قۇراندى جەتكىلىكسىز كورەتىندەر
ىلگەرىدە، قۇرانعا دەگەن جەتەرلىكتەي سەنىمدەرى جوق، پالەنشە مازحاپتىڭ ۇستانۋشىلارى، تۇگەنشە تاريقاتتىڭ شاكىرتتەرى بۇل پىكىرلەرگە قارسى شىعاتىن بولادى. تاعىدا حاديسشىلەر حاديس كىتاپتارى بىلىنبەي، فاكيحشىلار فيكح كىتاپتارى وقىلماي، تافسىرشىلەر حاديس جيىنتىعىنان قۇرالعان ءتافسىر كىتاپتارى زەرتتەلمەي يسلام ءدىنىن ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس، قاراپايىم حالىق ءدىندى تۇسىنبەيدى دەگەن ساندىراقتارىن جالعاستىرا بەرەدى. ءدىن بۇكىل ادامدار ءتۇسىنسىن دەپ جىبەرىلگەن بە الدە ءدىن ءۇش ءتورت ادامنىڭ قاراماعىندا ما؟ پايعامبارىمىزدىڭ مازحابى بولعان با؟ ءتورت حاليفتىڭ مازحابى بولعان با؟ قۇراندا حانافيلىك، شافيلىك، شيالىق، ۋاھھابيلىك مازحاپتارى بار ما؟ قۇران ءدىننىڭ نۇسقاۋى دەپ ءوزىن تانىتاما، الدە بۋحاري، مۋسليم، مۋۆاتتا، ءىلىمحالدار جانە ون ەكى يمامنىڭ شىعارمالارىنا سىلتەمە جاسايما؟ مىنە وسى ماڭىزدى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن قۇران اياتتارىنان تاۋىپ، زەرتتەپ، قۇراننىڭ، ءدىننىڭ جالعىز قاينارى بولىپ -بولماعانىن انىقتايىق.
سونداي-اق ساعان ءار نارسەنى اشىقتايتىن جانە مۇسىلماندار ءۇشىن تۋرا جول، يگىلىك ءام قۋانىش تۇرىندە قۇراندى تۇسىردىك
ناحل سۇرەسى 89
جوعارىدا بەرىلگەن اياتتا كورگەنىمىزدەي، قۇران ءار نارسەنى ايقىنداپ ءبىزدى اقيقاتقا جەتكىزەدى. ەگەر قۇران ءار نارسەنى انىقتاسا وندا بۋحاري، مۋسليم سىندى كىتاپتاردىڭ نە قاجەتى بار؟ قۇراندا اللانىڭ ءوزى ءار نارسەنى، ءار ماسەلەنى اشىپ باياندادىم دەپ تۇرعاندا نەگە ءبىز نەگە حانبالي، شافي، حانافي، ماليكي، دجافاري، ءزايدي سياقتى مازحاپتاردان مەدەت سۇرايمىز؟ قۇراندا اللا بىزگە مۇسىلمان (يسلام بولعان) دەگەن ەسىم بەرىپ تۇرعاندا وزىمىزگە سۋنني، شيا، سالافي، سۋفي، حانافي، شافي دەگەن سىندى لاقاپ اتتار قولدانىپ نەگە اللانىڭ بىزگە بەرگەن قادىرلى ەسىمدى جەتكىلىكسىز كورەمىز؟
ءدىندارلار مەن دىنسىزدەردىڭ ءفاناتيزمى
