بيىلعى ساۋىردە سەمەيدەگى ابايدىڭ ادەبي-مەموريالدىق مۇراجايىنىڭ اشىلعانىنا 85 جىل تولدى. ۇلى اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق جولىنان تولىق ماعلۇمات بەرەتىن مادەني مەكەمە - 1940 جىلى ساۋىردە قۇرىلعان ەدى.
قازاقستان تاريحىندا بۇل العاشقى ادەبي-مەموريالدىق مۇراجاي بولدى. ول قازاقتىڭ ۇلى جازۋشىسى، اكادەميك مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ۇسىنىسى بويىنشا ابايدىڭ 95 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا، 1940 جىلى قازاق سسر-نiڭ حالىق كوميسسارلار كەڭەسiنىڭ 1 ساۋiردەگى قاۋلىسى نەگىزىندە قۇرىلىپ, سول جىلى 16 قازان كۇنى مەرەكە ءۇستىندە اشىلعان بولاتىن.
العاشقى قادامدار
العاشىندا مۇراجاي 1940-1944 جىلدارى بەكباي بايىسوۆتىڭ ۇيىندە اشىلىپ، 1944-1967 جىلدارى ءانيار مولداباەۆتىڭ ۇيىنە قونىس اۋداردى. بۇل ۇيلەردە اباي سەمەي قالاسىنا كەلگەن كەزدە تۇرعان. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءانيار مولداباەۆتىڭ ءۇيى عانا ساقتالعان.
1967 جىلى ابايدىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا مۇراجاي قالاداعى ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىن، ۇلى اقىن ءومىر سۇرگەن ءداۋىر ۇلگىسىمەن سالىنعان كوپەس رومان ەرشوۆتىڭ ۇيىنە كوشىرىلدى.
1990 جىلى قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ قاۋلىسى بويىنشا اقىننىڭ ادەبي-مەموريالدىق مۇراجايى ابايدىڭ «جيدەباي-ءبورiلi» مەملەكەتتiك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۇراجايى بولىپ قايتا قۇرىلدى. قازىرگى كەزدە مۇراجاي ادەبي-مەموريالدىق مۋزەي مارتەبەسىنە يەرەسپۋبليكاداعى ءىرى قورىق-مۇراجايلاردىڭ بىرىنە اينالدى.
ءجۇزدەگەن شاقىرىممەن جەتەتىن بولىمدەر
«جيدەباي-ءبورiلi» مەملەكەتتiك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۇراجايىنىڭ ءار ءبولىمىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. سول بولىمدەر تەك سەمەي قالاسىمەن شەكتەلمەي، وبلىساۋماعىندا جاتىر.
Cەمەي قالاسىنداعى مۋزەي – وزىنشە ءبىر كەشەن. جيدەبايدا اباي ءۇي-مۇراجايى، «اباي-شاكارىم» مەموريالدىق كەشەنى, «شاكارىم اڭشىلىق ءۇيى» مۇراجايى, اۋدانى 6400 گا قورىق ايماعى,بورىلىدە م. اۋەزوۆ ءۇي-مۇراجايى ورنالاسقان. ءۇرجار اۋدانى ماقانشى اۋىلىندا اسەت نايمانبايۇلىنىڭ مۋزەيى وسى مەملەكەتتىك قورىق-مۇراجايىنىڭ قۇرامىندا جۇمىس ىستەيدى .
مۇراجايدىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى ابايتانۋشى عالىم قايىم مۇحامەدحانوۆ بولدى. ول مۋزەيدى 1947-1951 جىلدارى باسقاردى.
اباي ءۇيىنىڭ العاشقى شىراقشىسى
قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ اباي مۇراسىنا ادالدىعى مەن ەڭبەگى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ كوزىنە ەرتە تۇسكەن. ادام تانۋعا وتە سەزىمتال اۋەزوۆ مۇحامەدحانوۆتىڭ بويىنان ادالدىقتى، ىزدەنىسكە قۇشتارلىقتى بايقاپ، وعان ۇلكەن سەنىم ارتقان. سول سەبەپتى 1930 جىلداردىڭ سوڭىنان باستاپ اباي مەن ونىڭ شاكىرتتەرىنىڭ شىعارمالارىن زەرتتەۋ، جيناقتاۋ، جانە بولاشاقتا مۇراجاي اشۋ سياقتى جاۋاپتى مىندەتتەردى قايىمعا تاپسىرادى.
