تاريحتا قازاق دالاسىندا بولعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiستەر كوپ. ارعىسى – ورىس وتارشىلدارىنا، ياعني پاتشالىق رەسەيگە قارسى تۇرىپ، بودان بولعىسى كەلمەگەن قازاق شارۋالارىنىڭ كوتەرiلiسi, بەرگiسi – كەڭەستiك رەجيمگە كەلiسپەگەن ەلدiڭ ەرەۋiلi قازاق حالقىنىڭ رۋح ازاتتىعىن اڭساعان ايقاستارى ەدi.
الايدا قازاقستان تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiن كەڭەستiك يدەولوگيانىڭ ىقپالىنان ادا بولعان ەلدiڭ رۋحىمەن جازىلۋعا تيiس تاريحىمىز تاعى دا تالكەككە ءتۇسiپ جاتقان ءتۇرi بار. بiرiنشiدەن، ەلدەگi ساياسي بيلiك كوتەرiلiستەر تاريحىن قوزعاۋعا، سول ارقىلى حالىقتىڭ ساڭىلاۋىنا «قيقىم» تۇسiرۋگە قارسى. سەبەبi, مۇمكiن بولار كوتەرiلiستەردەن زارەدەي قورقادى.
ەكiنشiدەن، ۇكiمەتتiڭ تاپسىرماسىمەن ەل تاريحىن قايتادان جازۋ بارىسىندا ەجەلگi تاريح بۇگiنگi «ۇلت كوشباسشىسىنىڭ» ەسiل ەڭبەگi مەن ەرلiكتەرiنەن اسىپ كەتپەۋi كەرەك. سەبەبi, قازاق مەملەكەتتiگiن «العاش رەت» قالىپتاستىرعان، قازاق ەلiنiڭ شەكاراسىن «جاساپ بەرگەن»، قازاقتى تۇڭعىش رەت الەمگە «تانىتقان» تۇلعانىڭ اتى بارلىق تاريحتىڭ الدىندا تۇرۋعا تيiس.
مiنە، ءسويتiپ، وتكەن تاريحتىڭ ءوڭi وڭىپ، كەڭەس كەزiنەن قالعان اقتاڭداقتار مۇلدە ايتىلماۋعا اينالدى. قازاقتىڭ قۇلدانعان، وتارلانعان ۇلتتىق رۋحىن سiلكiلەپ، كەزiندەگi كۇرەسكەر مiنەزiن بۇگiنگi ۇرپاقتىڭ ساناسىنا سالىپ قويۋ ءۇشiن، تاريحىمىزدا بولعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiستەر جونiندەگi ازدى-كوپتi جيعان-تەرگەنiمiزدi وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرۋ ءداستۇرiن ودان ءارi جالعاستىرۋ ءجون سياقتى.
قادiرلi وقىرمان، ەگەر سiزدەردە بۇعان دەيiن جاريالانعان «تورعاي كوتەرiلiسi»، «سوزاق كوتەرiلiسi» جاريالانىمدارىنا قاتىستى تىڭ دەرەكتەر، جاڭاشا ويلار بولسا، گازەتiمiزدiڭ رەداكتسياسىنا جازىپ جiبەرۋلەرiڭiزدi سۇرايمىز. بiز ەرەۋiلدەگەن ەلدiڭ تاريحىنا قاتىستى جاڭاشا جاعداياتتارعا گازەتتەن قانشالىقتى ورىن قاجەت بولسا، سونشالىقتى كولەمدەگi بەت بەرە الامىز.
البان قىرىلعان
تاريحتا «قارقارا كوتەرiلiسi» نەمەسە «البان قىرىلعان» دەگەن اتتارمەن قالعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiس – 1916 جىلى بولعان پاتشالىق رەسەيدiڭ بiرiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىسقا اسكەر الۋىنا قارسى شىققان البان رۋىنىڭ قارۋلى كوتەرiلiسi. بۇل كوتەرiلiستiڭ تاريحى كەڭەس وداعى كەزiندە پاتشالىق جۇيەگە قارسى كوممۋنيستiك سارىنمەن زەرتتەلiپ، ونىڭ ۇلتتىق سيپاتىنا ءمان بەرiلمەدi. بiزدiڭ قولىمىزدان وتكەن ونداي عىلىمي ەڭبەكتەردiڭ دەنi تاپتىق تۇرعىدا جازىلۋدان ارىعا بارماعان.
