پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆقا دات!
ءبىز جولايىرىقتا تۇرمىز،
قازاقستان ءوز دامۋ جولىن تاڭداۋى كەرەك!
الەمنىڭ تەز وزگەرىپ جاتقانى سونشالىق، ەرتەڭ نە بولارىن بولجاۋ قيىن. ەكونوميست عالىم رەتىندە مەن ەلىمىزدىڭ جاڭا وركەنيەتتەن قالىپ قالماۋى ءۇشىن قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ جىل سايىنعى جالپى ىشكى ءونىمىن كەم دەگەندە 5-6% ءوسىرىپ وتىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. سپورت تىلىمەن ايتاتىن بولساق، «جاڭا قاشىقتىققا جۇگىرۋگە» دايىندالۋ كەرەك. ەگەر تەز «جۇگىرەتىن» بولساق، تەز شارشاپ قالامىز، ال ءجاي «جۇگىرسەك»، قالىپ قالامىز، سوندىقتان ەكونوميكامىز دۇرىس دامۋ قارقىنىن الۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
قازاقستان قازىر جولايىرىقتا تۇر. الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ، ءبىز قاي جولدى تاڭداۋىمىز كەرەك؟ سوڭعى 30 جىلدا جوعارى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزگەن، الەمدەگى ەكىنشى ەكونوميكا بولىپ تابىلاتىن، سونىمەن قاتار، مۇسىلمانداردىڭ، سونىڭ ىشىندە باۋىرلارىمىزدىڭ قۇقىعى تاپتالىپ وتىرعان قىتاي جولىمەن جۇرەمىز بە، الەۋمەتتىك يننوۆاتسيا مەن ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىن باستى قۇندىلىق رەتىندە قويعان سكانديناۆيالىق مەملەكەتتەردىڭ جولىن تاڭدايمىز با، الدە بيۋروكراتيالىق دامۋدان كەيىن شۇعىل دەموكراتيا جولىن تاڭداعان وڭتۇستىك كورەيا تاجىريبەسىن الامىز با؟ سونىمەن قاتار، قازىر ەڭ يننوۆاتسيالىق مەملەكەت كەشەگى ءبىزدىڭ كسرو بويىنشا كورشىمىز ەستونيانىڭ جان باسىنا شاققانداعى قازىرگى تابىسى 25 000 اقش دوللارىنان اسقان ەكەن. ينتەرنەتتى قولدانۋ جىلدامدىعى بويىنشا ەستونيا ءبىرىنشى ورىندا، ەڭ ۇلكەن قاراجات باستاۋىش ءبىلىم بەرۋدىڭ دامۋىنا سالىنعان. سينگاپۋر، جاپونيا، مالايزيا، ينديا، تاتارستان جانە باسقا دا مەملەكەتتەردىڭ تاجىريبەلەرى دە پايدالى.
