QURANDY JETKILIKSIZ KÓRETINDER
Ilgeride, Quranǵa degen jeterlikteı senimderi joq, pálenshe mazhaptyń ustanýshylary, túgenshe tarıqattyń shákirtteri bul pikirlerge qarsy shyǵatyn bolady. Taǵyda hadısshiler hadıs kitaptary bilinbeı, fakıhshylar fıkh kitaptary oqylmaı, táfsirshiler hadıs jıyntyǵynan quralǵan táfsir kitaptary zerttelmeı Islam dinin túsiný múmkin emes, qarapaıym halyq dindi túsinbeıdi degen sandyraqtaryn jalǵastyra beredi. Din búkil adamdar túsinsin dep jiberilgen be álde din úsh tórt adamnyń qaramaǵynda ma? Paıǵambarymyzdyń mazhaby bolǵan ba? Tórt halıftyń mazhaby bolǵan ba? Quranda Hanafılik, Shafıılik, Shıalyq, Ýáhhabılik mazhaptary bar ma? Quran dinniń nusqaýy dep ózin tanytama, álde Býharı, Mýslım, Mývatta, ilimhaldar jáne on eki ımamnyń shyǵarmalaryna silteme jasaıma? Mine osy mańyzdy suraqtardyń jaýabyn Quran aıattarynan taýyp, zerttep, Qurannyń, dinniń jalǵyz qaınary bolyp -bolmaǵanyn anyqtaıyq.
Sondaı-aq saǵan ár nárseni ashyqtaıtyn jáne Musylmandar úshin týra jol, ıgilik ám qýanysh túrinde Qurandy túsirdik
Nahl súresi 89
Joǵaryda berilgen aıatta kórgenimizdeı, Quran ár nárseni aıqyndap bizdi aqıqatqa jetkizedi. Eger Quran ár nárseni anyqtasa onda Býharı, Mýslım syndy kitaptardyń ne qajeti bar? Quranda Allanyń Ózi ár nárseni, ár máseleni ashyp baıandadym dep turǵanda nege biz nege Hanbalı, Shafıı, Hanafı, Malıkı, Djafarı, Záıdı sııaqty mazhaptardan medet suraımyz? Quranda Alla bizge musylman (ıslam bolǵan) degen esim berip turǵanda ózimizge Sýnnı, Shıa, Salafı, Sýfı, Hanafı, Shafıı degen syndy laqap attar qoldanyp nege Allanyń bizge bergen qadirli esimdi jetkiliksiz kóremiz?
DINDARLAR MEN DINSIZDERDIŃ FANATIZMI
Quran, oqylatyn aıan retinde Jaratýshymyzdyń bizge din atyna jetkizgen málimdemelerdiń jınaǵy bolyp tabylady. Quran zamannyń aýysýymen týatyn jańa jaǵdaılarǵa da saı keletin Allanyń ýahıy. Dúnıede ózgerister bolady, alaıda túrli ózgeristerden týatyn saýaldarǵa jaýap berý Qurannyń keremet qasıeti. Qurannyń bul qasıeti Islam dininiń reformaǵa muqtaj bolmaýyn qamtamasyz etedi. Alaıda eki top bar, dinge qarsy dinsiz fanatıkter men oıdan shyǵarylǵan dinge jabysyp alǵan dindar fanatıkter, osy eki toptyń áreket núktesi-oıdan shyǵarylǵan din. Dindar fanatık oıdan shyǵarylǵan dinine qatty jarmasyp alady, al dinsiz fanatık, mine dinińiz osy dep, shıelenisti júıeni kórsetip, adamdardy dinnen alystatýǵa tyrysady. Dindar fanatıkter bolsa ózderinen basqalardy tozaqtyq dep jarııalap jalǵan dinderine odanda qatty jarmasa túsedi. Kórgenimizdeı, osy eki toptyń kapıtaly bir, biraq osy kapıtaldy (oıdan shyǵarylǵan dindi) qoldanýlary ózgeshe.Sondyqtan dindi alǵashqy qalpyna keltirýden osy eki toptyń mazasy ketedi. Dinsiz fanatıkter, dinge shabýyl jasaıtyn materıaldardyń negizsiz ekenine jabyrqaıdy. Al dindar fanatıkter bolsa, dinge aınalǵan dástúrleri adamı faktor ekenin ashyq argýmenttermen dáleldengende ashýǵa túsip, tákfır jasap, tozaqtyq dep jantalasady. Dástúrli din atyna osy tákfırleýdi jasaıtyndardyń ýnıversıtetterdegi professorlar, tarıqattadyń, sektalardyń basshysy bolýlary, dástúrli qurylymnyń oqymysty delinetin jazýshylardyń bolýy bizdi tańǵaldyrmaýy tıis. Quran bizge qoǵamǵa baılanysty bir pikir bergende ol pikirge aldymen sol qoǵamnyń kórnektileri men tańdaýlylary qarsy shyǵatyndyǵyn baıan etedi.Sondyqtan jyldar boıy óziniń minbesinde dástúrli dindi ýaǵyzdaǵandar, tarıqatyn dástúrli dinniń negizine qurǵan sháıhtar, ózderiniń abyroılaryn túsirýden, jyldar boıy atqarǵan eńbekteri men bedelderinen aıyrylýdan qoryqqandar Quran Islamyna birinshi shabýyl jasaıdy. Isa Paıǵambardy óltirgisi kelgenderdiń din basshylary bolǵandaryn eske túsirsek, Quran Islamyna da qarsy kúreskenderdiń de basynda din basshylarynyń bolýy bizge ǵajap emes. Dinge degen zııannyń kóbi din qanaýshylarynan keledi. Buny musylmandardyń kópshiligi Hrıstıan ınkvızıııasynan, kúná shyǵarýlardan jaqsy biledi. Alaıda sol kóz, sol aqyl ókinishke oraı ózderiniń din qanaýshylarynyń adamdardy tákfırleýlerine, tozaqtyq dep jarııalaýlaryna, Quranǵa qospa jańa din qurǵandaryna nazar aýdarmaıdy. Hrıstıan dininiń basshylary dindi qalaı ózderiniń dara ıelikterine alyp adamdardy qanasa musylmandardyń da basshylary solaı qanaıdy. Hrıstıandardyń pálenshe áýlıesiniń keremetteri men abzaldyqtary úshin oǵan boı usyný dinı paryz retinde úgittelse musylmandardyń da túgenshe áýlıesiniń, sheıhynyń, ımamynyń keremetteri men abzaldyqtary úshin olarǵa baǵyný kerektigi ýaǵyzdalady.
