بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنەن كەلگەن شەيحتاردىڭ وتىرار اۋدانىندا گەكتار جەردى قورشاپ الىپ، وڭتۇستىكتىڭ قىرعيلارىن اڭ-قۇسقا سالىپ، ساياتشىلىق قۇرىپ جۇرگەنىن بۇدان بۇرىن دا گازەتىمىزدە جازعان بولاتىنبىز. ەندى ولار وبلىسىمىزدىڭ ءشولدى ايماعىن بىلاي قويىپ، تابيعاتى تاماشا تاۋلى وڭىرلەرىنە دە كوز سالا باستاعان سەكىلدى.
جاقىندا تولەبي اۋدانىنداعى كەڭەسارىق اۋىلىنا جولىمىز تۇسكەن بولاتىن. ال ول اۋىلعا بارار جولداعى قاسقاسۋ ەلدى مەكەنىنەن باستاپ جولدار جوندەلىپ، سايرامسۋ وزەنىنىڭ كوپىرى رەتتەلىپ، ودان وتكەننەن كەيىنگى اينالما جولدىڭ تۋرا تارتىلىپ جاتقانىن كوردىك. قاسقاسۋدىڭ ويدىم-ويدىم بولىپ جاتاتىن جولدارى دا رەتكە كەلتىرىلىپ، ءبىرشاما تەگىستەلىپ قالىپتى. بۇل تىرلىكتىڭ ءبارى وبلىس پەن اۋدان قازىناسىنان بولىنگەن قارجىعا ىستەلىنىپ جاتقان بولار دەپ ويلاپ باسشىلارعا ريزا بولعان ەدىك. بىراق اۋىل تۇرعىندارىمەن اڭگىمە بارىسىندا ءبارى ءبىزدىڭ ويىمىزداعىداي بولماي شىقتى.
قاسقاسۋلىقتار جولدى جوندەپ جاتقان ارابتار ەكەنىن، ولارعا بۇگىندە «كەمپينگ» دەپ اتالىپ كەتكەن دەمالىس اۋماعىنان 40 گەكتار جەر بەرىلىپ، ءبىراز جەرىن قورشاپ العاندارىن ايتتى. ءتىپتى بىرەۋلەرى ەندى ول جەرگە مال جايۋدان قالعانىن، قورشالعان اۋماققا جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى جولاتپاي جاتقانىن دا ايتىپ جاتتى. «ءبىراز جەردى قورشاپ قويىپتى. ال ونىڭ ىشىندە نە ىستەلىنىپ جاتقانى بەلگىسىز. ەستۋىمىزشە، الگى قورشالعان جەر شەيحتاردىڭ دەمالاتىن ورنى بولسا كەرەك. سوندا ءبىز مالىمىزدى قايدا جايىپ، دەمالۋعا قايدا شىعامىز؟» – دەيدى ولار.
راسىندا دا، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءورىسىن تارىلتىپ جۇرگەن ارابتار ول جاقتا قالاي پايدا بولدى؟ ولاردىڭ ارابتار ەكەنى راس پا؟ راس بولسا، ولار ول جاقتا نەمەن اينالىسادى؟ مىنە، بۇل سۇراقتار تاۋ ەتەگىنە جاقىن ورنالاسقان ەلدى مەكەن تۇرعىندارىنىڭ كوكەيىندە ءجۇر. الايدا اۋىل ادامدارى بۇعان جاۋاپتى كىمنەن الارىن بىلمەيدى ەكەن. وسى ورايدا ءبىز «سايرام – وگەم» مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعي پاركىنىڭ باس ديرەكتورى جەڭىسبەك تۇرعانوۆقا جولىعىپ (سۋرەتتە), ول كىسىگە جوعارىداعى سۇراقتاردى قويدىق.
