كۇندە جەيتىن اس-اۋقاتىمىز حيميالىق، سينتەتيكالىق جاساندى دۇنيەلەردەن جاسالعالى بەرى ادامزات دەنساۋلىعىنا زور قاۋىپ ءتوندى. اللەرگيا، پسورياز، قانت ديابەتى، حوللەتسيستيت، گاستريت ت.ب. كوپتەگەن دەرتتەر ۋشىعىپ شىعا كەلدى. دەرت اتاۋلىنىڭ ءورشۋ سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى ازىق تۇلىگىمىزدىڭ لاستانۋىندا بولىپ وتىر. قازاق اتامىز: «اسى ساۋدىڭ – دەنى ساۋ» دەپ بەكەر ايتپاعان. سوندىقتان دا قازاقتىڭ دەنساۋلىعى مىقتى بولسىن دەسەك، دۇنيەگە اياق قولى بالعاداي ساۋ ۇرپاق اكەلەمىز دەسەك، اسىمىزدى ادال قىلىپ ىشەيىك. وسى ماسەلەنى تاعامدىق راتسيونىمىزعا قازاقتىڭ ۇلتتىق تاعامدارىن ەنگىزۋ ارقىلى شەشۋگە بولادى. بۇگىن ءارى سۋسىن، ءارى قورەك، ءارى شيپا بولىپ تابىلاتىن شۇباتتى اڭگىمەمىزگە ارقاۋ ەتپەكپىز. قازاق ءۇشىن تۇيە — قاسيەتتى مال. ءتورت تۇلىكتىڭ تورەسى اتانعان جانۋاردىڭ ءسۇتى – ەم، ەتى — ازىق، ءجۇنى — كيىم. ناردىڭ ءجۇنىن قازاق حالقى اياققا تاپتاماعان، تەك كەۋدەشەلەر مەن جيدەلەر، شەكپەندەر مەن كورپەلەر دايىنداعان. قازىرگى مەديتسينا تۇيە ءجۇنىنىڭ دە ەمدىك قاسيەتى بارىن انىقتادى.
تۇيە ءسۇتى — قورەكتىك زاتتارعا وتە باي سۋسىن. ماسەلەن، قىمىزدىڭ قۇنارلىلىعى 528 ككال بولسا، سيىردىكى — 660 ككال، ال تۇيەنىكى — 911 ككالعا تەڭ. ءبىر ليتر شۇبات ادام اعزاسىنىڭ ۆيتاميندەر مەن ميكروەلەمەنتتەرگە دەگەن تاۋلىكتىك قاجەتتىلىگىن تولىقتاي قامتاماسىز ەتە الادى. شۇبات ىشكەن ادام كۇنى بويى توق جۇرەدى. ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ت.شارمانوۆتىڭ ايتۋىنشا، تۇيە ءسۇتىنىڭ سوزىلمالى وكپە، باۋىر اۋرۋلارىن، حولەتسيستيتتى، ءوت جولدارىنىڭ قابىنۋىن ەمدەۋدەگى قاسيەتى كلينيكالىق اپروباتسيا ارقىلى دالەلدەنگەن. سونداي-اق ينفاركتتىڭ، ءينسۋلتتىڭ الدىن-الۋدا ماڭىزى زور، قانت ديابەتىنە، قاتەرلى ىسىككە دە شيپاسى بار.
تابيعي شۇبات ونىمدەرى ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جوعارلاتىپ، مي تامىرلارىنا سەرگەكتىك پەن دەمالىس بەرەدى. قۇرامىندا ا، ۆ1, د، ە، س دارۋمەندەرى بار سۋسىن ۇزاق ۋاقىت ەمدەلۋدى قاجەت ەتەتىن تۋبەركۋلەز اۋرۋىنا دا بىردەن ءبىر شيپا.
ۇلتتىق سۋسىننىڭ دايىندالۋ پروتسەسى دە كۇردەلى ەمەس. ويتكەنى ونى ءبىر قورلاندىرىپ السا، ودان ءارى ەشقانداي اشىتقىسىز اشي بەرەدى. قىمىز سەكىلدى مەزگىل- مەزگىل ءپىسىپ وتىرۋدىڭ دا قاجەتى جوق. تەك كىسىگە قۇيىپ بەرەردە عانا شايقاپ-شايقاپ جىبەرسە، ول جاقسى ارالاسىپ، كوپىرشىگى ازايادى. شۇبات قۇيىلعان ىدىستىڭ تىعىنىن الىپ نەمەسە مەستىڭ پۇشپاعىن شەشىپ، گازىن شىعارىپ وتىرۋ كەرەك. ايتپەسە تىعىندى ۇشىرىپ، مەستى ءىسىندىرىپ جىبەرەدى.