ءبىر ەسكەرە كەتەتىن ءجايت، بۇرىنعى كەزدە ونەركاسىپتە – تەمىر، اۋىلشارۋاشىلىق ەكونوميكاسىندا – جەر اسا ماڭىزدى ءرول اتقارسا، ال قازىرگى اقپاراتتىق عاسىردىڭ ولشەمى – ەكونوميكانىڭ شيكىزاتىنا، اقپاراتقا، ساندىق قامتاماسىز ەتۋگە نەگىزدەلگەن «دەرەكتەر» بولىپ تابىلادى. باعدارلامالاۋ، ينتەرنەت-تەحنولوگيا، روبوتتاندىرۋ، جاساندى ينتەللەكتتى باسقارۋ، گەنوميكا، ساندىق ەكونوميكا، ۇلكەن مالىمەتتەر جانە باسقالارى – بولاشاقتىڭ جاڭا ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. وسى ەرەكشەلىكتى وزىمىزگە قالاي وڭتايلاندىرامىز؟
قازاقستان بۇگىن شيكىزاتپەن قامتاماسىز ەتۋشى مەملەكەت، سول شيكىزاتتى ءوزىمىح وڭدەپ، پايداعا، يگىلىككە جاراتۋ بىزگە بۇيىرماي كەلەدى. ەندەشە، ءبىز سياقتى شيكىزات مەملەكەتىنە، وسىنداي ەرەكشەلىگىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ، دامۋىمىزدى قالاي جاڭا جاھاندىق دامۋدىڭ ترەندتەرىمەن ءتيىمدى ۇيلەستىرۋ قاجەت؟ سونىمەن قاتار، VI تەحنولوگيالىق ۋكلادقا سايكەس (نانو-بيوتەحنولوگيا، گەندىك ينجەنەريا، اقپاراتتىق جانە كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار، عارىشتىق تەحنولوگيالار) تەحنولوگيالىق دامۋ تۇرعىسىنان ءبىز، ءبىرشاما ايتقاندا، ءبىرتۇتاس تەحنولوگيالىق ۋكلادتان ارتتا قالدىق، ياعني شامامەن 40-50 جىلعا كەيىن ەكەنىمىزدى دە مويىنداعان ءجون.
وسىعان وراي، مەنىڭ تۇجىرىمدامام بويىنشا، ءبىز جولايىرىقتا تۇرمىز. ەگەر قازىرگە دەيىن 29 جىل بويى شەتەلدىك «سەرىكتەستەرىمىزدىڭ» كەڭەسىمەن ءجۇرىپ، ەسكى جولمەن بارساق، وندا سوڭى – تاعى دا تىعىرىق. نەمەسە ءبىز، ەڭ وزىق وزىمىزگە لايىقتى شەتەلدىك تاجىريبەنى قولدانىپ، قوعامدى وزگەرتە وتىرىپ، ءوزىمىزدىڭ وتاندىق دامۋ جولىمىزدى تابامىز. سونىمەن قاتار، ءبىز قانداي بولعانىمىزدى، تاريحىمىز بەن بولمىسىمىزدى تەكتونيكالىق تەرەڭدىكتە سەزىنە وتىرىپ، كىم ەكەنىمىزدى، قايدا بەت العانىمىزدى، مىنا قيىن الەمدىك وركەنيەتتە نە كۇتىپ تۇرعانىن ءبىلۋ كەرەكپىز.
ارينە، تاڭداۋ حالىقتا، بىراق بۇل كۇنى حالىقتىڭ قالاۋى قاناعاتتاندىرىلماي وتىر. بۇل داعدارىس جاعدايدان قالاي شىعۋ تۋرالى حالىققا باعدارلاما ۇسىنۋ قاجەت. بۇنى قازىرگى بيلىك جاساي المايدى. ولار شىندىقتىڭ تولىق كورىنىسىن كورمەيدى، ويتكەنى مەملەكەتتى ۆەرتيكالدى تۇردە، جوعارىدان تومەن، ەسكى ادىستەرمەن، ورىنسىز امالدارمەن باسقارىپ كەلەدى. سولايشا جاھاندىق جەلىنىڭ، جاپپاي كوممۋنيكاتسيانىڭ، جاھاندانۋدىڭ جاڭالىقتارىنىڭ ءمانىن تۇسىنبەيدى. بيلىكتەگى كىمدە-كىم ءبىزدىڭ وزگەرمەلى ءومىرىمىزدى تۇسىنسە دە، بىراق قازىرگى قۇرىلعان جۇيە، جەمقورلى بيلىك قۇرىلىمى بۇنى نە دەگەنمەن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. بۇل قازاقستان ءۇشىن «اريادنانىڭ جۇمباق جىپتەرى» سەكىلدى بولىپ تۇر. ءبىز ءوزىمىزدىڭ سەزىمتالدىعىمىزدى قالىپتاستىرۋ كەرەكپىز. وسى ساتتەن باستاپ، نە جەلىلىك داۋىرگە سايكەس كەلمەسە – مەنىڭ ويىمشا، ءبىزدىڭ ساياسات، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، مادەنيەت، ءبىلىم مەن عىلىم جانە ت.ب. – اقپاراتتىق كوممۋنيكاتسيا جانە حالىقتىڭ كوپجىلدىق شىدامدىلىعىنىڭ اسەرىنەن بولشەكتەرگە شىتىناۋى مۇمكىن.
