ەڭبەكشiقازاق اۋدانىنىڭ نۇرلى اۋىلىندا قىتايدان كوشiپ كەلگەن تۋىستارىمىز تۇرادى. ەنەم قابيرانىڭ ۇلكەن اعاسى 1921 جىلى شاماسىندا تۋعان قاجاقىمان بەلدەۋبايۇلى اقساقالدىڭ قحر-دىڭ التاي ايماعىنىڭ بۋىرشىن اۋدانىندا تۇراتىن 34 جاستاعى نەمەرەسi جۇرەك تالماسىنان قايتىس بولعانىن ەستiپ، كوڭiل ايتۋعا بارعان ەدiك. قىتايعا باراتىن «ۆيزاسىن» كۇتiپ، ازا تۇتىپ وتىر ەكەن. كوڭiل ايتىسىپ، ءمان-جايدى بiلiسiپ بولعاننان كەيiن، توقساننىڭ سەڭگiرiنە كەلسە دە تىڭ اقساقالىمىز اڭگiمەنiڭ جەلiسiن گازەتiمiزدiڭ جاي-كۇيi جاققا بۇردى. سونىمەن قاتار كيiز ءۇي جابدىقتارىنا قاتىستى ىرىم-سىرىمدار دا ايتىلدى. تۇڭعىشىنا قايعىرىپ وتىرعان نازيقان جەڭگەي ديكتوفوندى قوسىپ قويعانىمدى كورiپ: «گازەتكە جازاسىڭ با؟» – دەپ سۇرادى. «ەگەر قارسى بولماساڭىز…» – دەپ ىڭعايسىزدانسام: «جازا بەر، ەگەر قاجەت دەپ تاپساڭ!» – دەگەن سوڭ، تومەندەگi سۇحباتتى جازىپ العان ەدiم.
– الدىمەن تولىق اتى-ءجونiڭiزدi ايتساڭىز…
– اتىم – نازيقان، اكەم اتى – ابىلايحان.
– باقانعا قاتىستى ىرىمداردى بiلەسiز بە؟
– كيiز ءۇيدiڭ باقانى – قاسيەتتi نارسە. ول، جەل سوققاندا – ءۇيدiڭ تiرەۋi. قازاق ەكiقابات ايەلدەرگە باقان اتتاتپايدى. جەرگە تاستاتپايدى. ۇيگە نەمەسە ورەگە سۇيەپ قوياتىنبىز. سول سياقتى قويدىڭ كۇيەگiن دە اياقپەن باسۋعا بولمايدى. ول دا – قاسيەتتi نارسە. ويتسە، قۇرساقتا جاتقان بالانىڭ كiندiك باۋى موينىنا ورالىپ قالادى دا، تۋعان كەزدە شەتiنەپ كەتۋi مۇمكiن.
– بۇرىن اۋىلدا مالشىلىق تۇرمىس جاعدايىندا تۇردىڭىزدار عوي. ايەلدەردiڭ ۇيدە بوساناتىنى تۋرالى بiلەسiز بە؟
– بiلگەندە قانداي! ءوزiم توعىز قۇرساق كوتەردiم، سونىڭ التاۋى – تiرi. بالالاردىڭ بارلىعىن بiردەي ۇيدە تۋدىم. جاساۋىممەن بiرگە جۇك ءتۇيiپ كەلگەن «الاقۇر» بار ەدi ۇيدە، كەزiندە ەنەم سونى اپامنان ىرىمداپ الىپ قالعان بولاتىن. بوسانعاندا سول قۇردىڭ ەكi ۇشىن كەرەگە باسىنا بايلاپ، قولتىقتىڭ استىنان اسىلعان بويدا جۇرەلەپ وتىرىپ بوساناتىنبىز.
– جولداسىڭىزبەن بiرگە توركiندەپ كەتكەن كەزدە يەسiز قالعان توسەك-ورىندارىڭىزعا قاتىستى قانداي ىرىمدار جاسالاتىن ەدi?
– بiز جوقتا ەنەم بالتا، پىشاق نەمەسە قايشى تاستاپ قوياتىن. يەسi جوق توسەككە سايتان تۇنەيدi دەيدi. توسەكتە جاڭاعى ايتقانداي قاسيەتتi زاتتار جاتسا، سايتان جولامايدى دەگەندi ايتاتىن اپام (بۇل جەردە «اپا» دەپ ەنەسiن ايتىپ وتىر).
– قامشى تاستاماي ما؟
– قامشىنى بالانى بەسiككە سالعان كەزدە بەسiككە اسىپ قوياتىن. نەمەسە جانىنا جۇگەن تاستايتىن.
– جەلباۋدى قانداي ۋىقتارعا بايلايتىن ەدiڭiزدەر؟
– بۇيiردەگi ەكi كەرەگەنiڭ توردەگi كەرەگەمەن قوسىلاتىن جەرiندەگi ەكi ۋىق پەن ولارعا قاراما قارسى ۋىقتارعا، ياعني ءتورت جەردەن بايلانادى. (التى قانات كيiز ءۇي تۋرالى ايتىپ وتىر. سوعان قاراعاندا، كيiز ءۇيدiڭ قاناتى سانىنا ەسiك تە قوسىلادى، ياعني بەس كەرەگە بiر ەسiكتi ءۇيدi التى قانات ءۇي اتايدى دەگەندi بiلدiرسە كەرەك). جەلباۋدى قارا جانە اق ءتۇستi جۇننەن ەسiپ جاساپ، ۇشتارىن قىلمەن شاشاقتاپ، ساندەيدi.
مارات ۋاتقان،
تاريح زەرتتەۋشىسى
