جانۋارلار الەمi تۇكتi, تۇكسiز بولىپ ەكiگە بولiنەدi. تۇكتi جانۋارلاردىڭ تۇكتەرi دە الۋان-الۋان اتالادى.
سول اتاۋلار اراسىنان مىنا بiر توبىن اتاۋعا بولادى: قالىڭ تۇكتi, قابا ءجۇندi, جۇقا تۇكتi, سۇيىق تۇكتi, سەلدiر تۇكتi, سيرەك تۇكتi, باراقى تۇكتi, سالالى تۇكتi, سالاسىز تۇكتi, ۇزىن قىلشىقتى، تىقىر قىلشىقتى، تاقىر تۇكتi, باراقى ءجۇندi, قىلشىق ءجۇندi, ۇياڭ ءجۇندi, قاتقىل ءجۇندi, جۇمساق ءجۇندi, مىقتى ءجۇندi, بوس ءجۇندi, جiبەك ءجۇندi, بيازى ءجۇندi, ءتۇبiتتi, ءتۇبiتسiز، ءولi ءجۇندi, جاباعىلى، جاباعىسىز، قابا جالدى، قابا قۇيرىقتى، جال-قۇيرىقتى، جال-قۇيرىقسىز، شۋدالى، شۋداسىز، شاشالى، شاشاسىز، كەكiلدi, كەكiلسiز، تۇلىمدى، تۇلىمسىز، شاشتى، شاشسىز، ساقالدى، ساقالسىز، مۇرتتى، مۇرتسىز، قابا ساقالدى، كۇيەك ساقالدى، كۇرەك ساقالدى، تەسە ساقالدى، ايىر ساقالدى، ۇزىن ساقالدى، كەلتە ساقالدى، تەكە ساقالدى، قىرىقپا ساقالدى، شوقشا ساقالدى، اتا ساقالدى، ت.ت.
قۇستار تۇگiنە وراي: قاناتتى قاۋىرسىندى، كiرەۋكە قاۋىرسىندى، كiرەۋكە ءجۇندi, بالاق ءجۇندi, بالاق ءجۇنسiز، ساڭعىرۋ ءجۇندi, ايدارلى، ايدارسىز، ۇكiلi, ۇكiسiز، مامىقتى، مامىقسىز، قارقارالى، قارقاراسىز، تاعى-تاعىلار.
مۇنىڭ سىرتىندا بiر تال تۇك بويىنداعى ءوڭ، ءتۇس، بوياۋلار تۋرالى، بiر تال تۇك بويىنداعى تۇك وزەگi, تۇك قاراقۇلاسى، تەر كوزi, تىنىس جولى تۋرالى، بiر تال تۇك بويىندا بولاتىن بوگەن، قىلاۋ سياقتى دەرتتەر تۋرالى جاسالاتىن ءدارi-دارمەكتەر تۇكتەن جاسالاتىن الۋان ءتۇرلi بۇيىمدار تۋرالى جەكە-جەكە توقتالۋ، ول تiپتi ءوز الدىنا اتاماسا بولمايتىن عىلىمدار.
قازاق حالقى وسى ايتىلعان ءجۇن-تۇكتەرگە ات قويىپ، ايدار تاققان. بارلىعىنا ءمان-ماعىنا بەرگەن. مىڭداعان ءتۇبiر سوزدەر مەن بiرنەشە مىڭداعان ءسوز تiركەستەرiن جاساعان.
بiر تال تۇك بويىنداعى اتاۋلار:
1. ءۇلiپ-سوپاقشالاۋ ۇلگiدە، ۇلبiرەگەن، جىلبىراعان بولىمسىز ءتۇيiر. بiر تال تۇكتiڭ ءوسiپ-ءونۋi, جەتiلۋi سول ۇلiپكە تiكە بايلانىستى.
جانۋارلار تەرiسiنiڭ قىرتىس قاباتتارى — كۇسقىرتىس، قاراقىرتىس، قىرتىس، ەتقىرتىس اتالادى. ال تۇكتiڭ ءۇلiپ بولiگi ەتقىرتىس قاباتىندا تۇر. /ادام تەرiسiنiڭ ءوزi ون بiر قابات بولادى دا، ءۇلiپ سونىڭ ەتقىرتىس بولiگiندە/.
ءۇلiپ — ءتۇپ، ءتۇبiر، تۇبiرشەك، تۇيiرشەك، تۇبiرشiك، ءتۇيiن، تۇينەك، تۇيiنشەك، توپشى، توبىرشىق، تامىر، تامىرشىق، بادانا ۇعىمىندا.
2. قىلدىرىق — ءۇلiپتiڭ مويىنى، ءۇلiپتiڭ تۇككە تۇتاسقان مويىنى. تەرiنiڭ — قىرتىس، قاراقىرتىس، كۇسقىرتىس قاباتىنداعى تۇك بولەگi — قىلدىرىق.
3. قىلمويىن — قىلدىرىق تۇكتiڭ كاراقىرتىس بەتiنە قىلتيىپ شىققان بولەگi. جiڭiشكە، نازiك، ءالسiز بولەك. قىلمويىن — قىلتۇپ ۇعىمىندا.
4. دەمبەل — ەتتi, ءالدi, ءنارلi بەلەك. قىلدىڭ، تۇكتiڭ ەڭ ۇزىن بولەگi. بiر تال تۇكتiڭ ورتا بولەگi, نەگiزگi بولەگi. بiر تال تۇك اتىنىڭ سىن-سيپاتىن بەرەتiن بولەگi.
5. ءسۇيiر ءۇش — قىلدىڭ، تۇكتiڭ ءۇش جاعى، ءسۇيiر جاعى، سۇيiرلەنگەن جاعى.
جiڭiشكەرگەن جاعى.
6. ەلiپ — قىلدىڭ، تۇكتiڭ اسا جiڭiشكەرگەن جاعى، قىلقيىپ جiڭiشكiرگەن جاعى. ەلبiرەگەن، ەلپiلدەگەن، جەلپiلدەگەن، ەلپەكشەلەۋ، جارامساق ويناقى بولەگi.
7. قىلاۋ — تۇكتiڭ كوزگە ارەڭ كورiنەتiن ۇشى. ۇلبiرەگەن، ۇلپiلدەگەن، نازiك ۇش جاعى. لەپ بەرگiش ۇلپا ۇشى. لەپ بەرگiش ۇكi, مامىق بولەگi تۇك پەن بوستىق ءولاراسى.
ەل اۋىزىنان جيناعان جاعدا بابالىقۇلى
