بۇگىن الماتىداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى قازاقستاندىق حالىقارالىق بيۋرونىڭ ءباسپاسوز ورتالىعىندا، الماتى وبلىسى قىزىلاعاش ەلدى مەكەنى ماڭىندا بولعان قىتاي جۇمىسشىلارى مەن قازاق جىگىتتەرى اراسىنداعى قاقتىعىس سەبەبىنەن 5 قازاق ازاماتىنىڭ قاماۋعا الىنۋىنا بايلانىستى ءباسپاسوز ءماسليحاتى بولدى. الماتى قالاسىنىڭ «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار» قوعامدىق ۇيىمى وتكىزگەن بۇل جيىندا قىزىلاعاش وقيعاسى كەڭىنەن تالقىلاندى.
ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسىنىڭ سپيكەرلەرى: رىسبەك سارسەنباي، ىرىسبەك توقتاسىن، وڭالباەۆ اسەت جانە كۇدىكتى جىگىتتەردىڭ ادۆوكاتى ءلاززات احاتوۆا بولدى.
كوتەرىلگەن ماسەلە مىنا سۇراقتاردىڭ توڭىرەگىندە ءوربىدى.
1. ءبىر قازاق جىگىتىن سوققىعا جىققان 4 قىتاي ازاماتتارى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋ كودەكسىنىڭ "بۇزاقىلىق" بابى بويىنشا جەڭىل جازامەن قۇتىلىپ كەتەدى دە ادىلدەتتىلىك ىزدەگەن 5 قازاقستان ازاماتتارى ەكى بىردەي اۋىر باپتارمەن تۇتقىندالىپ قاماۋعا الىنادى نەگە؟؟؟
2. شەت ەلدىك كومپانيالاردا نەگە شەت ەل ازاماتتارى زاڭسىز جۇمىس اتقارادى؟؟؟
3. ءوز اۋماعىندا جۇمىس ىستەپ جاتقان شەتەلدىك كومپانيالار جۇمىسىن نەگە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك باقىلاۋعا المايدى.
4. پوليتسيا، پروكۋراتۋرا، ۇقك قايدا قاراپ وتىردى؟؟؟
ءبىرىنشى بولىپ ءسوز العان رىسبەك سارسەنبايۇلى بۇل ماسەلەدە قازاقتار دا، قىتايلار دا كىنالى ەمەس، ءبىرىنشى كىنانى ۇيىمداستىرۋشى كومپانيادان ىزدەۋ كەرەك ەكەنىن ايتتى.
ء"وز ازاماتتارىنىڭ قۇقىعىن قورعاي الماعان مەملەكەتتىك ورگاندار دا كىنالى. جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ جالاقىسىنىڭ تومەندىگى، ازىق-تۇلىكتىڭ ساپاسىزدىعى وسى جاعدايعا اكەلدى. تاماقتىڭ ساپاسىزدىعىنا اشۋلانعان قحر ازاماتتارى اسپازدارعا ايقايلاعان. قىتاي ازاماتتارى ءبىر قازاقتى جابىلىپ، كۇرەكپەن ۇرعان. قازاقتىڭ نامىسىن، مەملەكەتتىڭ نامىسىن داۋلاپ شىققان بەس قازاق قىتايلىقتار وتىرعان اۆتوبۋستى قۋىپ بارىپ، سوققىعا جىعادى. قازاقتى ۇرعان قىتايلار اكىمشىلىك جازاعا عانا تارتىلىپ، 10 كۇن قاماۋدان كەيىن دەپورتاتسيالانادى ەكەن دە، ءدال سولاي قىتايلاردى ۇرعان قازاقتاردىڭ ۇستىنەن 3 باپ بويىنشا قىلمىستىق ءىس قوزعالادى. تەكسەرۋ بارىسىندا 68 قحر ازاماتتارى زاڭسىز جۇمىس ىستەگەن. كومپانيا باسشىلارى جۇمىستى تەز اياقتاۋ ماقساتىندا ولارعا كوزجۇمبايلىقپەن قاراعان. بۇل جىگىتتەردى بوساتۋ ءۇشىن قوعام بولىپ پرەزيدەنتكە، ەلباسىنا تالاپ قويۋ كەرەك! جىگىتتەردى شىعارۋ ءۇشىن ۇلكەن كولەمدە كەپىل سۇراپ جاتىر ەكەن، مەن ءوزىمنىڭ ءۇيىم مەن ماشينامدى ءبىر جىگىتكە كەپىلگە قويامىن" دەدى رىسبەك سارسەنبايۇلى.
اسەت وڭالباەۆ قىتايلىقتاردىڭ توبەلەستى وزدەرى باستاعاندارىن، ءوز جەرىندە، ءوز ەلىندە تاياق جەگەنگە نامىستانعان جىگىتتەردىڭ قىتايلىقتاردى ورنىنا قويعانىن ايتتى. "كومپانيادا جۇمىس ىستەيتىن قىتايلىقتار جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ ار-نامىسىنا تيگەن. ءدال سولار جۇرگىزەتىن تراكتور مەن ماشينانى جەرگىلىكتى قازاقتار دا جۇرگىزە الادى. قانشاما قازاق جۇمىسسىز ءجۇر. تالدىقورعانعا بارىپ، جاعدايمەن تانىستىق. قازىر قاماۋداعى جىگىتتەر نە تۋىستارىمەن كەزدەسە الماي وتىر، نە سالەم-ساۋقات الا-الماي وتىر. ءبىز پرەزيدەنتكە حات جولداپ جاتىرمىز. وسى ماسەلەنى وڭ شەشىلۋىنە" دەدى.
