ءومىرى مەن تاريحى ارىدەن كەلە جاتقان، سۇرلەۋ-سوقپاعى ىقىلىم زاماننان ارناسىن تارتقان قازاق حالقىن كوزگە قالاي ەلەستەتۋگە بولادى. وعان بەرەر جاۋاپ دايىن. ءبىز ءاردايىم قاراپايىم، ەڭبەكقور، قاجىرلى، تاباندى حالقىمىزدى قىران قۇسى، ۇشقىر تازىسى مەن جۇيرىك اتى جانە ۇكىلى دومبىراسى ارقىلى تانىپ بىلەمىز. اتا-بابامىز وسى دۇنيەلەردى قاستەرلەپ ۇستاعان، سەرىگى ەتكەن. قاراپايىم قازاق تىرلىكتەگى ءناسىبىن دە وسىلاردان تاۋىپ، ازىق ەتكەنى ءمالىم. حالقىمىزدىڭ ەجەلگى سالتىندا قىران باپتاپ، اڭعا شىعۋ ءداستۇرى قالىپتاسسا، مۇنى سپورتتىڭ ءبىر سالاسى، سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ دەسە دە بولادى. تازا اۋادا ۋاقىت وتكىزۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت ەكەنىن باستان وتكەرگەن جانمىن.
مەنىڭ ارعى اتالارىم، اكەم قىران قۇس، بۇركىت ۇستاۋمەن اينالىستى. بۇل جاقسى ءۇردىس ماعان بالا كەزىمنەن تانىس بولدى دەسەم ارتىق ايتپايمىن. اكەمنەن كورگەنىم، ءاردايىم ايتىپ، كوزبەن كورسەتىپ ۇيرەتكەنى بار، كەيىن ازامات بولىپ ات جالىن تارتىپ مىنگەننەن كەيىن بۇركىتپەن ءوزىم دە شىنداپ، بەرىلە اينالىسا باستادىم. «تۇيعىن»، «العىر» سەكىلدى بۇركىتتەرىممەن اۋداندىق، وبلىستىق بايقاۋلاردا جۇلدەلى ورىندى يەلەندىم. كەيىن كوكشەتاۋدا وتكەن رەسپۋبليكالىق جارىستا جۇلدەلى 2-ورىننان كورىندىك.
بۇركىت – كيەلى، قاستەرلى قۇس. قىران قۇستىڭ جاداعايىن قازاق تورىنە ءىلىپ قوياتىن. بۇركىتتى ەجەلدەن «قاسيەتتى قۇس» دەپ قاستەرلەپ، «دالا سەرمەڭدەسى»، «كوك ءتاڭىرىسى»، «اسپان پەرىسى»، «قاناتتىلار حانى» دەپ قۇرمەت تۇتتى. ەلىمىزدە بۇركىت كوبىنەسە التاي، تارباعاتاي، الاتاۋ، كوكشەتاۋ تاۋلارى مەن ورمان القاپتارىندا كەزدەسەدى. بۇركىت – جىرتقىش قۇس. بۇركىتتى اقيىق، مۇزبالاق، قاراشا، كوكتابان، شوگەل، كوك بۇركىت، سۋ بۇركىت، دالا بۇركىت، تاۋ بۇركىتى دەپ اتايدى.
بۇركىتتىڭ ءتۇسى قوڭىر. سالماعى 4 كيلوگراممعا دەيىن بارادى. دەنە تۇرقى – 95 سانتيمەترگە دەيىن بولسا، جايعان قاناتى 2 مەترگە دەيىن جەتەدى. قاناتىنىڭ شەتكى قاۋىرسىندارىن شالعىسى دەپ اتايدى. ال قۇيرىعىنىڭ ورتاسىنداعى ەكى قابات ءالدى قاۋىرسىنىن «كوبەسى» دەپ، قالعاندارىن «جەبەسى» دەپ اتايدى.
اياعى 4 ساۋساقتى، ونىڭ ارتقىسىن «تەگەۋرىنى»، ىشكىسىن «جەم باسار»، ورتاڭعىسىن «سىعىمى»، شەتكىسىن «شەڭگەلى» دەپ اتايدى. بۇركىت سۋىر، قويان، تۇلكى، بورسىق اۋلايدى. تۇياقتى جانۋارلاردان اقبوكەن، ەلىك، تاۋتەكە، قارا قۇيرىق سەكىلدى اڭداردىڭ ءتولىن جەيدى.