سول سەبەپتى دە، مەملەكەتكە، جەلىلىك ەكونوميكا مەن اقپاراتتىق كوممۋنيكاتسياعا نەگىزدەلگەن ستراتەگيالىق جۇيەلىك رەفورما كەرەك. سونىمەن قاتار، سوڭعى ۋاقىتتا قابىلدانىپ جۇرگەن ءىشىنارا شەشىمدەرمەن حالىققا وتە ماڭىزدى بولسا دا، 29 جىل بويى جينالعان پروبلەمالاردى شەشۋ وتە قيىن بولار.
مەملەكەت باي بولۋى مۇمكىن، ءجىو-ءنىڭ ۇلكەن كولەمى دە بولۋى مۇمكىن، بىراق اقپاراتتىق قامتاماسىزدىقتىڭ، الەۋمەتتىك يننوۆاتسيانىڭ، زاڭنامالىق قامتاماسىز ەتۋدىڭ جەتىسپەۋشىلىگى جانە جۇمىسسىزدىق، كوپ بالالى وتباسىلار، جاستار پروبلەمالارى جانە باسقالار ونى وسال ەتەدى. بىزدە ورىن العان جاعداي سياقتى. ءبىز ۇنەمى ءبىزدىڭ ەكونوميكا ءوسىپ جاتىر، بانكتىك جۇيە جاقسى جانە ت.ب. دەپ ماقتاناتىنبىز. ناتيجەسى نەگە جەتتى؟ ناتيجەسى، ءبىز جۇيەلى تۇردە دامي الماي، ەكونوميكا مەن ءوندىرىستى ءارتاراپتاندىرا الماي، شيكىزاتتى، جەمقورلى، بيۋروكراتيالىق مەملەكەت بولىپ قالدىق. كوپتەگەن قابىلدانعان باعدارلامالار، ۇلكەن رەسۋرستار جۇمسالعانىنا قاراماستان، كۇتكەن ناتيجەنى بەرمەدى.
قازاقستانعا قازىر بۇرىن سوڭدى بولماعاداي قيىندىق، ويتكەنى بىزگە ەكى ماسەلەنى شەشۋ وتە ماڭىزدى: بىرىنشىدەن، مەملەكەت قالاي 2020 جىلى كەلە جاتقان الەمدىك داعدارىستىڭ ەكىنشى كەزەڭىمەن قالاي كۇرەسپەك؟ حالىققا اۋىرتپالىق تۇسىرمەيتىن داعدارىسقا قارسى باعدارلامانى جاساپ، قابىلداۋ قاجەت. ەكىنشىدەن، كوپجىلدار بويى قالىپتاسقان اۆتوريتارلى ءومىر سالتىنان كەيىن، بۇنداي قيىن جاعدايدا قوعامدى راديكالدى دەموكراتيزاتسيالاۋ بويىنشا ساياسي رەفورمالار قابىلداۋ كەرەك.
نە ىستەۋ كەرەك جانە كانداي ناقتى ۇسىنىستار بار دەگەن سۇراققا، كەلەسىدەي جاۋاپ بەرۋگە بولادى:
قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىن جۇيەلى باسقارۋ ءۇشىن مەملەكەتتى بەستىك سپيرال (مەملەكەت، بيزنەس، عىلىم، قوعام قاجەتتىلىكتەرى جانە اقپاراتتىق قامتاماسىزداندىرۋدان تۇراتىن) نەگىزىندە باسقارۋدى العاشقى رەت ۇسىنىپ وتىرمىن. ەشقاي جەردە مەملەكەتتىك ەكونوميكانى باسقارۋدا بۇنداي كەشەندى امال قولدانباعاندىعىن اۆتور رەتىندە سەنىممەن ايتا الامىن.
