بۇل قازاق دۇنيەتانىمىندا ەڭ كوپ كەزدەسەتىن كۋلتتىڭ ءبىرى. ارىستان بابقا تۇنەۋ ادەبىنەن باستالعان وسى اڭىز كوشپەلى قازاق جۇرتىنىڭ ءان-جىرىنا، فولكلورىنا، تۇرمىس-تىرشىلىگىنە وتە قاتتى اسەر ەتكەن. اۋليەنىڭ شاراپاتىنان ماقسات-مۇراتىنا جەتۋ سيۋجەتى بارلىق جىر-داستاندا مولىنان كەزدەسەدى.
الپامىس باتىر جىرىندا:
اۋليەنى قىدىرىپ،
ەتەگىن شەڭگەل سىدىرىپ.
ەش جەرگە توقتاپ تۇرعان جوق،
كۇندىز-ءتۇنى كىدىرىپ.
كۇندىز-ءتۇنى تىنبادى،
ەكى كوزى جۇمىلىپ.
توقسان كۇندەي جول ءجۇردى،
ەتەگىنە ءسۇرىنىپ.
اۋليە قويماي قارادى،
قۇدايدان تىلەپ بالانى.
سايرامداعى سانسىز باپ،
وعان دا جەتىپ بارادى.
قايدا اۋليە كورىنسە،
ءبىر-ءبىر مالىن شالادى.
كۇللى مالى تامام بوپ،
كوك الا باس كوك قوشقار،
جالعىز-اق سول قالادى.
اۋليە قويماي تۇنەدى،
قۇدايدان بالا تىلەدى.
«ءبىر پەرزەنت قۇداي بەرگىن» دەپ،
ءبايبورى مەن انالىق
كۇندىز-ءتۇنى جۇرەدى.
*** *** ***
قىدىر ءىلياس اتاسى،
ديۋانا بۇركىت باباسى
دەگەنىن قويماي شارلادى،
ءسوزىمنىڭ جوق قاتاسى
اۋليەنىڭ باسىنا
شىراعىن جاعىپ تۇنەدى.
ودان ءارى وتەدى،
شاقپاق اتا اۋليە
وعان دا بارىپ جەتەدى.
ايەلدەردىڭ ءپىرى ەدى،
ءبيبى، پاتما ەكى قىز
باسىنا بارىپ تۇنەدى.
مۇنان شىعىپ ارالاپ،
قارابۋرا اۋليە
وعان دا تۋرا جەتەدى.
*** *** ***
قوجالاردان باتا الىپ،
جاپان كەزگەن اتانىپ،
جوعارى قاراپ ورلەدى.
سامارقاندا سانسىز باپ –
وتىراردا ارىستان باپ،
سايرامدا بار سانسىز باپ.
بارىنە ءبىر-ءبىر تۇنەدى.
ازىرەتى قاراتاۋ
اۋليەنىڭ كەنى ەدى.
وزەن، سايىن تاستاماي،
بارىنە ءبىر-ءبىر تۇنەدى.
ازىرەتى ىسقاق باپ
باباتادا دەر ەدى.
ىلگەرگى وتكەن قاريادان
ايتىلىپ قالعان كەپ ەدى.
تارىققاندا سارعايىپ،
ويىنا ءبىر ءسوز كەلەدى.
ول ۋاقىتتا باباتا
تومپايىپ جاتقان جەر ەدى.
اتبەسىك سالىپ باسىنا،
قابىرىن بۇلار تۇزەدى.
قالعان مالىن سارىپ قىپ،
بۇعان دا ءۇش كۇن تۇنەدى.
*** *** ***
تۇنەيدى ءۇش كۇن ءبايبورى
حازىرەتى سۇلتانعا.
تۇركىستاندا تۇمەن باپ،
سايرامدا بار سانسىز باپ،
وتىراردا وتىز باپ.
بابتاردىڭ بابىن سۇراساڭ،
ەڭ ۇلكەنى ارىستان باپ.
قوبىلاندى باتىر جىرىندا دا وسى كۋلت بىلايشا كورىنىس تابادى:
اۋليەگە ات ايتىپ،
قوراسانعا قوي ايتىپ،
قۇدايىسىن بەرەدى.
توقسانعا كەلگەن توقتارباي،
جەتپىسكە كەلگەن انالىق
ءسويتىپ قىزىق كورەدى.
*** *** ***
اۋليەنىڭ باردى قاسىنا.
شىراعىن جاعىپ باسىنا،
بارىپ ءبىر كۇن تۇنەيدى.
*** *** ***
توقتارباي تۇرىپ جىلايدى،
جاد قىلىپ ءبىر قۇدايدى.
