ءار حالىقتا ءوزىنىڭ جەرلەۋ ءداستۇرى بار. كوبىنەسە، داستۇرلەر ءدىني راسىمدەرگە سۇيەنەدى، بىراق ولاردىڭ اتريبۋتيكالارى ءارتۇرلى ء(ار حالىقتىڭ ۇستاناتىن ءدىن-كونفەسسياسىنا بايلانىستى).
ەگەر ءبىز قۇرانعا بەت اۋدارساق، وندا ولىمنەن كەيىنگى ارەكەتتىڭ جالپى قاعيداتىن كورە الامىز. بۇل قاعيداتتى ءبىز ادامنىڭ ءبىر ۇلى باسقا ۇلىن ولتىرگەنىنىڭ مىسالىنان تابامىز:
جاراتۋشى قۇزعىندى جونەلتتى. ول، باۋىرىنىڭ ءمايىتىن قالاي جاسىرۋ كەرەكتىگىن وعان كورسەتۋ ءۇشىن جەردى قازدى. ول (قابىل): «قايعى ماعان! مەن باۋىرىمنىڭ ءمايىتىن جاسىرىپ، وسى قۇزعىن عۇرلى بولا المادىم!» – دەدى دە وكىنگەندەردەن بولىپ قالدى. (5:31)
بۇل مىسالدان ءبىز جاراتۋشى مارقۇمدى جەرگە كومۋدى ۇيعارعانىن تۇسىنەمىز. كرەماتسيا مەن بالزامداۋدىڭ مىسالدارى جوق، دەمەك بۇلار تازا ادامي شەشىمدەرگە جاتادى.
مۇسىلمانداردا جەرلەۋ ءراسىمى «جانازا نامازى» دەپ اتالادى (مارقۇمعا ارنالعان ءدىني ءراسىم). ءدىنباسىلار جەرلەۋ كەزىندە كونە، مىڭجىلدىق داستۇرگە سۇيەنە وتىرا، بارلىق ادامدى ۇجىمدىق سيىنۋ ءۇشىن ساپقا تۇرعىزىپ، ءراسىمدى وتكىزەدى.
الايدا، ەگەر ءبىز قۇراندى اشساق، وندا ۇجىمدىق سيىنۋ فورماسىنىڭ ءدال سونداي ءتۇرىن تاپپايمىز. ۇجىمدىق سيىنۋ جينالىس كۇنى كەزىندە عانا كەڭەسۋ ارقىلى ۇيعارىلادى، بىراق جۇرت جينالىپ، مارقۇم ءۇشىن ۇجىمدىق سيىنۋدى ورىنداسىن دەگەن ۇيعارىم جوق. ونىڭ ۇستىنە، ەگەر مارقۇم اللانى جانە ونىڭ ەلشىسىن مويىنداماعان بولسا، وندا ەلشىگە سول مارقۇم ءۇشىن سيىنۋعا جانە قابىرىنىڭ باسىندا تۇرۋعا تيىم سالىنعان:
ولاردان ولگەننىڭ ەشقايسىسى ءۇشىن سيىنبا جانە قابىرىنىڭ باسىندا تۇرما! راسىندا، ولار اللادان جانە ونىڭ ەلشىسىنەن جابىلعان كۇيدە قايتىس بولدى! ولار – شەگىنۋشىلەر! (9:84)
الايدا، مولدالار مارقۇمنىڭ ەركىنە، ونىڭ اللاعا جانە قۇرانعا دەگەن كوزقاراسىنا قاراماي، ءبارىبىر جەرلەۋ ءراسىمىن وتكىزەتىنىن ءبىز ءىس جۇزىندە كورە الامىز. بۇل تۇسىنىكتى، سەبەبى نەكە قيۋ ءراسىمى ءتارىزدى جەرلەۋ ءراسىمى دە اجەپتاۋىر تابىستى بيزنەس قوي.
مولدالاردىڭ ايتۋىنشا مارقۇم ءۇشىن وقىلعان قۇران ونىڭ و دۇنيەدەگى كۇيىن جەڭىلدەتەدى. بىراق بۇل تۇرعىدان دا ولار قۇرانعا قايشى كەلۋدە:
… راسىندا، بۇل تەك ەسكەرتۋ مەن انىق قۇران عانا، تىرىلەردى الدىن-الا ەسكەرتۋ ءۇشىن جانە جابىلعاندارعا قارسى ايتىلعان ءسوزدى راستاۋ ءۇشىن! (36:69-70)
كورگەنىمىزدەي، اللا قۇراننىڭ ءمانىن ناقتى انىقتادى – ولىلەر ءۇشىن ەمەس، تىرىلەر ءۇشىن ەسكەرتۋ. كولىك جۇرگىزۋ كەزىندە اپاتقا ۇشىراپ، قايتىس بولعان جۇرگىزۋشىگە جول ءجۇرۋ ەرەجەلەرىن وقۋ قانشالىقتى قيسىنسىز بولسا، مارقۇمعا ولگەننەن كەيىن قۇران وقۋ دا سونشالىقتى قيسىنسىز جانە ابسۋرد:
بىراق وزدەرىنە ءولىم كەلمەيىنشە جامان ىستەر جاساپ: «ەندى مەن تاۋبەگە كەلدىم!» – دەيتىندەردىڭ تاۋبەسى قابىلدانبايدى. جابىلعان(جوققا شىعارعان) بويدا قايتىس بولعانداردىڭ دا تاۋبەسى قابىلدانبايدى. سوندايلارعا ءبىز اۋىر ازاپ دايىندادىق. (4:18)
ادام قاتەلەرىن ءتۇسىنىپ، مويىنداپ، جاعدايدى تۇزەتكەن كەزدە عانا ونىڭ تاۋبەسى قابىل ەتىلەدى:
راسىندا، مەن تاۋبەسىنە كەلىپ، سەنىم كەلتىرىپ، تۇزەلگەندى، سونان سوڭ باعىتتالعاندى مىندەتتى تۇردە كەشىرەمىن! (20:82)
تاۋبەگە كەلگەننەن كەيىن سەنىم كەلتىرىپ، سوسىن تۇزەلۋ كوز تىرىسىندە عانا مۇمكىن، تۋرا ءولىم الدىندا بۇل مۇمكىن ەمەس.
جالپى العاندا مارقۇم ءۇشىن سيىنىپ دۇعا ەتۋ كەرەك پە؟ 9:84-كە سۇيەنسەك، وندا (كەرى لوگيكانىڭ نەگىزىندە) مارقۇم اللاعا سەنىم كەلتىرىپ، ەلشىنى مويىنداسا ءبىز ول ءۇشىن جەكە تۇردە سيىنا الامىز دەگەن تۇجىرىم شىعادى. ارينە، قالىپتاسقان داستۇرگە قارسى ءجۇرۋ قيىن، بىراق كەم دەگەندە، ادامدار (اسىرەسە مولدالار) مارقۇم قۇران مەن ەلشىنى مويىنداماي، اللاعا سەنىم كەلتىرمەسە، وندا سونداي ادام ءۇشىن سيىنۋ اللانىڭ ۇيعارىمىن بۇزۋشىلىق ەكەنىنە وزدەرىنە ەسەپ بەرۋلەرى ءتيىس.
اۆتوردىڭ پىكىرى رەداكتسيا كوزقاراسىن بىلدىرمەيدى.
سەرىك رىسجانوۆ