بىرىنشىدەن, بىزدە ساياساتتا جانە ەكونوميكالىق مودەلدەر اراسىنداعى الشاقتىق باسىم. شىندىقتىڭ بەتىنە قارايتىن بولساق، بىزدە ەكونوميكا اشىق، ياعني جاقسى ما جامان با بۇل جەردە بارلىق نارىقتىق ەلەمەنتتەر قاتىسقان. ال ساياسي جاقتى الاتىن بولساق، ول بىزدە جابىق. جۇيە جۇمىس ىستەمەيدى، سەبەبى ساياسات پەن ەكونوميكا قۇستىڭ ەكى قاناتى سياقتى. ازاماتتىق قوعامنىڭ ءرولى كىشكەنتاي.
ەڭ باستىسى، ساياساتتى اشىق قىلۋ كەرەك، ياعني راديكالدى ساياسي رەفورمالار جۇرگىزۋ كەرەك. اقىرى، بيلىكتىڭ اۋىسۋ جۇيەسى بولۋ كەرەك. بۇل ءۇشىن مەملەكەتتىك تۇرعىدا كونستيتۋتسياعا، كونستيتۋتسيالىق زاڭدارعا، قر سايلاۋ تۋرالى جاڭا زاڭ، جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ زاڭى جانە باسقا دەموكراتيانى جانە بارلىق بيلىك تارماقتارىنىڭ بالانسىن قامتاماسىز ەتەتىن زاڭنامالىق اكتىلەر قابىلداۋ قاجەت. بيلىكتىڭ ءۇش تارماعىنىڭ جاڭا قۇرىلىمىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى پارلامەنتتىڭ وكىلەتتىكتەرى ەداۋىر كەڭەيتىپ، ءبىر پالاتالى پارلامەنتكە كوشۋ قاجەت. ءبىر مانداتتى كوپشىلىك وكرۋگتاردا 50% جانە پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا 50% سايلاۋ وتكىزۋ قاجەت. ناتيجەسىندە پارلامەنتتە كوپپارتيالى جۇيە، ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدىكتەرى ء(بىر پارتيالى منوپوليا ەمەس), وڭتايلى شەشىمدەر قابىلداۋ ءۇشىن پىكىرتالاس الاڭى قۇرىلادى. ماعان، 4-دۇركىن پارلامەنت دەپۋتاتىنا بۇل «جاعداي» ابدەن بەلگىلى.
ەكىنشىدەن، جاقىن اراداعى بيزنەستەگى باستى ماقسات – ەلدە ورتا تاپتى قالىپتاستىرىپ، شاعىپ بيزنەستى جالپىحالىقتىق يگىلىگى ەتۋ. قر ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا قۋاتتى سەرپىن بەرۋ ءۇشىن ستراتەگيالىق جوسپار بويىنشا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى جەدەل دامىتۋ ستراتەگياسىنىڭ تۇجىرىمداماسىن جاساۋ قاجەت. تۇجىرىمدامانىڭ ماقساتى - شاعىن جانە ورتا بيزنەستى ەلدەگى ترانسفورماتسيالىق وزگەرىستەردىڭ نەگىزگى فاكتورىنا اينالدىرۋ، شاعىن كاسىپكەرلىككە حالىقتى بەلسەندى تارتۋ ارقىلى ەكونوميكانى شيكىزاتتىق مودەلدەن يننوۆاتسيالىققا كوشىرۋ جانە ەكونوميكالىق ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ. وسىعان بايلانىستى، ءبىز شاعىن جانە ورتا بيزنەستى ۇدەمەلى دامىتۋ ستراتەگياسىنىڭ تۇجىرىمدامالىق نەگىزگى ەرەجەلەرىن، سونىڭ ىشىندە ساپالى، يننوۆاتسيالىق ساياساتقا جانە ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ جوعارى دەڭگەيىنە باعىتتالعان 9 جوبانى جاسادىق. وسى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ قازاقستانداعى جەدەل ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ جاڭا درايۆەرى بولا الادى.