قۇدايدان بالا سۇرايدى،
اۋليەگە ات ايتىپ،
قوراسانعا قوي ايتىپ،
شىبىن جانىن جانە ايتىپ،
ەتەگىن شەڭگەل سىدىرىپ،
اۋليە قويماي قىدىرىپ…
*** *** ***
توقتارباي مەن انالىق
ەكى ناشار، قوس عارىپ،
ەكەۋى دە ارىپتى،
ارىپ، جۇدەپ تالىپتى.
توعىز ءجۇز توقسان اۋليە،
بارشاسىنا بارىپتى.
اۋليە قويماي سارالاپ،
ماڭعىستاۋدى جاعالاپ…
*** *** ***
ماڭعىستاۋ مەن قاراويى،
اۋليەنىڭ بار ويى.
ءۇش ءجۇز سەكسەن اۋليە،
قويداي بولىپ كۇڭىرەنگەن،
ۇلسىزدارعا ۇل بەرگەن،
قىزسىزدارعا قىز بەرگەن،
جانسىزدارعا جان بەرگەن.
اۋليەگە بارايىن،
موينىما بۇرشاق سالايىن.
كورەر مە ەكەن كوز جاسىن،
بارىپ بالا سۇرايىن.
تەمىردەن كەبىس كيەدى،
تەمىردەن تاياق الادى،
ويماقتاي اۋزى ءبۇرىلىپ،
ەتەك-جەڭىن ءتۇرىنىپ،
شىبىن جاننان ءتۇڭىلىپ،
تۇرمادى كەمپىر كىدىرىپ.
اۋليەگە جونەلدى،
*** *** ***
دارەتىن الىپ، جۋىنىپ،
بەلىن بەكەم بۋىنىپ،
باسىنا تۇنەپ وتەدى.
جاقسىلىقتى سەن الماي،
ەش نارسەنى كورە الماي
بۇدان دا ءوتىپ جونەلدى.
وبانى كورە وتىرىپ،
تاۋدى كەزىپ كەلەدى.
قىزعىشتى سۋدىڭ بويىندا،
ەكى بەتى اۋليە،
بارىنە قويماي تۇنەدى.
الپامىس باتىر جىرىندا ءبىر بالاعا زار بولعان بەيباقتاردىڭ اۋليەنىڭ شاراپاتىنان تاڭىردەن قالايشا بالا سۇراپ العانى بىلايشا باياندالادى.
انە-مىنە دەگەنشە،
سارعايىپ كەلىپ تاڭ اتتى.
سول ۋاقىتتار بولعاندا
كوك ەسەگى استىندا،
اق سالدەسى باسىندا،
سىرلى اسا قولىندا،
ءوزى اقتىڭ جولىندا
ءبىر ديۋانا كەلدى دە،
اسامەنەن ءتۇرتىپ وياتتى.
كوكىرەگىن وياتىپ،
بەتىنە بەتىن قاراتىپ،
ەسەكتەن تۇسپەي ءتىل قاتتى:
– ەي، بەيشارا، مۇگەدەك،
جانىڭىزعا نە كەرەك؟
دەيسىڭ عوي «ماعان ۇل كەرەك».
اۋليەنى قىدىردىڭ،
جەردىڭ ءجۇزىن سىدىردىڭ،
ماڭدايىڭا توبەلەپ.
ارقايسىسىنىڭ ءار ءتۇرلى
مارتەبەسى ءبىر بولەك.
سەن ءۇشىن ءبارى قينالدى،
ءبىر جەرگە تەگىس جينالدى.
ءبىر ۇل بەر دەپ وسىعان،
ءبىر جاراتقان قۇدانىڭ
دارگاھىنە جىلادى.
مەن دە تۇردىم ىشىندە.
اۋليەنىڭ كۇشى دە
جاراتۋشى جالعىز حاق
دارگەيىنە ۇنادى.
ۇناعانىن سونان ءبىل،
ءبىر قىز قوسىپ سىيلادى.
سەكسەن سەگىز ءسارۋار،
توقسان توعىز مىڭ ماشايىق،
ءبارىنىڭ كوڭلىن قيمادى.
«مەنىڭ اتىم – شاشتى ءازىز
قىلامىن دەسەڭ ىقىلاس.
جارىلقادى جاراتقان،
ەي، بەيشارا، كوزىڭدى اش.
ۇلىڭنىڭ اتى – الپامىس،
قىزىڭنىڭ اتى – قارلىعاش.
اتسا مىلتىق وتپەيدى،
شاپسا قىلىش كەسپەيدى.
قالماقتارمەن بولار قاس،
تۇرەگەل دە قولىڭ جاي،
بولادى ۇزىن ءومىر جاس!» – دەپ كەلەدى. ال، قاراسوزبەن ورنەكتەلگەن اڭىز-ءاپسانالار وتە كوپ. ءبىز ەڭ كوپ تاراعان نۇسقالارىنان عانا ءۇزىندى كەلتىردىك.
"دەگدار" سايتى