ورىس وتارشىلدارىنىڭ قازاق دالاسىنا سالعان لاڭى كوپ ەكەنi بەلگiلi. ارعىسىن ايتپاعاندا، بەرگi عاسىرلارداعى بۇراتانا حالىقتىڭ رەسەيدەن تارتقان ازابى، كورگەن قاسiرەتi ورىس پاتشاسىنىڭ قىساستىعى تۇرعىسىندا عانا باعالانىپ كەلدi.
پاتشالىق رەسەيدiڭ بۇراتانا دالانى وتارلاۋى 1864 جىلدان كەيiن ودان سايىن ۇدەتە جۇرگiزiلدi. 1867 جىلى پاتشا ۇكiمەتi قازاقتىڭ بارلىق جەرiن ءوز يەلiگiنە العانى جونiندە قۇجات قابىلدادى. جان-جاقتى جابدىقتالعان «جەر قورى» قۇرىلدى. بۇل قورعا قازاقتىڭ ەندi, شەلدi, شۇرايلى جەرi تۇگەل تارتىپ الىندى.
1889 جىلى ارنايى زاڭ شىعارىلىپ، ول جەرلەرگە رەسەيدەن جەر اۋدارىلعان ورىس مۇجىقتارى قونىستاندىرىلدى. ءسويتiپ، قازاق دالاسىنا 1891-92 جىلدارى iشكi رەسەي جاقتان جەر يگەرۋشi ورىستار كوشiپ كەلە باستادى. بۇل ۇدەرiستi ۇدەتە ءتۇسۋ ءۇشiن، پاتشا ۇكiمەتi 1904 جىلى «سەلو تۇرعىندارى مەن ديقان مەششاندارىنىڭ ءوز ەركiمەن قونىس اۋدارۋى تۋرالى» تاعى دا زاڭ شىعاردى. وسى زاڭنىڭ اياسىندا قازاقتان تارتىپ الىنعان جەرلەرگە كەلiمسەكتەردi ورنالاستىرۋ ءۇشiن، «قونىستاندىرۋ قورى» قۇرىلدى.
1906-12 جىلدارى قازاق دالاسىنىڭ شۇرايلى جەرلەرiنە اۋىپ كەلگەندەر سانى بۇرىنعىدان دا ارتىپ، جەرگiلiكتi تۇرعىندار ءوز اتامەكەنiنەن ايىرىلىپ، امالسىز ورىس مۇجىعىنا جالداناتىن بولدى. اقىرى، 1913-15 جىلدارى تەك قانا بايىنقول، تەكەس، قاقپاق، سارىجاز، شالكودە، قىرعىزساي، جالاڭاش، كەگەن وڭiرلەرiندە ەڭ قۇنارلى ەگiستiك پەن شابىندىق جەرلەر كازاك-ورىستارعا كۇشپەن بەرiلدi. وسى تۇستا قارقارا جايلاۋى ساۋداگەرلەردiڭ، ورىس كوپەستەرiنiڭ مالىن جايىپ تۇرۋعا تارتىپ الىندى. قارقارا جازىعى تۇتاستاي ورىس كوپەستەرiنiڭ يەلiگiنە قارادى. جەردi تۇگەل تارتىپ العان سوڭ، ونداعى حالىققا قىسىم جاسالا باستادى. ماقساتى – ەلدi قۇلدىققا سالۋ نەمەسە جەردەن بەزدiرۋ ەدi. ول ءۇشiن ساياسي ەزگiنi كۇشەيتتi.
اۋەلi قازاققا ساياسي بيلiك بەرiلمەدi. قازاق وزiنە-ءوزi قوجا بولۋدان قالدى. ونىمەن قوسا، ءوز مۇلكiنە ءوزi يە بولا المايتىن جاعدايعا ءتۇستi. قىسقاسى، اسپان تاۋىنىڭ قويناۋىن مەكەندەگەن البان رۋى ءوز جەرiندە وزدەرi بەيبiت ءومiر ءسۇرۋ ەركiندiكتەرiنەن ايىرىلدى.