ۇشىنشىدەن، جاھاندىق داعدارىس رۋحاني جاڭعىرۋ, الەۋمەتتىك-مادەني وركەنيەت، اتاپ ايتقاندا، عىلىم مەن ءبىلىم، مادەنيەت پەن يماندىلىق، ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار سالاسىنداعى تەرىس سالدارلاردى انىقتادى. سۇراق قوعامنىڭ مورالدىق توزۋ قاۋپى تۋرالى بولىپ تۇر. مۇنىڭ باستى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك باسقارۋداعى ەڭ تومەنگى دەڭگەيدەن جوعارى دەڭگەيگە دەيىنگى ادامي كاپيتالدىڭ بارلىق سالالارىندا بەلگىلى كاسىبي قابىلەتسىزدىك بولىپ تۇر. بۇل اسىرەسە دامۋشى ەلدەر جاعدايىندا ايقىن كورىنەدى. مىسالى، داعدارىس كەزىندە ءتىپتى دامىعان ەلدەردىڭ وزىندە تاۋەكەلدى باسقارۋدا كادرلاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن سەزىندى.
وسىدان الەۋمەتتىك يننوۆاتسيانىڭ جاڭا پاراديگماسى ءبىلىمدى قوعام، تۇلعا تۋرالى پايدا بولادى. جاھاندىق داعدارىس جاعدايىندا ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىم الدىڭعى قاتارعا شىعىپ، ۇدايى وندىرىستىك تسيكلدىڭ بۇكىل جۇيەسىنىڭ نەگىزىنە اينالادى. يدەيانىڭ پايدا بولۋىنان باستاپ، ادامنىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن پايدا تابۋمەن اياقتالاتىن، سونداي-اق جاڭا وركەنيەتتىك دامۋ ءۇشىن ينۆەستيتسيالاردى جۇزەگە اسىرۋ.
سوندىقتان بىزگە مىناداي ادامي كاپيتال سالاسىندا قارجىلاندىرۋدى كوبەيتىپ، قالىپتى ومىرگە بايلانىستى مينيمالدى قالىپتار قۇرۋ كەرەك جانە باسەكەگە قابىلەتتى كرەاتيۆتى ەكونوميكاعا ءوتۋ كەرەك:
- دەنساۋلىق ساقتاۋ (دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا دەنساۋلىق ساقتاۋدى قارجىلاندىرۋ ءجىو-ءنىڭ 6% -دان كەم بولماۋى كەرەك، ال بىزدە 3,2%);
- عىلىم (مەملەكەتتىڭ قالىپتى دامۋى ءۇشىن عىلىمدى قارجىلاندىرۋ ءجىو-ءنىڭ 1,5-4,5% بولۋى كەرەك، ال بىزدە - 0,13%);
- ءبىلىم ء(جىو-ءنىڭ كەم دەگەندە 6%، ال بىزدە 3,2%);
- مادەنيەت ء(جىو-ءنىڭ كەم دەگەندە 5%، ال بىزدە 3%);
بۇل كورسەتكىشتەر ءبىز ەكونوميكانىڭ وتە ماڭىزدى باعىتتارىنا قالدىقتىق نەگىزدە ۇستاعانىمىز كورىنىپ تۇر، ناتيجەسىندە ولاردىڭ ارتتا قالعاندىعىن ايقىن كورسەتەدى. مىسالى، عىلىمدى قارجىلاندىرۋ 10-30 ەسە ارتتا قالعان كەزدە، كەدەي عالىمداردان الەم جاڭالىقتارىن قالاي تالاپ ەتۋگە بولادى؟؟
تورتىنشىدەن، ادامي جانە الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەر سالاسىندا ءار ادامنىڭ جەكە تاپسىرىسىنا دەيىن تاۋارلارعا، قىزمەتتەرگە جانە باسقا دا الەۋمەتتىك قاجەتتىلىكتەرگە ءارتۇرلى الەۋمەتتىك سۇرانىستاردى قالىپتاستىرۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى ءۇشىنشى سەكتوردىڭ، ياعني ازاماتتىق قوعامنىڭ ءرولى كۇرت ارتادى، ويتكەنى ۋاقىت وتە كەلە ول جاسامپازدىق بەلسەندىلىك ارقىلى ۇكىمەتتىڭ الەۋمەتتىك سەنىمىندە ۇلكەن ۇلەستى الادى. الەۋمەتتىك كاپيتالدى قالىپتاستىرۋ ءبىرىنشى كەزەكتە تۇرادى جانە نارىق پەن ۇكىمەت ينۆەستيتسيالانادى.