قۇران، وقىلاتىن ايان رەتىندە جاراتۋشىمىزدىڭ بىزگە ءدىن اتىنا جەتكىزگەن مالىمدەمەلەردىڭ جيناعى بولىپ تابىلادى. قۇران زاماننىڭ اۋىسۋىمەن تۋاتىن جاڭا جاعدايلارعا دا ساي كەلەتىن اللانىڭ ۋاحيى. دۇنيەدە وزگەرىستەر بولادى، الايدا ءتۇرلى وزگەرىستەردەن تۋاتىن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋ قۇراننىڭ كەرەمەت قاسيەتى. قۇراننىڭ بۇل قاسيەتى يسلام ءدىنىنىڭ رەفورماعا مۇقتاج بولماۋىن قامتاماسىز ەتەدى. الايدا ەكى توپ بار، دىنگە قارسى ءدىنسىز فاناتيكتەر مەن ويدان شىعارىلعان دىنگە جابىسىپ العان ءدىندار فاناتيكتەر، وسى ەكى توپتىڭ ارەكەت نۇكتەسى-ويدان شىعارىلعان ءدىن. ءدىندار فاناتيك ويدان شىعارىلعان دىنىنە قاتتى جارماسىپ الادى، ال ءدىنسىز فاناتيك، مىنە ءدىنىڭىز وسى دەپ، شيەلەنىستى جۇيەنى كورسەتىپ، ادامداردى دىننەن الىستاتۋعا تىرىسادى. ءدىندار فاناتيكتەر بولسا وزدەرىنەن باسقالاردى توزاقتىق دەپ جاريالاپ جالعان دىندەرىنە وداندا قاتتى جارماسا تۇسەدى. كورگەنىمىزدەي، وسى ەكى توپتىڭ كاپيتالى ءبىر، بىراق وسى كاپيتالدى (ويدان شىعارىلعان ءدىندى) قولدانۋلارى وزگەشە.سوندىقتان ءدىندى العاشقى قالپىنا كەلتىرۋدەن وسى ەكى توپتىڭ مازاسى كەتەدى. ءدىنسىز فاناتيكتەر، دىنگە شابۋىل جاسايتىن ماتەريالداردىڭ نەگىزسىز ەكەنىنە جابىرقايدى. ال ءدىندار فاناتيكتەر بولسا، دىنگە اينالعان داستۇرلەرى ادامي فاكتور ەكەنىن اشىق ارگۋمەنتتەرمەن دالەلدەنگەندە اشۋعا ءتۇسىپ، تاكفير جاساپ، توزاقتىق دەپ جانتالاسادى. ءداستۇرلى ءدىن اتىنا وسى تاكفيرلەۋدى جاسايتىنداردىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى پروفەسسورلار، تاريقاتتادىڭ، سەكتالاردىڭ باسشىسى بولۋلارى، ءداستۇرلى قۇرىلىمنىڭ وقىمىستى دەلىنەتىن جازۋشىلاردىڭ بولۋى ءبىزدى تاڭعالدىرماۋى ءتيىس. قۇران بىزگە قوعامعا بايلانىستى ءبىر پىكىر بەرگەندە ول پىكىرگە الدىمەن سول قوعامنىڭ كورنەكتىلەرى مەن تاڭداۋلىلارى قارسى شىعاتىندىعىن بايان ەتەدى.سوندىقتان جىلدار بويى ءوزىنىڭ مىنبەسىندە ءداستۇرلى ءدىندى ۋاعىزداعاندار، تاريقاتىن ءداستۇرلى ءدىننىڭ نەگىزىنە قۇرعان ءشايحتار، وزدەرىنىڭ ابىرويلارىن تۇسىرۋدەن، جىلدار بويى اتقارعان ەڭبەكتەرى مەن بەدەلدەرىنەن ايىرىلۋدان قورىققاندار قۇران يسلامىنا ءبىرىنشى شابۋىل جاسايدى. يسا پايعامباردى ولتىرگىسى كەلگەندەردىڭ ءدىن باسشىلارى بولعاندارىن ەسكە تۇسىرسەك، قۇران يسلامىنا دا قارسى كۇرەسكەندەردىڭ دە باسىندا ءدىن باسشىلارىنىڭ بولۋى بىزگە عاجاپ ەمەس. دىنگە دەگەن زياننىڭ كوبى ءدىن قاناۋشىلارىنان كەلەدى. بۇنى مۇسىلمانداردىڭ كوپشىلىگى حريستيان ينكۆيزيتسياسىنان، كۇنا شىعارۋلاردان جاقسى بىلەدى. الايدا سول كوز، سول اقىل وكىنىشكە وراي وزدەرىنىڭ ءدىن قاناۋشىلارىنىڭ ادامداردى تاكفيرلەۋلەرىنە، توزاقتىق دەپ جاريالاۋلارىنا، قۇرانعا قوسپا جاڭا ءدىن قۇرعاندارىنا نازار اۋدارمايدى. حريستيان ءدىنىنىڭ باسشىلارى ءدىندى قالاي وزدەرىنىڭ دارا يەلىكتەرىنە الىپ ادامداردى قاناسا مۇسىلمانداردىڭ دا باسشىلارى سولاي قانايدى. حريستيانداردىڭ پالەنشە اۋليەسىنىڭ كەرەمەتتەرى مەن ابزالدىقتارى ءۇشىن وعان بوي ۇسىنۋ ءدىني پارىز رەتىندە ۇگىتتەلسە مۇسىلمانداردىڭ دا تۇگەنشە اۋليەسىنىڭ، شەيحىنىڭ، يمامىنىڭ كەرەمەتتەرى مەن ابزالدىقتارى ءۇشىن ولارعا باعىنۋ كەرەكتىگى ۋاعىزدالادى.
وكىنىشكە وراي بۇگىنگى كۇنىمىزدە يسلام ءدىنى اتىنا ۇسىنىلىپ جۇرگەن ءدىن، ومەيادتاردىڭ داۋىرىندە باستالىپ ابباسيتتەردىڭ داۋىرىندە تامامدالعان ءدىندى بۇرمالاۋ قوزعالىسىنان پايدا بولعان ءدىن. بۇل دۇنيەتانىم قۇراندى ءدىني قاينار رەتىندە جەتكىلىكتى دەپ ەسەپتەمەيدى. الەمدەگى قازىرگى ساياسيلانعان يسلام ومەيادتار مەن ابباسيتتەردىڭ وزدەرىنىڭ جەكە بيلىگىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بۇرمالاعان ءدىن.
كىتابىمىزدىڭ باسىندا بايانداعانىمىزداي ماقساتىمىز يسلام دىنىنە رەفورما جاساۋ ەمەس، كەرىسىنشە ءدىندى ومەيادتار مەن ابباسيتتەردىڭ جاساعان رەفورمالارىنان تازارتىپ، قۇراننىڭ ساف مالىمدەمەسىن كۇن جۇزىنە شىعارتۋ. ومەيادتار مەن ابباسيتتەردىڭ دىنگە جاساعان قياناتىنىڭ ناتيجەسى ءدىندى قىيىنداتۋ، قارالاۋ، ادامنىڭ جاراتىلىسىنا قارسى قويۋ جانە ايەلدەردى قوعامدىق ومىردەن ىسىرىپ تاستاۋ رەتىندە بولعان. بۇنداي قوسىمشالاردى جاساعان ادامدار وكىنىشكە وراي ءدىندى قورعاپ جاتقاندارىن ايتقان جانە ءدىني قاينار دەلىنەتىن جۇزدەگەن حاديستەر مەن فيكح كىتاپتارى ارقىلى ءدىندى بۇرمالاپ، بۇزعان. ءدىندى بۇزعان وسى تاريحي ۇدەرىستىڭ باسىندا ومەيادتار مەن ابباسيدتەر اۋلەتى تۇر. سوندىقتان ومەيادتاردىڭ كىم ەكەندىگىنى جاقسىلاپ زەرتتەسەك، ءدىن اتىنا ويدان شىعارىلعان مازحاپتار مەن حاديستەرگە نەلىكتەن سەنىمنىڭ بولماعاندىعىن جاقسى تۇسىنەسىزدەر.