«قارقارا كوتەرiلiسiنiڭ» سەبەپ-سالدارىن زەرتتەپ، «قيلى زامان» پوۆەسiن جازعان قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى مۇحتار اۋەزوۆ قاسiرەتتi كوتەرiلiستi ومiرلiك شىندىق تۇرعىسىندا سۋرەتتەگەن. وندا كوتەرiلiس باسشىلارى جانە ونىڭ ناتيجەسi كوركەم ادەبي تiلدە جازىلسا دا، تاريحشىلاردىڭ پiكiرiنە قاراعاندا، ول ءوزiنiڭ تاريحي ءتۇپ-تەگiنەن اۋىتقىماعان، سۋرەتتەلiپ جازىلعان.
…شي جۇگIرتكەن
قارقارا كوتەرiلiسi – 1916 جىلى شiلدە ايىنىڭ العاشقى كۇندەرiنەن باستالىپ، قىركۇيەك ايىنىڭ اياعىنا دەيiن سوزىلعان. العاشقى «ءورتتiڭ» تۇتانعان جەرi – اسى جايلاۋى. اسى جايلاۋىندا وتىرعان بەيبiت حالىققا اسكەرگە بالا الۋ ءۇشiن شاپقان پاتشا ارمياسى الدىمەن اۋىلدىڭ شەتiندە جۇرگەن قاتىن-قالاش، بالا-شاعاعا بۇيiدەي تيگەن. ەر ازاماتتاردىڭ قارسىلىق كورسەتكەندەرiن اتقان، شاپقان.
بiر دەرەكتەردە سولداتتاردىڭ اۋىلعا سالعان لاڭى، حالىقتى قورلاعان جاۋىزدىعى اشىپ جازىلعان. كوزدەرi قانتالاپ العان پاتشا اسكەرلەرi كيiز ۇيگە اۋىل ادامدارىن سىيعانىنشا قاماپ، سىرتىنان ورتەپ جiبەرگەن. ارالارىنان قۇتىلىپ شىعىپ، ساي-سالاعا قاشقان بالالاردى نايزانىڭ ۇشىنا iلiپ، جۇكتi ايەلدەردiڭ قارنىن جارعان. ەر جiگiتتەردiڭ جىنىس مۇشەسiنiڭ شىبىعىنا شي جۇگiرتكەن. شالداردىڭ ساقالىن كەسiپ، كەمپiرلەردiڭ كيمەشەگiن قىلىشپەن تiلiپ، ماسقارالاعان.
تاريحتا بۇل كوتەرiلiس ۇلت-ازاتتىق سيپات الدى. باسشىلارى دا قازاقى ورتادان شىققان باتىرلار مەن بيلەر بولدى. ەڭ باستىسى، بۇل كوتەرiلiس ستيحيالىق تۇردە باستالسا دا، ول ۇيىمداسقان سيپاتپەن جالعاسىن تاپتى.
«قارقارا كوتەرiلiسi» جايلى بۇرىن-سوڭدى ايتىلىپ، جازىلىپ جۇرگەن تاريحي فاكتiلەر، ارينە، از ەمەس. وسى ورايدا قازاقتان شىققان تۇڭعىش ينجەنەر مۇحامەتجان تىنىشبايۇلىنىڭ جازبالارىندا كوپتەگەن دەرەكتەر ساقتالعان. كوتەرiلiستiڭ قولامتاسى سونبەي تۇرعان سول 1917 جىلدىڭ 6 جەلتوقسان كۇنi جارىق كورگەن «قازاق» گازەتiندە (№ 254) ينجەنەر-تاريحشى بiراز دۇنيەنiڭ بەتiن اشىپتى. ول وسى جولعى كوتەرiلiستە البان رۋىنان جالپى سانى – 69440 ادامنىڭ 35100-i قىرىلعاندىعىن ايتادى. ونىڭ كوبi ايەلدەر مەن بالالار جانە قارتتار بولعان.
