Búgin Almatydaǵy Adam quqyqtary jónindegi qazaqstandyq halyqaralyq bıýronyń baspasóz ortalyǵynda, Almaty oblysy Qyzylaǵash eldi mekeni mańynda bolǵan qytaı jumysshylary men qazaq jigitteri arasyndaǵy qaqtyǵys sebebinen 5 qazaq azamatynyń qamaýǵa alynýyna baılanysty baspasóz máslıhaty boldy. Almaty qalasynyń «Táýelsiz baqylaýshylar» qoǵamdyq uıymy ótkizgen bul jıynda Qyzylaǵash oqıǵasy keńinen talqylandy.
Baspasóz konferenııasynyń spıkerleri: Rysbek Sársenbaı, Yrysbek Toqtasyn, Ońalbaev Áset jáne kúdikti jigitterdiń advokaty Lázzát Ahatova boldy.
Kóterilgen másele myna suraqtardyń tóńireginde órbidi.
1. Bir qazaq jigitin soqqyǵa jyqqan 4 qytaı azamattary ákimshilik quqyq buzý kodeksiniń "buzaqylyq" baby boıynsha jeńil jazamen qutylyp ketedi de ádildettilik izdegen 5 Qazaqstan azamattary eki birdeı aýyr baptarmen tutqyndalyp qamaýǵa alynady NEGE???
2. Shet eldik kompanııalarda NEGE shet el azamattary zańsyz jumys atqarady???
3. Óz aýmaǵynda jumys istep jatqan sheteldik kompanııalar jumysyn NEGE jergilikti atqarýshy bılik baqylaýǵa almaıdy.
4. Polıııa, prokýratýra, UQK qaıda qarap otyrdy???
Birinshi bolyp sóz alǵan Rysbek Sársenbaıuly bul máselede qazaqtar da, qytaılar da kináli emes, birinshi kináni uıymdastyrýshy kompanııadan izdeý kerek ekenin aıtty.
"Óz azamattarynyń quqyǵyn qorǵaı almaǵan memlekettik organdar da kináli. Jergilikti qazaqtardyń jalaqysynyń tómendigi, azyq-túliktiń sapasyzdyǵy osy jaǵdaıǵa ákeldi. Tamaqtyń sapasyzdyǵyna ashýlanǵan QHR azamattary aspazdarǵa aıqaılaǵan. Qytaı azamattary bir qazaqty jabylyp, kúrekpen urǵan. Qazaqtyń namysyn, memlekettiń namysyn daýlap shyqqan bes qazaq qytaılyqtar otyrǵan avtobýsty qýyp baryp, soqqyǵa jyǵady. Qazaqty urǵan qytaılar ákimshilik jazaǵa ǵana tartylyp, 10 kún qamaýdan keıin deportaııalanady eken de, dál solaı qytaılardy urǵan qazaqtardyń ústinen 3 bap boıynsha qylmystyq is qozǵalady. Tekserý barysynda 68 QHR azamattary zańsyz jumys istegen. Kompanııa basshylary jumysty tez aıaqtaý maqsatynda olarǵa kózjumbaılyqpen qaraǵan. Bul jigitterdi bosatý úshin qoǵam bolyp prezıdentke, Elbasyna talap qoıý kerek! Jigitterdi shyǵarý úshin úlken kólemde kepil surap jatyr eken, men ózimniń úıim men mashınamdy bir jigitke kepilge qoıamyn" dedi Rysbek Sársenbaıuly.
Áset Ońalbaev qytaılyqtardyń tóbelesti ózderi bastaǵandaryn, óz jerinde, óz elinde taıaq jegenge namystanǵan jigitterdiń qytaılyqtardy ornyna qoıǵanyn aıtty. "Kompanııada jumys isteıtin qytaılyqtar jergilikti qazaqtardyń ar-namysyna tıgen. Dál solar júrgizetin traktor men mashınany jergilikti qazaqtar da júrgize alady. Qanshama qazaq jumyssyz júr. Taldyqorǵanǵa baryp, jaǵdaımen tanystyq. Qazir qamaýdaǵy jigitter ne týystarymen kezdese almaı otyr, ne sálem-saýqat ala-almaı otyr. Biz prezıdentke hat joldap jatyrmyz. Osy máseleni oń sheshilýine" dedi.
