قازاقستان ۇكىمەتى دايىنداعان «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكس جوباسىنا قارسى پەتيتسياعا بىرنەشە مىڭ ادام قول قويدى. ونلاين پەتيتسيا اۆتورلارى بالالارعا جاسالاتىن ەكپەنى مىندەتتەۋ تۋرالى ۇسىنىسقا كەلىسپەيدى. ولار كودەكستىڭ دونوردى رەتتەيتىن جانە ادام اعزاسىن شەتەلگە شىعارۋعا رۇقسات بەرەتىن بولىمدەرىنە دە قارسىلىق ءبىلدىردى.
ەكپە مىندەتتى بولا ما؟
قاراعاندىلىق ۆيكتوريا - "حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى" كودەكس جوباسىنا قارسىلاردىڭ ءبىرى. ەكى بالانىڭ اناسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ ەكپەنى مىندەتتەۋ تۋرالى ۇسىنىسىمەن كەلىسپەيدى.
سوڭعى ەكى جارىم جىل بويى ۆيكتوريا مەن ونىڭ وتباسى قىزىنىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن كۇرەسىپ ءجۇر. 2017 جىلى جاڭا تۋعان سابيگە دارىگەرلەر تۋبەركۋلەزگە قارسى ەكپە سالعان. وسىدان كەيىن ءسابيدىڭ اعزاسى اسقىنعان. قىزدىڭ ايىعىپ كەتۋى ەكىتالاي.
- پەرزەنتحانادا تۋبەركۋلەزگە قارسى ەكپە سالعاندا، وسىنداي سالدارى بولۋى مۇمكىن دەپ ەشكىم ەسكەرتكەن جوق. ەكى ايلىعىندا قىزىمنىڭ قولتىعىنان اۋزى ىرىڭدەگەن كىشكەنتاي ءتۇيىن بايقادىق. ەكپەدەن كەيىن اسقىنعان دەپ، ءبىزدى فتيزياترعا جىبەردى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن ءتۇيىن جاڭعاقتىڭ كولەمىندەي ۇلعايدى. وتادان كەيىن قىزىمنىڭ يممۋنيتەتى السىرەدى. الگى تۇيىندەر دەنەسىنە قاپتاپ شىعا باستادى. قازىر دە سولاي. ءبىزدى تاڭداۋ قۇقىعىنان ايىرعانىنا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسىمىز. ەكپەنى كۇشتەپ سالاتىن بولسا قايتەمىز؟ ونىڭ سالدارىنا كىم جاۋاپ بەرەدى؟ - دەيدى ۆيكتوريا.
ۆيكتوريانىڭ قىزى وتادان كەيىن ءالى ەم قابىلداپ ءجۇر. ەمدەۋگە كوپ قارجى كەرەك. ۆيكتوريانىڭ سوزىنشە، جارتى جىلدا قىزىنىڭ ەم-دومى مەن دارىلەرىنە شامامەن 350 مىڭ تەڭگە (شامامەن 900 دوللار) كەتەدى. مۇنداي اقشانى كەيدە ءبىر ايدا-اق جۇمساۋعا تۋرا كەلەدى.
ۆيكتوريا پەريناتالدى ورتالىقتى سوتقا بەرگەن. سوت جارتى جىلدان كەيىن پەريناتالدى ورتالىقتى 200 مىڭ تەڭگە تولەۋگە ماجبۇرلەگەن. ۆيكتوريا سوت پروتسەسىن ءارى قاراي جالعاستىرماي، بار كۇشىن قىزىنىڭ دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرۋگە جۇمساعان. قازىر قىزىن جەكەمەنشىك ەمحاناداعى دارىگەر-يممۋنولوگقا قاراتادى.
قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ تۋرالى زاڭناماعا ۇسىنعان وزگەرىستەرىنە قارسى ادامدار بىرىگىپ، ونلاين پەتيتسيا جاريالاعان. پەتيتسياعا شامامەن سەگىز مىڭ ادام قول قويعان. ءالى دە قول جينالىپ جاتىر.