ويسىلقارا تۇلەگى ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا لاكتوفەررين دەگەن زات بار. ادام اعزاسىندا دا لاكتوفەررين دەگەن بەلوك بار. ول اعزانىڭ يممۋندىق جۇيەسىن نىعايتادى. بەلوكتىڭ باستى بيولوگيالىق قىزمەتى تەمىر يوندارىن بايلايدى جانە ونى تاسىمالدايدى. اعزاعا قانداي دا ءبىر باكتەريا مەن ۆيرۋس كەلىپ تۇسسە، لاكتوفەررين بىردەن ونىڭ كوزىن جويۋعا ارەكەت ەتەدى. لاكتوفەررين ءسۇتتىڭ قۇرامىندا بولاتىندىقتىن جاڭا تۋعان ءسابيدى انا سۇتىمەن قورەكتەندىرۋدىڭ قانداي ماڭىزدى ەكەنىن بىلە بەرىڭىز. مەديتسينادا لاكتوفەررين بەلوگىنىڭ ۆيرۋستارعا قارسى بەلسەندىلىگى جوعارى ەكەندىگى انىقتالعان. ونىڭ گەرپەس 1, تسيتومەگالوۆيرۋس، ۆيچ، گەپاتيتتىڭ س-ءتۇرى، حانتاۆيرۋس، روتاۆيرۋس، پوليوۆيرۋستىڭ ءبىرىنشى ءتۇرى، ادەنوۆيرۋس، رەسپيراتورلىق ءسينتسيتيالدى ۆيرۋس، تىشقاننىڭ لەيكوز فرەند ۆيرۋسى ءتارىزدى دەرتتەرگە قارسى اسەرى كۇشتى. ۆيرۋستاردى باكتەريالاردان بولە-جارا ايتىپ وتىرعان سەبەبىمىز، ءححى عاسىردىڭ مەديتسيناسى ۆيرۋستىق اۋرۋلاردى ەمدەۋدە دارمەنسىز. الەمدە ۆيرۋستىڭ كوزىن جوياتىن بىردە بەر پرەپارات ءالى دۇنيەگە كەلگەن جوق. قازىرگى ءدارى-دارمەكتەر تەك ۆيرۋستىڭ سالدارىن عانا ەمدەيدى. ال شۇبات سول ۆيرۋسپەن كۇرەسە الادى ەكەن.
اۋادا باتەريالار مەن ۆيرۋستار تولىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ اعزامىز ولارمەن سەكۋند سايىن كۇرەسىپ باعۋدا. كەدەيدىڭ اۋرۋى سانالاتىن تۋبەركۋلەزبەن قازىر اۋقاتتىلار دا ناۋقاستانىپ جاتقان تۇستا، اعزامىزدىڭ اۋرۋعا قارسى يممۋندىق جۇيەسىن نىعايتۋ ارقايسىمىز ءۇشىن قاجەت-اق. ەندەشە، دەنساۋلىعىمىزدى نىعايتۋدى ويلاساق، شۇبات ءىشۋدى ادەتكە اينالدىرايىق.
شۇباتتى نەگiزiنەن 14 كۇنگە دەيiن ساقتاۋعا بولادى. ال، ونى ۇزاق ساقتاۋ ءۇشىن شىمكەنتتىك عالىمدار اكادەميك اسىلبەك بايمۇحانوۆتىڭ باسقارۋىمەن اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى داستانبەك بايمۇحانوۆ، عىلىم كانديداتى ءمۇساتiللا توقانوۆ جانە بولات توقانوۆ تابلەتكا تۇرىندەگى شۇباتتى شىعارۋدىڭ تەحنولوگياسىن ويلاپ تاپتى. شۇباتتىڭ قۇرعاق ۇنتاعى ءۇش جىلعا دەيiن جارامدى. ونىڭ 1 تابلەتكاسىندا 1,24 گرامم شۇبات بار. مۇنداي ءونiم اعزانىڭ جۇمىس قابiلەتiن ارتتىرىپ، ەرلەردiڭ الەۋەتiن كوتەرەدi, ايەلدەردiڭ كليماكسى كەزiندە كومەگى زور. ال، بالالاردىڭ بەلسەندi iس-قيمىلىن ارتتىرىپ، دەنساۋلىعىن بiرشاما نىعايتا الادى. شۇباتتىڭ بiر تابلەتكاسىبۇل تابيعي “بيولوگيالىق بەلسەندi قوسپا“ سەكiلدi ەمدiك قاسيەتكە يە. سونداي-اق، ءمۇساتiللا توقانوۆ ول تابلەتكانى ماسكۇنەمدىكتى ەمدەۋگە دە قولدانۋعا بولاتىنىن ايتادى. شۇبات تابلەتكاسىن “حيمفارم-Santo“ كاسىپورنى شىعارىپ جاتىر. شيپالى شۇبات وندiرiسiنە جاپونيانىڭ، ەۋرووداقتىڭ، اقش جانە اۆستراليانىڭ تاۋار وندiرۋشiلەرi قازiردەن باستاپ قىزىعۋشىلىق تانىتىپ جاتىر. ەگەر مىقتاپ اينالىسسا، قازاقتىڭ ەمدiك قاسيەتi مول سۋسىنى مەملەكەتتiك برەندiگە اينالاتىن ءونiم بولۋى دا عاجاپ ەمەس.
ساندۋعاش سەرىكقالي