Yrysbek Toqtasyn "Qytaı kompanııalaryn Qazaqstanǵa ákelý, qytaılarmen jumys jasaý bizdiń Úkimettiń bas aýrýyna aınaldy. Bul daýdyń basy ǵana. 55 zaýyt kirgizemiz dep jatyr ǵoı. Olar kirmeı jatyp osyndaı daý-damaı bolyp jatyr. Olar kirse ne bolady? Ol jerde qytaılar bir mıllıonǵa deıin jalaqy alsa, qazaqtar 100-150 myń ǵana alady eken. Bular qytaılyqtardy zańsyz kirgizý arqyly memleketke túsetin tabys salyǵynan da qaǵyp otyr. Bul máseleni prezıdent baqylaýyna alý kerek. Bul jerden úlken jemqorlyqtyń ıisi shyǵady" dep málimdedi.
Advokat Lázzát Ahatova "Meniń qorǵaýymdaǵy bes jigitke QR Qylmystyq Kodeksiniń 293 babynyń 2 tarmaǵynyń 3 bólimimen jáne 106, 107 baptarymen is qozǵalyp tur. Óte aýyr baptar. Jábirlenýshilerge aýyr dene jaraqatyn salyp, qarý qoldanyp, kúsh kórsetý degen aıyp taǵylyp otyr. Biraq jigitter maǵan qur qol bolǵandaryn kerisinshe, qarýdy qytaılar qoldanǵanyn aıtty. Qazaqtarmen tóbelesken qytaılardyń avtobýsynan armatýralar shyqqan. Al jergilikti jigitter qur qol bolǵan. Aýyl turǵyndarynyń aıtýynsha, aýyldarynda júrgen qytaılyq jumysshylar qazaqtyń qyzdaryna jónsiz tıisip, buzaqylyq jasap, jasóspirim balalarǵa álimjettik jasap sabap ketý, qazaqtar kókpar tartyp jatsa "kazahı barany" dep aıqaılap, dúkenshilerdi balaǵattap aýyl turǵyndarynyń narazylyǵyn týǵyzǵan. Qytaılar jabylyp qazaqtyń qyzyn zorlaǵan degen aqparat bar. Biraq, naqty aqparat emes. Anyqtaý kerek. Qyzdyń týystary bolsa qyzdyń taǵdyryn, bolashaǵyn oılap, bilesizder ǵoı qazaqtyń mentalıtetin oılap, qazaqbaıshylyqpen jabýly qazandy jabýly kúıinde qaldyrǵan. Tıisti oryndarǵa shaǵymdanýǵa qorqyp otyr. Biz bul jaǵdaıdy anyqtaı alamyz ba? Týystary ruqsat bere ma, bermeı ma, biz bilmeımiz.
Mine, osy jaǵdaılarǵa shydamaǵan bes jigit avtobýsty qýyp baryp, 42 qytaıdy sabaǵan. Qytaılar tarapynan aryz-shaǵym túsken joq. Al, kýágerler avtobýstyń shopyry da qazaq. Kýáger polıııalar da qazaq". Jigitterdi qorǵap jatqan Lázzit Ahatova osylaı dedi.
Bizdi tań qaldyrǵany aýyr dene jaraqatyn alǵan qytaılyqtardyń nege tez deportaııalanatyny? Aýyr dene jaraqaty degenimiz aýrýhanada 2-3 apta jatý emes pe? Bul iste túsiniksiz detaldar kóp. Al, búgingi jıyndy uıymdastyrýshylar bul iske barlyq qoǵamdyq uıymdar men birlestikterdi birigip áreket etýge shaqyrdy.
Ońǵar Qabden,
"Adyrna" ulttyq portaly