- بۇل باستاماعا بالانىڭ دەنساۋلىعى تۋبەركۋلەزگە قارسى ەكپەدەن كەيىن ناشارلاعانى دالەلدەنگەن سوت تاجىريبەسى تۇرتكى بولدى. ءبىز قوعامدىق دەنساۋلىق دەپارتامەنتىنە ەكپەنىڭ سالدارى تۋرالى تولىق اقپارات بەرۋدى سۇراپ حات جازدىق. رەسمي جاۋاپتا تۋبەركۋلەزگە قارسى ەكپەنىڭ بەس سالدارى كورسەتىلگەن. ەكپەدەن سۇيەك كەمىگى زاقىمدانۋى مۇمكىن دەگەنى مەنى ءتىپتى تاڭعالدىردى. ەكپەنىڭ سالدارى تۋرالى اتا-انالارعا ەشكىم ەسكەرتپەيتىنى ىزامىزدى كەلتىردى. ودان بولەك، ءبىر توپ انا بىزگە وسى باستامامەن كەلدى. ۇنىمىزگە قۇلاق تۇرەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. بۇل وتە كۇردەلى ماسەلە، - دەيدى تۇتىنۋشىلار قۇقىعىن قورعايتىن (مەديتسينالىق قىزمەتتەردى قوسا العاندا) "گارانت" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ باسشىسى جاسۇلان ايتماعانبەتوۆ.
كودەكس جوباسىندا بالالارىنا پروفيلاكتيكالىق ەكپە سالدىرۋدان باس تارتقان اتا-انالاردى اكىمشىلىك جاۋاپقا تارتۋ ۇسىنىلعان. ودان بولەك، ەكپە سالىنباعان بالالاردى بالاباقشالار مەن مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنە كىرگىزبەۋ قاراستىرىلعان. پەتيتسيا ءماتىنىن دايىنداعان باستاماشىل توپ كودەكستىڭ اتا-انا ەكپەگە قاعاز جۇزىندە كەلىسىم بەرۋ نە باس تارتۋ ارقىلى بىلدىرەتىن قازىرگى نۇسقاسىن قالدىرۋدى قولدايدى.
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وسىعان دەيىن ەكپەنى مىندەتتەۋ - ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىنا جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىراتىن شارا دەپ تۇسىندىرگەن. دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆ وتكەن ايدا Facebook پاراقشاسىنا ەلدە ەكپەدەن باس تارتقان اتا-انالار كوبەيىپ كەلە جاتقانىن، مۇنىڭ سوڭى بالالاردىڭ مۇگەدەك بوپ قالۋىنا نەمەسە ولىمىنە سوقتىرۋى مۇمكىن ەكەنىن جازعان. ءبىرتانوۆتىڭ پىكىرىنشە، بالالارعا ارنالعان پروفيلاكتيكالىق ەكپەنى مىندەتتەۋ نورماسى "مەملەكەت، ازاماتتار مەن مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ حالىق دەنساۋلىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتەتىن جاڭا كودەكستىڭ يدەولوگياسىنا سايكەس كەلەدى". "قازىر بارلىعىنا، ءتىپتى تەگىن ەكپەدەن باس تارتىپ، وزىنە نەمقۇرايلى قاراعان ناۋقاستىڭ دەنساۋلىعىنا دا دارىگەر جاۋاپ بەرەدى" - دەپ جازدى مينيستر. بىراق ول ەكپە قاۋىپ توندىرەتىن كەز سيرەك تە بولسا بار ەكەنىن ايتا كەتكەن.
ەكپەدەن باسقا قاۋىپ بار
بالالارعا ەكپە سالۋدى مىندەتتەۋ – باستاماشىل توپتىڭ نارازىلىعىن تۋعىزعان جالعىز ءبولىم ەمەس. زاڭ جوباسىندا قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ كوڭىلى تولمايتىن تۇستار كوپ. مىسالى، "كامەلەت جاسىنا تولماعان نەمەسە اقىل-ەسى كەم بالالاردىڭ زاڭدى وكىلدەرى ولاردىڭ ءومىرىن قۇتقارۋ جانە دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا قاجەتتى مەديتسينالىق كومەكتەن باس تارتقان جاعدايدا" مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى قامقورشى ورگاندار مەن سوتقا شاعىم جازا الادى. قوعام بەلسەندىلەرى "…جانە دەنساۋلىعىن ساقتاۋ" دەگەن تۇستىڭ تۇسىنىكسىز ەكەنىن ايتىپ، بۇل ءسوز تىركەسىن مۇلدە الىپ تاستاۋدى ۇسىنادى. باستاماشىل توپتىڭ پىكىرىنشە، بۇل ءسوزدى مەديتسينا قىزمەتكەرلەرى ءوز قۇزىرەتىن اسىرا پايدالانۋعا قولدانىپ، قامقورشى ورگاندار مەن سوت ادامنىڭ جەكە ومىرىنە ارالاسۋى مۇمكىن.