كەيبiر تاريحي دەرەكتەردە جاركەنت ۋەزiنiڭ حالقى 1916 جىلعا دەيiن 6 سۋان، 14 البان بولىپ، بارلىعى 20 بولىس قۇراعان. وسى ايماقتاعى جالپى ءتۇتiن سانى 17712 بولسا، كوتەرiلiستەن كەيiن 5094-i قالىپتى. قىتايعا باس ساۋعالاپ كەتكەندەردiڭ سانى – 12612 بولسا، وققا ۇشقاندارىنىڭ سانى – 40 ادام. كەيبiر دەرەكتەردە شەكارا اسىپ بارا جاتىپ وققا ۇشقان، تاعى باسقا سەبەپتەرمەن اجال قۇشقانداردىڭ سانى بۇل كورسەتكiشتi بiرنەشە ەسەگە كوبەيتەدi. ماسەلەن، نارىنقولدان قىتايعا اساتىن سارتاۋدىڭ ارعى بەتiندەگi ويقورىم دەگەن جەردە 500 ءتۇتiن تىنىعىپ جاتقان جەرiندە پاتشانىڭ جانسىزىنىڭ ساتقىندىعىمەن شاي قايناتىم ۋاقىتتا قىرىلىپ قالعان. وسى دەرەكتi كەيiن قىتاي ارحيۆiنەن كورگەن شىڭجاڭعا بەلگiلi تاريحشى ساپاربەك مولداعۇلۇلى: «ويقورىم قىرعىنىن كiم بiلەدi?» دەگەن اتپەن دەرەكتi ماقالا جازىپ شىعىپتى. مۇنداعى جىلدارى ەلگە كەلگەن قانداستار اراسىندا اقتوتى ەسiمدi اجەنiڭ سول ويقورىم قىرعىنىندا بولعانىن ءوز اۋزىنان ەستiدiك. ول كەزدە اقتوتى اجە ەكi جاستاعى بالا ەكەن.
ەلدەن قاشقان
تاريحشى عالىمداردىڭ زەرتتەپ تاپقان بiر دەرەكتەرiندە سول زۇلمات جىلدارى قىتاي جەرiنە اۋعان حالىق سانى ودان دا كوپ ەكەنi ايتىلادى. وسى تۇستا الباندارمەن قوسا، قىرعىزدار جانە ورتا ءجۇزدiڭ بiراز رۋلارى شەكارا اسقان. ونىڭ جالپى سانى 200 مىڭعا جەتiپ جىعىلادى ەكەن. كودەك مارالبايۇلى وسى 1916 جىلعا ارناپ داستان جازعان. اقىندى كەيiن 1937 جىلى، ياعني الاش قايراتكەرلەرi وپات بولعان مەزگiلدە، سوۆەت ۇكiمەتiنiڭ جانسىزدارى قىتايعا بارىپ، ۋ بەرiپ ولتiرگەن.
بۇل جايىندا سوڭعى جىلدارى قىتاي قازاقتارى اراسىندا الۋان ءتۇرلi اڭگiمە ايتىلىپ ءجۇر. كودەك ناعىز جاۋىنگەر اقىن بولعان. ايداھار ەلگە بارعان سوڭ، چيڭ ۇكiمەتi جايىندا تالاي سىني باعىتتاعى داستاندار جازعان. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بiتكەن جۇسiپبەكقوجا شايحىسلامۇلى، اسەت نايمانبايۇلى سەكiلدi ايگiلi اقىندارىمىزدىڭ قىتاي جەرiنە قاشىپ ءوتۋi دە وسى جىلدارعا تۇسپا-تۇس كەلەدi.
وسىدان ءتورت جىلدىڭ الدىندا، ياعني 2006 جىلى «قارقارا كوتەرiلiسiنiڭ» 90 جىلدىعىنا وراي وتكiزiلگەن عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيادا اكادەميك كەڭەس نۇرپەيiس: «1916 مەن 1986 جىلعى كوتەرiلiستەردiڭ اراسىندا ساباقتاستىق بار»، – دەپ پiكiر ايتىپتى. راس-اۋ، قازاق دالاسىنداعى ۇلتتىق كوتەرiلiستەردiڭ قاي-قايسىسىن الىپ قاراساڭىز دا، قازاق ۇلتى ءوزiنiڭ باس بوستاندىعى ءۇشiن قولدارىنا قارۋ العانى بەلگiلi. كوتەرiلiستiڭ وسى رەتتەگi, ياعني 90 جىلدىعى قارساڭىندا بەلگiلi قوعام قايراتكەرi جانە جازۋشى سەيدالiم تانەكە: «قازاقتىڭ «اقتابان شۇبىرىندىدان» كەيiن رۋعا، جۇزگە بولiنبەي، ەل ازاتتىعى ءۇشiن اسقان اۋىزبiرلiكپەن بiر كiسiدەي اتتانعان جورىعى – 1916 جىلعى كوتەرiلiس بولدى»، – دەپ، قارقارا كوتەرiلiسiنە ۇلكەن باعا بەرگەن ەكەن.