Ókinishke oraı búgingi kúnimizde Islam dini atyna usynylyp júrgen din, Omeııadtardyń dáýirinde bastalyp Abbasıtterdiń dáýirinde tamamdalǵan dindi burmalaý qozǵalysynan paıda bolǵan din. Bul dúnıetanym Qurandy dinı qaınar retinde jetkilikti dep eseptemeıdi. Álemdegi qazirgi saıasılanǵan Islam Omeııadtar men Abbasıtterdiń ózderiniń jeke bıligin saqtap qalý úshin burmalaǵan din.
Kitabymyzdyń basynda baıandaǵanymyzdaı maqsatymyz Islam dinine reforma jasaý emes, kerisinshe dindi Omeııadtar men Abbasıtterdiń jasaǵan reformalarynan tazartyp, Qurannyń saf málimdemesin kún júzine shyǵartý. Omeııadtar men Abbasıtterdiń dinge jasaǵan qııanatynyń nátıjesi dindi qyıyndatý, qaralaý, adamnyń jaratylysyna qarsy qoıý jáne áıelderdi qoǵamdyq ómirden ysyryp tastaý retinde bolǵan. Bundaı qosymshalardy jasaǵan adamdar ókinishke oraı dindi qorǵap jatqandaryn aıtqan jáne dinı qaınar delinetin júzdegen hadıster men fıkh kitaptary arqyly dindi burmalap, buzǵan. Dindi buzǵan osy tarıhı úderistiń basynda Omeııadtar men Abbasıdter áýleti tur. Sondyqtan Omeııadtardyń kim ekendigini jaqsylap zerttesek, din atyna oıdan shyǵarylǵan mazhaptar men hadısterge nelikten senimniń bolmaǵandyǵyn jaqsy túsinesizder.
Omeııadtar men Abbasıtter sálde, shapan, saqal, jerde otyryp qolmen tamaq jeý jáne áıelderdiń quqyqtaryny shekteıtin sharalar syndy Quranda joq kóptegen máseleni paıǵambardyń súndeti atymenen halyqtyń qolyna bildirmeı ustata salǵan. Bul aldaýshylyqtyń eń basty sebepteriniń biri ol araptardyń ádet-ǵuryptary men áıelderge degen ustanymdaryna dinı statýs berip arap emes musylmandardy,ıaǵnı máýálı- ajamdardy arapqa aınaldyrý edi. Eger de sol ádet-ǵuryptarǵa dinı statýs berilmegende eshkim araptardyń ádet-ǵuryptaryn qabyldamaıtyn edi. Alaıda sol ádet-ǵuryptar qalyń buqaraǵa araptyń jáı ádet-ǵuryby retinde emes, kerisinshe paıǵambardyń súndeti,ıaǵnı sharıǵat - saýap alýdyń joly jáne Islamnyń sharty dep usynylǵasyn basqa halyqtardyń arabızaııasyna ákelip soqtyrǵan. Búgingi tańda elimizdegi kóptegen dinı jamaǵattardyń tipti keıbir ultshyl toptardyń sol ádet-ǵuryptardy araptardan da qatty qorǵaýlary arap ultshyldyǵynyń sonaý ádisiniń nátıjeli bolǵanyn kórsetedi.
Bizdiń boryshymyz ol arabı Omeııa jáne Abbas áýletteriniń salt dástúrleri men sýbektıvtik kózqarastaryn dinge eńgizilýimen bastalǵan buzylýdy Quran arqyly toqtatýymyz. Osylaısha adam men din arasyndaǵy kelispeýshilikter joǵalyp, tolyq jarasym ornalady. Maqsat reformamen emes, Qurandy ómirde ustanýmen, bútkil jalǵan ulylardy joqqa shyǵarýmen júzege asady. Bul qozǵalys mázhaptardy biriktirý úshin qurylǵan qozǵalys emes. Onsyzda, jalǵandardy biriktirýden jaqsy nátıje týmaıdy. Din tek bireý ǵana, dinge eńgizilgen qospalar qurtylady. Túrli sektalardan ada, jalǵanǵa súıenbeıtin Quran, dinniń jalǵyz negizi bolýy tıis. Arabı dástúrdegi Omeııa jáne Abbas áýletteri Allanyń dinine reforma jasap, tek Islam atalatyn dinge ártúrli aǵymnyń attaryna aýystyryp, Alladan kelgen izgi habarlardy adamdardyń oıdan shyǵarǵanymen aralastyryp tastady. Reformany Allanyń dinine emes ,buzylyp ketken dinge jasaý kerek. Negizinde bul reformadan buryn Alla jibergen dinniń qaınaryna qaıta oralý bolyp tabylady.
Jalǵasy bar...
Turarbek Qusaıynov
"Demos" QQ tóraǵasy