باستاماشىل توپ ترانسپلانتاتسيا جايلى وزگەرىستەرگە دە الاڭدايدى. ولار ادامنىڭ ءوزى ءتىرى كەزىندە كەلىسىم بەرگەن جاعدايدا عانا ولگەن سوڭ اعزاسىن ترانسپلانتاتسيالاۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيدى. ال قازىرگى جاعدايدا ءتىرى كەزىندە دونور بولۋدان باس تارتپاعان ادام ولسە، ونىڭ اعزاسىن تۋىستارىنىڭ رۇقساتىنسىز الا بەرۋگە بولادى.
بيلىك ۇسىنىسى بويىنشا، مەديتسينالىق كومەك قاجەت بولعان جاعدايدا اعزانى قازاقستان اۋماعىنان تىس جەرگە الىپ شىعۋعا رۇقسات ەتىلەدى. شەتەلدە مەديتسينالىق كومەككە مۇقتاج، ترانسپلانتاتسيانى قاجەت ەتەتىن رەتسيپيەنتتەر دە بار. باستاماشىل توپ بۇل ۇسىنىستى مۇلدە الىپ تاستاۋ كەرەك دەپ سانايدى. قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ پىكىرىنشە، دونور ورگانداردى شەتەلگە شىعارۋدىڭ سوڭى قىلمىستىق ارەكەتتەر تۋدىرۋى مۇمكىن.
قوعام بەلسەندىلەرى كودەكستى قازىرگى نۇسقادا قالدىرعان دۇرىس دەپ سانايدى. قازىرگى نۇسقا بويىنشا، اعزا ترانسپلانتاتسياسىن قاجەت ەتەتىن ادامعا (نەمەسە كامەلەتتىك جاسقا تولماعان رەتسيپيەنتتىڭ زاڭدى وكىلىنە) ترانسپلانتاتسيادان كەيىن اسقىنۋلار بولۋى مۇمكىندىگى تۋرالى ەسكەرتۋ جاسالۋى كەرەك. بيلىك بۇل ءبولىمدى الىپ تاستاعىسى كەلەدى. قوعام بەلسەندىلەرى "كامەلەت جاسىنا تولماعاندار مەن اقىل-ەسى كەم ازاماتتارعا اعزا ترانسپلانتاتسياسىن جاساۋ" تۋرالى باپقا ولاردان ءتىرى كەزىندە جانە ولگەننەن كەيىن ورگاندارىن الۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى تولىقتىرۋ ەنگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
بەلسەندىلەر ەمحانالاردى وزدەرىنە كوما جاعدايىندا كەلىپ تۇسكەن نەمەسە مەديتسينالىق مەكەمە قابىرعاسىندا كوماعا تۇسكەن ناۋقاستار تۋرالى ترانسپلانتاتسيا بويىنشا كوورديناتسيالىق ورتالىققا دەرەك بەرىپ وتىرۋدى مىندەتتەۋگە دە قارسى. ولار قولدامايتىن باسقا وزگەرىستەردىڭ قاتارىندا "مي تولىق ولگەن" دەگەن دياگنوز قويىلعان جاعدايدا ادام ءومىرىن جاساندى شارالار ارقىلى قامتاماسىز ەتۋدى تۋىستارىنىڭ كەلىسىمىنسىز توقتاتۋ; حالىقتىڭ از قورعالعان توپتارىن بيومەديتسينالىق زەرتتەۋلەرگە (تاجىريبە جاساۋعا) پايدالانۋ مۇمكىندىگى سياقتى باپتار بار.
بەلسەندىلەر زاڭ جوباسىندا ون كۇن ىشىندە ارتىنان ەشكىم ىزدەپ كەلمەگەن جانە تۇلعاسى انىقتالماعان دەنەنى "اناتوميالىق سىي" دەپ قابىلداۋ تۋرالى وزگەرىسپەن دە كەلىسپەيدى (قازىر مۇنداي دەنە 45 كۇن بويى ساقتالادى).
باستاماشىل توپ جەكە مەديتسينالىق اقپارات تەك ناۋقاس پەن ونى ەمدەيتىن دارىگەرگە عانا اشىق بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ولار ۇلتتىق ەلەكتروندىق دەنساۋلىق پاسپورتى جەكە دەرەكتەردى تسيفرلىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سۋبەكتىلەرىنە قولجەتىمدى ەتەدى دەپ الاڭدايدى. زاڭ جوباسىندا «ناۋقاس دەنساۋلىق پاسپورتىنداعى دەنساۋلىعى مەن وزىنە كورسەتىلگەن مەديتسينالىق كومەك تۋرالى اقپاراتتى الىپ، "ول دەرەكتەردى كىمدەر قاراعانىن قاداعالاپ وتىرۋعا قۇقىلى" دەلىنگەن. كودەكس جوباسىنا قارسىلىق بىلدىرۋشىلەر ءماتىن سوڭىنداعى ء"تيىستى قۇزىرلى ورگاندار قاراعان كەزدەردەن باسقا" دەگەن سوزگە نازار اۋدارىپ، بۇل نورمانى ءارتۇرلى تۇسىندىرۋگە بولادى دەپ الاڭدايدى.