وسىعان سۇيەنە وتىرىپ، ادامي كاپيتال سالاسىنداعى وسىنداي مينيمالدى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ستاندارتتاردى ء(ومىر ءسۇرۋدىڭ بەلگىلى ءبىر ستاندارتتارىن) ورناتۋ ارقىلى ءبىز شىنىمەن دە جايلى ءومىردى قامتاماسىز ەتە الامىز. مينيمالدى ستاندارتتاردى ەكونوميكالىق ءوسۋ قارقىنىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى مەن ساپاسىن انىقتاۋعا بولادى. بۇل ۇكىمەتتىڭ اينالىسۋى كەرەك ماسەلەسى.
الەمدەگى ەڭ باي ەلدەردىڭ ءبىرى بولا وتىرىپ، سونىمەن بىرگە حالقى از بولعاندىقتان، ءبىز وسى باي مۇرانى ساقتاي الامىز با؟ ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ ادامي الەۋەتىن ءار ادامنىڭ «كودتالۋىنان» جەكە تۇلعانىڭ بيومەتريالىق ءوسۋى ءۇشىن دەيىن باعالاۋىمىز كەرەك. باسقاشا ايتقاندا، بارلىق تۇرعىندارعا جان-جاقتى قىزمەت كورسەتۋ جانە ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بارىنشا جاعداي جاساۋ، جەلىلىك ەكونوميكامەن، ينتەرنەت جەلىسىمەن جانە تسيفرلاندىرۋمەن ەلدى «قامتۋ». مۇندا ەڭ باستىسى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى، ادامگەرشىلىك اسپەكتىنى قامتاماسىز ەتۋ - ادامدى باقىلاۋ ەمەس، ونىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرۋدا كومەكتەسۋ كەرەك.
بەسىنشىدەن، اقپاراتتىق قامتاماسىز ەتۋ سالاسىندا مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ بارلىق كومپونەنتتەرىنىڭ 5-تىك سپيرال نەگىزىندە ءوزارا ارەكەتتەسۋى وتە ماڭىزدى مىندەت جۇكتەلگەن. مۇندا جەلىلىك بايلانىستى قالىپتاستىرۋ، دەرەكتەر بازاسى، سەنسورلىق اقپارات اعىنى، باسقارۋشىلىق بايلانىستاردىڭ بارلىق بلوكتارىنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى قامتاماسىز ەتىلەدى. ينجەنەرلىك تىلدە ايتاتىن بولساق، وسى جوبانى ىسكە اسىرۋ بارىسىندا مەملەكەتتىك باسقارۋ جوعارى ساپالى تۇپكىلىكتى ءونىمدى ۇسىناتىن جابىق تەحنولوگيالىق تسيكل تۇرىندە پايدا بولادى. مەن 5-تىك سپيرال نەگىزىندە مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ كومپونەنتتەرىنە قىسقاشا توقتالدىم، ولار مەنىڭ قر پرەزيدەنتى ك.ك.توقاەۆقا بەرگەن جازبادا ەگجەي-تەگجەيلى جازىلعان. ەندى ءبارى قر پرەزيدەنتىنىڭ ساياسي ەركىنە بايلانىستى.