«ءسىز ايتىپ وتىرعان «كەمپينگ» دەپ اتالىپ كەتكەن جەر تاۋدىڭ تۇبىندە ورنالاسقان، – دەيدى جەڭىسبەك تۇرعانۇلى. – تابيعاتى كەرەمەت اۋماققا اسانباي اسقاروۆ وبلىسقا باسشىلىق ەتكەن جىلدارى تۋريستىك بازا سالىناتىن بولعان. ول جاققا اپاراتىن جول سالىنىپ، ەلەكتر جەلىلەرى دە تارتىلعان. الايدا اسقاروۆتىڭ باسىنا ءىس تۇسكەننەن كەيىن ونىڭ ءبارى جايىنا قالدى. ءتىپتى ەلەكتر باعانالارى مەن تارتىلعان سىمدار تالان-تاراجعا ءتۇسىپ كەتتى. سول كەزدە ءبىزدىڭ مەكەمەنىڭ ارالاسۋىمەن ونداي جاعداي توقتاتىلىپ، كەيىن «التەكس» دەپ اتالاتىن فيرماعا جالعا بەرىلدى. ولار دەمالۋشىلارعا ارنالعان بىرنەشە شاعىن ۆاگون ۇيشىكتەر ورناتىپ، ءبىراز جىل جۇمىس ىستەتتى. ال 1986 جىلى سول ماڭداعى 56 گەكتار جەردى تاۋ شاڭعىسى بازاسىنا اينالدىرۋ جوسپارلانعان بولاتىن. وكىنىشكە وراي، سول جىلى الگى جالعا الۋشى فيرمانىڭ سالعىرتتىعىنان ول جەرلەر ورتەنىپ كەتتى دە، وبلىستىق ورمان شارۋاشىلىعى باسقارماسىنا قايتارىلدى. كەيىن ب.جىلقىشيەۆ اكىم بولىپ كەلگەن سوڭ 2002 جىلى ول جەر الگى فيرماعا قايتادان بەرىلدى. بىراق وتكەن جىلى ونى تاعى دا قايتارىپ الۋعا تۋرا كەلدى. سوسىن ۇلتتىق پاركتىڭ ەرەكشە قورعالاتىن تابيعي اۋماقتاردى جالعا بەرۋ ەرەجەسىنە سايكەس كونكۋرس جاريالانىپ، جۇرت ايتىپ جۇرگەندەي 40 ەمەس، 13.2 گەكتار جەر «East West ءcompanى LTD» جشس-نە 49 جىلعا جالعا بەرىلدى. بۇل سەرىكتەستىك ول جەردە دەمالىس ايماعىن سالادى. بۇگىندە وندا 40 ادام قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. قاسقاسۋ ەلدى مەكەنىنەن باستاپ 18 شاقىرىم جولدى جوندەپ جاتقان دا سولار. ءبارى دە زاڭ جۇزىندە، كەلىسىم-شارت بويىنشا ىستەلىنىپ جاتىر. ال قۇجاتتا اتالمىش فيرمانىڭ قازاقستاندىكى ەكەنى كورسەتىلگەن».
دەگەنمەن جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايتىنى بەلگىلى. شەيحتاردىڭ بۇل جەرگە قانداي دا ءبىر قاتىسى بولۋى مۇمكىن ەكەنىن جەڭىسبەك تۇرعانۇلى دا جوققا شىعارمايدى. ايتالىق، الگى فيرمانىڭ دەمەۋشىلەرى ارابتار بولۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق جالعا الۋ تۋرالى كەلىسىم-شارتتا بىردە-ءبىر شەتەلدىكتىڭ اتى-ءجونى كورسەتىلمەگەن.
ال ەندى بىزگە سەنىمدى اقپارات كوزدەرىنەن مىناداي تاعى ءبىر ءجايت بەلگىلى بولىپ وتىر. ياعني الگى ايتىلعان 13.2 گەكتار جەر راسىندا دا شەيحتاردىڭ يەلىگىنە بەرىلگەن كورىنەدى. بۇل سوناۋ استانادان تىكەلەي بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا ورىندالىپ جاتقان جۇمىس بولىپ شىقتى. ءتىپتى ارتىندا ارابتار تۇرعان «East West ءcompanى LTD» جشس-ءى الداعى ۋاقىتتا سول ماڭداعى 8 مىڭ گەكتار جەردى دە جالعا الىپ، اينالاسىن بيىك ەتىپ قورشايدى دەگەن دە اڭگىمە بار. ءسويتىپ ونىڭ ىشىنە شەيحتار ساياتشىلىق قۇرۋ ءۇشىن اڭ-قۇستار جىبەرىلەدى ەكەن. قىسقاسى، تاۋدىڭ ەتەگىندەگى كورىكتى جەرلەر ارابتاردىڭ جازعى اپتاپتا دەمالاتىن ورنىنا اينالاتىن سەكىلدى. مىنە، سول كەزدە ولاردىڭ يەلىگىنە وتكەن 8 مىڭ گەكتار جەرگە مال باققان شارۋالار مەن جەرگىلىكتى تۇرعىندار تۇرماق، اۋدان اكىمدەرى، وبلىستىق باسقارمانىڭ ءوزى دە جولاي الماي قالۋى ابدەن مۇمكىن.
وسى ايتىلعاندار راسقا اينالاتىن بولسا، مال جايىلىمى ءتىپتى تارىلىپ، تابيعات كەرەمەتتەرىن تاماشالاۋعا بارعىسى كەلگەن ادامداردىڭ دا جولى كەسىلگەلى تۇر.
ت. دوسىمباەۆ،
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
«زامانا»