جوبانى قابىلداماۋعا جانە قول قويماۋعا شاقىرۋ
قازاننىڭ باسىندا قاتارىندا قاراعاندىداعى "گارانت" قوعامدىق بىرلەستىگى بار قوعام بەلسەندىلەرى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا حات جازىپ، "حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى" جاڭا كودەكس جوباسىنا قول قويماۋدى سۇراعان.
بەلسەندىلەر حات ءماتىنىن پارلامەنتتەگى ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا دا جولداپ، "ەلدەگى ءار ازاماتتىڭ ءومىرى مەن ولىمىنە قاتىستى كەرى تۇستارى بار" كودەكس جوباسىن ماقۇلداماۋعا شاقىرعان. قوعام بەلسەندىلەرى زاڭ جوباسىن قابىلداماۋ كەرەك نەمەسە بىرنەشە نورمانى قايتا قاراۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. قازاننىڭ 14-ءى كۇنى ماجىلىستەن بەلسەندىلەر ءوتىنىشى نازارعا الىنعانى تۋرالى جاۋاپ كەلگەن.
بەلسەندىلەرگە جاۋاپ جازعان پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىنىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ دەپۋتاتى، بۇرىن الماتى قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى بوپ ىستەگەن زاۋرەش باتتالوۆا "سىزدەردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ "حالىق دەنساۋلىعى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى" كودەكسىنە ۇسىنعان وزگەرتۋلەردى قابىلداماۋ تۋرالى وتىنىشتەرىڭىز نازارعا الىندى. بۇل ماسەلە ءماجىلىستىڭ جۇمىس توبىندا قارالادى", - دەگەن.
قاراعاندىلىق تەراپەۆت دارىگەر كاميللا احاتوۆا زاڭ ناۋقاستارعا تاڭداۋ قۇقىعىن قالدىرۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
- ادام قۇقىقتارىن ورەسكەل بۇزاتىن زاڭعا قارسىمىن. ادامداردى مەديتسينالىق مانيپۋلياتسياعا ماجبۇرلەپ كوندىرۋگە بولمايدى. ءار ادام ءوزى مەن بالاسىنا ءتيىمدى نۇسقانى تاڭداۋى كەرەك. تاڭداۋ بولعانى ءجون. مىندەتتى ەكپەگە قارسىمىن. مەن بۇل ويعا بىردەن كەلگەن جوقپىن. بالالاردىڭ رەاكتسياسىن زەرتتەپ، ءارتۇرلى ادەبيەت وقىپ، وسىنداي شەشىم شىعاردىم. كودەكستى ەكپەگە كەلىسۋ نە ودان باس تارتۋ ەرىكتى تۇردە جۇرەتىن قازىرگى ماتىندە قالدىرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. تاڭداۋ قۇقىعى كودەكستەگى باسقا ۇسىنىستارعا قاتىستى دا ساقتالۋى كەرەك، - دەيدى ءۇش بالانىڭ اناسى كاميللا احاتوۆا.
دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆ الەۋمەتتىك جەلىدە جوبا اياسىندا تۋعان تالقىلاۋعا قاتىستى "ازاماتتاردىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن بۇزۋعا ەشكىم مۇددەلى ەمەس" دەپ جازدى. مينيستر كودەكستىڭ جاڭا نۇسقاسىنا ۇسىنىلعان نورمالار ء"الى قاراستىرىلىپ جاتقانىن جانە قوعامدىق تالقىلاۋعا شىعارىلعانىن»، "وزگەرىستەر قوعامنىڭ كەلىسىمىن تالاپ ەتەتىنىن", سوڭعى شەشىم "حالىقتىڭ ۇسىنىستارىن ەسكەرىپ قابىلداناتىنىن" ايتتى. مينيستر قوعامدى ديالوگقا شاقىرىپ، كەز كەلگەن پىكىرگە اشىق ەكەنىن ەكەنىن ءبىلدىردى. ونلاين پەتيتسيا دايىنداعان باستاماشىل توپ مۇشەلەرى وزدەرىنىڭ ۇسىنىستارى ەسكەرۋسىز قالمايدى دەپ ۇمىتتەنەدى.
"ازاتتىق" راديوسى