ول تاۋدىڭ بيىك قيالارىنا سەكسەۋىل، توراڭعى، تاعى باسقا ءىرى بۇتا، اعاش باسىنا ناۋرىز-ءساۋىر ايلارىندا جۇمىرتقا سالىپ، 45 كۇندە بالاپان باسىپ شىعارادى. مەن كوبىنەسە بالاپانىن ۇيادان ەمەس، جاڭادان ۇشىرا باستاعان كەزىندە قولعا ءتۇسىرىپ، باعىپ ءجۇرمىن. قارا قانات بولعان كەزىندە باققان دۇرىس.
قازاق بۇركىتتى ەرتە كەزدەن ۇستاعان. اڭشىلىققا ۇيرەتكەن. العاشىندا قولىنان جەم جەۋگە داعدىلاندىرعان. سودان كەيىن قۇستى الىستا تۇرىپ شاقىرىپ، وزدىگىنەن كەلىپ جەم جەۋگە باۋلىعان. مۇنان كەيىن ات ۇستىندە تۇرىپ جەمدى كورسەتىپ، شاقىرىپ، قولىنا كەلىپ قونۋدى ۇيرەتەدى. سودان سوڭ قۇسقا جەمدى اڭ تەرىسىن ۇستىنە قويۋ ارقىلى العىزىپ ۇيرەتەدى. بۇركىت اڭعا ءۇش تاسىلمەن – شانشىلا، سىپىرا جانە ءىلىپ ءتۇسۋ ارقىلى تۇسەدى.
بۇركىتتى قولعا ۇيرەتىپ، اڭعا سالۋ ءۇشىن قاجەتتى بۇيىمدار: توماعا، تاماق باۋ، بالاق باۋ، بالداق بولادى. ارقايسىنىڭ ءوز قىزمەتى بار.
ءۇيىمنىڭ جانىنداعى ارنايى جاسالعان توردا بۇركىتىمدى باعىپ وتىرمىن. ۋاقتىلى تازا ەتتەن تاماعىن بەرەمىن. بۇركىتى بار ۇيدە جىن-شايتان بولمايدى دەگەن ۇعىم بار. بۇركىت – ەردىڭ سەرىگى. قۇستىڭ الدىنان قىز-كەلىنشەك، بوزبالالاردى وتكىزبەيدى. اينالىپ ءوتۋى تالاپ ەتىلەدى. بۇركىت ءبىر سىلكىنگەندە ۇيدەن ءبىر پالە كەتەدى دەپ ىرىمدايدى. جاقسى قىران قۇسى قازا بولعاندا قۇس يەسى قاتتى قايعىرىپ، ازا تۇتادى. قۇستىڭ دەنەسىن اق شۇبەرەككە وراپ، تاۋ-تاس جاقپارىنا، قۇس ۇياسىنا جاقىن جەرگە جەرلەيدى. بۇركىتتىڭ قانات، قۇيرىق قاۋىرسىنىن، باس تەرىسىن، تۇياعىن، اياعىن الىپ ءۇيدىڭ تورىنە ءتۇس كيىزگە، جاس بالانىڭ بەسىگىنىڭ باسىنا ءىلىپ قويادى. مۇنىڭ سەبەبى، قاسيەتتى قۇس ادامدى پالە-جالادان، كوز-سۇقتان، قاتەردەن ساقتايدى، بالانى شوشىنۋدان قورعايدى دەيدى. بۇل – شىندىق. دالەلدەنگەن دۇنيە. قۇسبەگى ءبىر ۇيگە قۇسىمەن كىرسە، كەتەرىندە بۇركىتىنىڭ يىعىنا شوق ۇكى تاعىپ شىعارادى. شوشىنعان ادامنىڭ باسىنا بۇركىتتى قوندىرىپ جاتادى. تولعاقتى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن دە ۇيگە بۇركىت اكەلىپ، ايەلگە كورسەتەتىن ىرىم بار.
قازىر بۇركىت قازاق ساياتشىلارىنىڭ قولىنا ۇستار، اڭعا سالار العىر قىرانى، قىزىقتى سپورت ونەرى.
باعاشار ناۋرىزبەكوۆ، بۇركىتشى،
الماتى وبلىسى،
رايىمبەك اۋدانى.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى.