«قارقارا كوتەرiلiسiنiڭ» جالپىلىق سيپات العانى جونiندە، ياعني قازاق دالاسىنداعى سول جىلدارداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiستەردiڭ باستاۋى بولعاندىعى جايىندا تاريحي ماتەريالدار بار، بiراق جەتكiلiكتi ەمەس. تاريحتا «قىزىلبورiك iسi» دەگەن اتپەن قالعان كوتەرiلiس سول جىلى تامىزدىڭ 3-iندە شەلەك بولىسىندا باستالعان. مۇنىڭ جالىنى بۇكiل قازاق جەرiن شارپىپ، ەكi كۇننەن كەيiن ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiستiڭ بiرi – تورعاي كوتەرiلiسiنە ۇلاسقان. ودان اراعا بiرنەشە كۇن سالىپ، شىعىس قازاقستان اۋماعى مەن شۋ، سىرداريا وڭiرلەرiنە تاراعان. ارادا 6 كۇن وتكەننەن كەيiن وزبەكستانداعى قازاقتار دا قوسىلىپ، كوتەرiلiس كۇللi قازاق دالاسىن جالىنداي شارپىعان. تاريحشىلاردىڭ وسى كوتەرiلiستەردi قازاقتاردىڭ اۋىزبiرشiلiكتi, بەرەكەلi كوتەرiلiسi دەۋi دە سودان شىعار…
«ەرەۋIلتوبە» جوعالعان
قاسiرەتتi جىلدارى وسى ايماقتان وت پەن وققا تۇسكەن تالاي وعلان ۇلدار، ءاپايتوس باتىرلار شىقتى. ولاردىڭ الدىڭعى ساپىندا المەرەك ۇزاق باتىر تۇردى. ۇزاقتىڭ ارعى اتاسى – المەرەك. ول – بۇكiل قازاققا بەلگiلi اۋليە ءارi باتىر بولعان كiسi. رايىمبەك باتىرعا باتا بەرگەن بiر تايپا ەلدiڭ باتاگوي اقىلشىسى. قازiر ونىڭ كەسەنەسi الماتى قالاسىنىڭ تۇبiندەگi پوكروۆكا سەلوسىندا. سەلو بۇگiنگi كۇنi ابىزدىڭ ەسiمiمەن اتالىپ ءجۇر.
قازاق دالاسىندا وسى جىلدارى 300-دەن استام ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiس بولىپتى. سولاردىڭ ءبارiنiڭ دە باسشىلارى بار. ۇزاق باتىر دا – سول كوتەرiلiستەردiڭ باسشىلارىمەن بiردەي باعالاپ، سالىستىرۋعا بولاتىن تۇلعا. ويتكەنi ول – قاراقان باسىن ءوز حالقىنىڭ بوستاندىعى ءۇشiن قۇرباندىققا تiككەن ءباھادۇر. ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ ايگiلi «قيلى زامان» پوۆەسiندە: «كiشiلەۋ دوڭگەلەك دەنەلi, بۋرىل ساقالدى ەر ۇزاق قاجىماس قايرات يەسi, ەرجۇرەك باتىر يەسi بولاتىن»، – دەيدi.
«…ۇزاق الاسا بويلى، اقسارى ءوڭدi, قوي كوزدi, ماڭدايى كەڭ، توبە سۇيەگi قىرلانىپ كەلگەن مiنەزدi ادام بولعان»، – دەيدi نەمەرە iنiسi ءالiحان توباجانوۆ ءوز ەستەلiگiندە. وكiنiشكە قاراي، بۇل كۇندەرi باتىردىڭ اتىن دارiپتەۋ، ونى جاس ۇرپاققا ونەگە ەتۋ iسiندە ەل ۇكiمەتi تاراپىنان ەش نارسە جاسالىپ جاتقان جوق. ماسەلەن، ۇزاقتىڭ تاريحي تۇلعاسىن زەرتتەۋ ءالi قولعا الىنباپتى. سونداي-اق باتىردىڭ بۇگiنگە دەيiنگi بەلگiلi بولعان باتىرلىق بەينەسi مەن iزگi iستەرi مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەنبەگەن. بۇل – باتىردىڭ ارۋاعىنا جاسالعان قيانات.