ومەيادتار مەن ابباسيتتەر سالدە، شاپان، ساقال، جەردە وتىرىپ قولمەن تاماق جەۋ جانە ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىنى شەكتەيتىن شارالار سىندى قۇراندا جوق كوپتەگەن ماسەلەنى پايعامباردىڭ سۇندەتى اتىمەنەن حالىقتىڭ قولىنا بىلدىرمەي ۇستاتا سالعان. بۇل الداۋشىلىقتىڭ ەڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى ول اراپتاردىڭ ادەت-عۇرىپتارى مەن ايەلدەرگە دەگەن ۇستانىمدارىنا ءدىني ستاتۋس بەرىپ اراپ ەمەس مۇسىلمانداردى،ياعني ءماۋالي- اجامداردى اراپقا اينالدىرۋ ەدى. ەگەر دە سول ادەت-عۇرىپتارعا ءدىني ستاتۋس بەرىلمەگەندە ەشكىم اراپتاردىڭ ادەت-عۇرىپتارىن قابىلدامايتىن ەدى. الايدا سول ادەت-عۇرىپتار قالىڭ بۇقاراعا اراپتىڭ ءجاي ادەت-عۇرىبى رەتىندە ەمەس، كەرىسىنشە پايعامباردىڭ سۇندەتى،ياعني شاريعات - ساۋاپ الۋدىڭ جولى جانە يسلامنىڭ شارتى دەپ ۇسىنىلعاسىن باسقا حالىقتاردىڭ ارابيزاتسياسىنا اكەلىپ سوقتىرعان. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدەگى كوپتەگەن ءدىني جاماعاتتاردىڭ ءتىپتى كەيبىر ۇلتشىل توپتاردىڭ سول ادەت-عۇرىپتاردى اراپتاردان دا قاتتى قورعاۋلارى اراپ ۇلتشىلدىعىنىڭ سوناۋ ءادىسىنىڭ ناتيجەلى بولعانىن كورسەتەدى.
ءبىزدىڭ بورىشىمىز ول ارابي ومەيا جانە ابباس اۋلەتتەرىنىڭ سالت داستۇرلەرى مەن سۋبەكتيۆتىك كوزقاراستارىن دىنگە ەڭگىزىلۋىمەن باستالعان بۇزىلۋدى قۇران ارقىلى توقتاتۋىمىز. وسىلايشا ادام مەن ءدىن اراسىنداعى كەلىسپەۋشىلىكتەر جوعالىپ، تولىق جاراسىم ورنالادى. ماقسات رەفورمامەن ەمەس، قۇراندى ومىردە ۇستانۋمەن، بۇتكىل جالعان ۇلىلاردى جوققا شىعارۋمەن جۇزەگە اسادى. بۇل قوزعالىس ءمازحاپتاردى بىرىكتىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان قوزعالىس ەمەس. ونسىزدا، جالعانداردى بىرىكتىرۋدەن جاقسى ناتيجە تۋمايدى. ءدىن تەك بىرەۋ عانا، دىنگە ەڭگىزىلگەن قوسپالار قۇرتىلادى. ءتۇرلى سەكتالاردان ادا، جالعانعا سۇيەنبەيتىن قۇران، ءدىننىڭ جالعىز نەگىزى بولۋى ءتيىس. ارابي داستۇردەگى ومەيا جانە ابباس اۋلەتتەرى اللانىڭ دىنىنە رەفورما جاساپ، تەك يسلام اتالاتىن دىنگە ءارتۇرلى اعىمنىڭ اتتارىنا اۋىستىرىپ، اللادان كەلگەن ىزگى حابارلاردى ادامداردىڭ ويدان شىعارعانىمەن ارالاستىرىپ تاستادى. رەفورمانى اللانىڭ دىنىنە ەمەس ،بۇزىلىپ كەتكەن دىنگە جاساۋ كەرەك. نەگىزىندە بۇل رەفورمادان بۇرىن اللا جىبەرگەن ءدىننىڭ قاينارىنا قايتا ورالۋ بولىپ تابىلادى.
جالعاسى بار...
تۇراربەك قۇسايىنوۆ
"دەموس" قق توراعاسى
