءتۇستى.
قوسىلىپ ەكەۋىنىڭ ماحابباتى،
ايمالاپ وڭاشادا ءسۇيىپ قۇشتى.
ءسويتىپ جاستار شىن جولداستىق ءومىر ءسۇرۋدى اڭسايدى، ىشتەگى بارلىق سىرىن جىرمەن شىعارادى.
وسىدان كەيىنگى ۋاقىتتا اقبوپەنىڭ قايعى-زارى قالىڭدايدى. ويتكەنى، جاسى قىرىق جەتىدەگى تانتاي دەيتىن ادام ەكى ايەلدىڭ ۇستىنە الماقشى بولىپ اتاستىرىپ قويعان ەكەن. ساۋىتبەكتى كورگەننەن كەيىن اقبوپە كۇندىز-ءتۇنى جىلاپ جۇرەدى. ساۋىتبەك اقبوپەنى اۋىلىنا ىزدەپ بارىپ جۇزدەسەدى، ولار ءوزارا شەر تارقاتادى. «مەن اققولتىققا كەتپەكشىمىن. ون بەس كۇننەن كەيىن ورالامىن»،-دەپ ۋادە بەرىپ كەتكەن ساۋىتبەك وسىدان سوڭ حابارسىز قالادى. وجار مىنەزدى، ءوزىمشىل تانتاي اقبوپەنى الىپ قايتۋعا بەس ادامىن جىبەرەدى.
ەل ىشىندە بار ما ەكەن مەندەي مۇڭلىق،
ەكى قولىم بايلاۋلى، كوزىم جۇمىق.
ىقتيارسىز بارامىن، مەندە ەرىك جوق،
قول-اياعىم ماتاۋلى، قۇرساۋ-قۇلىپ،-دەپ باستاپ، اقبوپە «مەنىڭ ساۋىتبەككە ارناعان سالەمىم، اماناتىم» دەپ ولەڭ ايتىپ، سولتاي دەگەن جىگىتتەن ءوتىنىشىن جەتكىزۋىن سۇرايدى.
كەشىگىپ كەلگەن ساۋىتبەك بار جاعدايدى ءبىلىپ قاتتى وكىنەدى. ۇزاتىلىپ كەتكەن كەلىنشەكتى ىزدەپ بارىپ جولىعۋدىڭ امالىن دا قاراستىرادى.
اقبوپە شىقتى اق ۇيدەن،
بۇركەنشىك شاپان جامىلىپ.
اقبوپە شىقتى البىراپ،
اق بۇعاعى سالبىراپ.
نەشە ءتۇرلى بۇرالىپ،
ءسامبى تالداي بالبىراپ.
اي دا تولعان كەز ەدى،
تۇستىكتە تۇردى جارقىراپ.
مىنەكەي، كوركەم تەڭەۋلەرمەن سيپاتتالعان ارۋ اقبوپەنىڭ بەينەسى. وكىنىشكە وراي، 300 كىسى قاراۋىلعا قويىلعاندىقتان، ساۋىتبەك پەن اقبوپە بوي تاسالاپ، قاشىپ كەتە المايدى. تانتايعا قوسىلعان سوڭ 6 اي، 10 كۇننەن كەيىن قۇسادان اقبوپە قايتىس بولادى. ءسويتىپ، الەۋمەتتىك جاعداي، قازاق قىزدارىنىڭ باسىنداعى تەڭدىك ماسەلەسى اقبوپەدەي ءارى سۇلۋ، ءارى ورنەكتى وي ايتا بىلەتىن سۇڭعىلانى دا ايامادى. ادام قاشاندا قوعامنىڭ ءبىر بولشەگى. سوندىقتان دا اقىنجاندى ايداي ارۋ دا سول ورتانىڭ قۇربانى بولدى. بىراق ەل اۋزىندا شىرقىراپ شىرقالىپ «اقبوپەنىڭ ءانى» قالدى.
نۇرلان قۇمار، "انا ءتىلى".