ايتپاقشى، iلگەرiلەپ ايتا كەتەيiك، ۇزاق باتىردى زەرتتەپ جۇرگەن بiر جاس تاريحشى (بەلگiلi سەبەپتەرمەن اتىن اتاماۋدى ءجون سانادىق) بۇل تاقىرىپ اكادەميالىق زەرتتەۋ ورتالىقتارى تاراپىنان قولداۋ تاپپايتىنىن ايتتى. ونىڭ سەبەبiن سۇراعانىمىزدا، ول: «ۇلى جۇزدەن «ۇلت كوشباسشىسىنىڭ» تۇلعاسىنا كولەڭكە تۇسiرەتiن تۇلعالارعا قاتىستى عىلىمي-قورعاۋ ەڭبەكتەرi عىلىم مينيسترلiگi تاراپىنان سىزىلىپ تاستالادى، – دەدi. – سول سەبەپتi مەنiڭ جەتەكشiم كانديداتتىق ەڭبەكتi كەيiنiرەك قورعاۋعا كەڭەس بەردi»، – دەيدi جاس عالىم.
1916 جىلى ۇزاق باتىرمەن بiرگە البان رۋىنان تالاي باتىرلار شىققان. ماسەلەن، جامەڭكە مامبەتۇلى دا وسى كەزدە ورىس وتارشىلارىنا ويسىراتا سوققى بەرگەن جاۋ جۇرەك باتىر بولىپتى. ونىڭ: «بەرسەك، بالا ولەدi. بەرمەسەك، شال ولەدi. بالا ولگەنشە، شال ءولسiن، ادام بەرمەيمiز!» – دەگەن قاناتتى ءسوزi حالىقتىڭ ۇنiنە، سول كەزگi ۇرانىنا اينالىپ كەتتi. ۇران ەل اراسىندا وسى كۇنگە دەيiن ايتىلىپ ءجۇر.
جامەڭكەمەن قاناتتاس سەرiكباي، اۋباكiر سياقتى باتىرلار جانە ۇزاقبايدىڭ موناي-مۇقانى سەكiلدi قولباسشىلار، ديقانباي جانپەيiسۇلى، جاقىپبەردi سولتانقۇلۇلى، اققويان سابانشىۇلى، قابىلبەك ساۋرانبايۇلى سىندى جاساق باسشىلارى، باتىرلاردىڭ ەرلiگi ەلگە مۇرا، ۇرپاققا ۇران بولىپ ءالi كۇنگە دەيiن جالعاسىپ كەلەدi.
كەيiنگi جىلدارى قارقارا كوتەرiلiسiن زەرتتەپ جۇرگەن تاريحشى-عالىمداردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، «قارقارا كوتەرiلiسiنiڭ» تاريحي ءمانi ءالi تولىق اشىلماعان. سەبەبi, دەرەك كوزدەرi از كورiنەدi. ماسەلەن، حالىق اراسىندا ايتىلىپ جۇرەتiن تۇزكولدiڭ ماڭىنداعى قىرعىن جايىندا بەلگiلi جۋرناليست-زەرتتەۋشi ساعاتبەك مەدەۋبەكۇلىنان باسقا ەشكiم تۇشىمدى پiكiر ايتىپ جۇرگەن جوق. سول تۇزكولدiڭ ماڭىندا 27 ادام وققا ۇشىپتى. ولiكتەر كوكتەمگە دەيiن كومۋسiز جاتقان ەكەن.
وسى كۇنi «قارقارا كوتەرiلiسi» جايىنداعى جازبالاردا ايتىلىپ جۇرەتiن «ەرەۋiلتوبەنiڭ» اۋەلگi اتى «ايتتوبە» ەكەنiن دە اۋىلداعى قارتتاردىڭ اۋزىنان ەستiپ ءجۇرمiز.
جۇقامىر شوكە،
«Dات».