التىنشىدان, مەنىڭ ويىمشا، مەملەكەت جۇيەلى تۇردە وزگەرۋ ءۇشىن تەز ارادا 4 جوبانىڭ شەشۋ تەتىكتەرىن جاساۋ قاجەت:
- قر اشىق نارىقتىق ەكونوميكا بولۋى كەرەك، اسىرەسە اشىق ساياسات جانە قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ, ولار جوق. ول ءۇشىن كونستيتۋتسيادان باستاپ بىرقاتار زاڭداردىڭ قابىلدانۋىمەن وسى باعىتتاردى تۇبەگەيلى رەفورمالاۋ قاجەت...
- قوعامنىڭ رۋحاني جاڭارۋى قاجەت. نەگىزگى نازار مادەني، تاريحي جانە ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا، اسىرەسە جاڭا بىلىمگە اۋدارىلۋى كەرەك. ناعىز دەموكراتيانى تەك ءبىلىمدى ەل، ازاماتتىق قوعام قۇرا الادى. وسىندايدا ەل بولىپ ۇلى ابايدىڭ تولىق ادام ءىلىمىن يگەرۋ قاجەت.
- اۋىلدى جاڭارتۋ مەن اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا باسىمدىق بەرۋ كەرەك. مۇناي مەن گازدىڭ ورنىنا برەند استىق پەن ەت ءوندىرىسى بولۋى كەرەك. قازاقستان ءوزىنىڭ ازىق-تۇلىك مۇمكىندىگىمەن الەمنىڭ بىرنەشە ەلىن تاماقتاندىرا الادى. جاساندى ينتەللەكت، روبوتوتەحنيكا، ادام گەنومى جانە باسقالاردىڭ پايدا بولۋىمەن بايلانىستى №1 پروبلەما ادامداردى ەكولوگيالىق تازا ونىمدەرمەن جانە سۋمەن قالاي تاماقتاندىرۋ ءبىزدىڭ گەنوفوندىمىزدى ساقتايدى. سوندىقتان ءدال قازىر مۇمكىندىكتى جىبەرىپ الماۋىمىز كەرەك جانە جاقىن ارادا ازىق-تۇلىك دەرجاۆاسىنا اينالۋىمىز كەرەك.
- جاڭا يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق ساياساتقا كوشۋ، تەحنولوگيالىق قۇرىلىمداردى جەدەل دامىتۋدىڭ ءتيىستى مەملەكەتتىك باعدارلاماسىمەن سىني تەحنولوگيالار ءتىزىمىن جاساۋ جانە ەنگىزۋ.
قۇرمەتتى كوپ عاسىرلىق مادەني جانە تاريحي قۇندىلىقتارى بار تاۋقىمەتتى كوپ تارتقان حالقىم!
قۇرمەتتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ!
مەن ۇسىنعان وسى ۇسىنىستاردى ىسكە اسىرۋ الداعى 7 جىلدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءححى عاسىر وركەنيەت پويىزىنىڭ سوڭعى ۆاگونىنا» وتىرىپ، وزىپ كەتكەندەردى قۋىپ جەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىز نە عاسىرلار بويى شيكىزات ەلى بولىپ قالا بەرەمىز، نە سەبەپسىز ءبىزدى قورشاعان مونوپوليالىق ەلدەردىڭ يەمدەنۋىنە تاپ بولۋىمىز مۇمكىن. بىزدە قازىر كەڭىستىك پەن ۋاقىت شەكتەۋلى. اقيقات ءساتى كەلدى. سونىمەن، قازىر، بۇرىنعىداي ەمەس، ءبىزدىڭ الدىمىزدا گاملەت سۇراعى پايدا بولىپ تۇر ... ..؟
ورازالى سابدەن،
قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ پرەزيدەنتى،
قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى،
قر ۇيا اكادەميگى، ە.ع.د.، پروفەسسور