ىرىسبەك توقتاسىن "قىتاي كومپانيالارىن قازاقستانعا اكەلۋ، قىتايلارمەن جۇمىس جاساۋ ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ باس اۋرۋىنا اينالدى. بۇل داۋدىڭ باسى عانا. 55 زاۋىت كىرگىزەمىز دەپ جاتىر عوي. ولار كىرمەي جاتىپ وسىنداي داۋ-داماي بولىپ جاتىر. ولار كىرسە نە بولادى؟ ول جەردە قىتايلار ءبىر ميلليونعا دەيىن جالاقى السا، قازاقتار 100-150 مىڭ عانا الادى ەكەن. بۇلار قىتايلىقتاردى زاڭسىز كىرگىزۋ ارقىلى مەملەكەتكە تۇسەتىن تابىس سالىعىنان دا قاعىپ وتىر. بۇل ماسەلەنى پرەزيدەنت باقىلاۋىنا الۋ كەرەك. بۇل جەردەن ۇلكەن جەمقورلىقتىڭ ءيىسى شىعادى" دەپ مالىمدەدى.
ادۆوكات ءلاززات احاتوۆا "مەنىڭ قورعاۋىمداعى بەس جىگىتكە قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 293 بابىنىڭ 2 تارماعىنىڭ 3 بولىمىمەن جانە 106, 107 باپتارىمەن ءىس قوزعالىپ تۇر. وتە اۋىر باپتار. جابىرلەنۋشىلەرگە اۋىر دەنە جاراقاتىن سالىپ، قارۋ قولدانىپ، كۇش كورسەتۋ دەگەن ايىپ تاعىلىپ وتىر. بىراق جىگىتتەر ماعان قۇر قول بولعاندارىن كەرىسىنشە، قارۋدى قىتايلار قولدانعانىن ايتتى. قازاقتارمەن توبەلەسكەن قىتايلاردىڭ اۆتوبۋسىنان ارماتۋرالار شىققان. ال جەرگىلىكتى جىگىتتەر قۇر قول بولعان. اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنشا، اۋىلدارىندا جۇرگەن قىتايلىق جۇمىسشىلار قازاقتىڭ قىزدارىنا ءجونسىز ءتيىسىپ، بۇزاقىلىق جاساپ، ءجاسوسپىرىم بالالارعا الىمجەتتىك جاساپ ساباپ كەتۋ، قازاقتار كوكپار تارتىپ جاتسا "كازاحي بارانى" دەپ ايقايلاپ، دۇكەنشىلەردى بالاعاتتاپ اۋىل تۇرعىندارىنىڭ نارازىلىعىن تۋعىزعان. قىتايلار جابىلىپ قازاقتىڭ قىزىن زورلاعان دەگەن اقپارات بار. بىراق، ناقتى اقپارات ەمەس. انىقتاۋ كەرەك. قىزدىڭ تۋىستارى بولسا قىزدىڭ تاعدىرىن، بولاشاعىن ويلاپ، بىلەسىزدەر عوي قازاقتىڭ مەنتاليتەتىن ويلاپ، قازاقبايشىلىقپەن جابۋلى قازاندى جابۋلى كۇيىندە قالدىرعان. ءتيىستى ورىندارعا شاعىمدانۋعا قورقىپ وتىر. ءبىز بۇل جاعدايدى انىقتاي الامىز با؟ تۋىستارى رۇقسات بەرە ما، بەرمەي ما، ءبىز بىلمەيمىز.
مىنە، وسى جاعدايلارعا شىداماعان بەس جىگىت اۆتوبۋستى قۋىپ بارىپ، 42 قىتايدى ساباعان. قىتايلار تاراپىنان ارىز-شاعىم تۇسكەن جوق. ال، كۋاگەرلەر اۆتوبۋستىڭ شوپىرى دا قازاق. كۋاگەر پوليتسيالار دا قازاق". جىگىتتەردى قورعاپ جاتقان ءلاززىت احاتوۆا وسىلاي دەدى.
ءبىزدى تاڭ قالدىرعانى اۋىر دەنە جاراقاتىن العان قىتايلىقتاردىڭ نەگە تەز دەپورتاتسيالاناتىنى؟ اۋىر دەنە جاراقاتى دەگەنىمىز اۋرۋحانادا 2-3 اپتا جاتۋ ەمەس پە؟ بۇل ىستە تۇسىنىكسىز دەتالدار كوپ. ال، بۇگىنگى جيىندى ۇيىمداستىرۋشىلار بۇل ىسكە بارلىق قوعامدىق ۇيىمدار مەن بىرلەستىكتەردى بىرىگىپ ارەكەت ەتۋگە شاقىردى.
وڭعار قابدەن،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