قايىم بۇل تاپسىرمانى شىن نيەتىمەن قابىلدايدى. بوريس اكەرمان ەسىمدى ارىپتەسىمەن بىرگە جۇك كولىگىنە وتىرىپ، شىڭعىستاۋ ءوڭىرىن ايلاپ ارالايدى. ولاردىڭ ماقساتى – ابايدى كوزىمەن كورگەن، ونىڭ اڭگىمەسىن ەستىگەن قاريالارمەن جولىعىپ، دەرەك جيناۋ. ولار اقىن تۋرالى ەسكى ەستەلىكتەردى، اڭگىمەلەردى جازىپ الىپ، ولەڭدەرىنىڭ تۇپنۇسقاسىن انىقتاۋعا تىرىستى.
ساپار بارىسىندا اباي ومىرىنە قاتىستى تۇرمىستىق زاتتار، سيرەك قولجازبالار دا تابىلىپ جاتتى. ناتيجەسىندە 500-گە جۋىق جادىگەر جينالىپ، ارقايسىسىنا عىلىمي سيپاتتاما بەرىلدى. بۇل سول كەزەڭ ءۇشىن زور جەتىستىك بولاتىن.
اباي ولكەتانۋ مۋزەيىنە تاپسىرعان جادىگەرلەر دە بار
مۇراجاي دەرەگىنشە، قورىق -مۇراجايدىڭ نەگىزگى قورىن 1885 جىلى ابايدىڭ ولكەتانۋ مۋزەيىنە تاپسىرعان زاتتارى قۇرايدى. بۇگىنگى كۇنى اتالمىش زاتتاردىڭ 30-عا جۋىعى مۇراجاي قورىندا ساقتاۋلى.
قازىر اباي قۇنانبايۇلىنىڭ «جيدەباي-ءبورىلى» مەملەكەتتىك تاريحي-مادەني جانە ادەبي-مەموريالدىق قورىق-مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى – ۇلان ساعاديەۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە مادەني مەكەمە ابايدىڭ مۇراسىن ناسيحاتتاۋدا تالماي ەڭبەك ەتۋدە.
“مۇراجاي – رەسپۋبليكا كولەمىندە اباي مۇراسىن ناسيحاتتاپ كەلە جاتقان ايتۋلى مادەنيەت وشاقتارىنىڭ نەگىزگىسى. بۇل وشاق ءوتكەن عاسىردىڭ ورتا شەنىنەن باستاپ ۇلت زيالىلارى مۇحتار اۋەزوۆ، قايىم مۇحامەدحانوۆ، ءارحام ىسقاقوۆ سىندى تاريحي تۇلعالاردىڭ باستاماسىمەن بوي تۇزەدى»،- دەيدى ول.
ايتۋىنشا، مۋزەيءدىڭ سەمەي قالاسىنداعىكەشەنىنىڭ ءبىر عيماراتى «ابايتانۋ» ورتالىعى بولىپ جۇمىس ىستەپ كەلەدى. مۇندا «ابايتانۋ» زالى، بەينەلەۋ ونەر تۋىندىلارى گالەرەياسى جانە كورمەلەر زالى ورنالاسقان. بۇل ورتالىقتا 25 ورىندىق كىشى ءماجىلىس زالى بار. گالەرەيا زالىندا مۋزەي قورىنداعى بەينەلەۋ ونەر تۋىندىلارىنان جوسپارعا سايكەس ارنايى تاقىرىپتارمەن كورمەلەر ۇيىمداستىرىلىپ، اۋىسىپ تۇرادى. ەلىمىزدىڭ، ءوڭىرىمىزدىڭ سۋرەتشىلەرىنىڭ جەكە كورمەلەرى دە ۇيىمداستىرىلادى. «ابايتانۋ» زالىندا ءارتۇرلى شارالار، دوڭگەلەك ۇستەل ماجىلىستەرى وتكىزىلەدى. وندا جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان ارنايى «ابايتانۋ» ساباقتارى وتكىزىلۋدە.
«اباي مۇراسى مەن اقىن شاكىرتتەرى تۋرالى دەرەكتەردى جان-جاقتى زەرتتەپ، جيناقتاپ وتىرعان قارا شاڭىراق تاريحىندا تالاي ەل ماقتانىشىنا اينالعان اعالارىمىز بەن اپايلارىمىز ەرەن ەڭبەك ەتىپ، اباي شىعارماشىلىعىنا بايلانىستى ماقالالار جازىلىپ، ديسسەرتاتسيالار قورعالىپ، كىتاپتار شىعارىلدى، ەل-ەلگە ناسيحاتتالدى جانە بۇگىنگى تاڭدا جالعاسىن تابۋدا. مۇنىڭ بارلىعى وتكەن تاريح جانە بۇگىنگى كۇندە دە قىزمەتكەرلەردىڭ اتقارىپ جۇرگەن ىستەرى. ءالى دە تالاي جۇمىستار اتقارىلماق”، - دەيءدى ۇلان ساعاديەۆ.
دانا نۇرمۇحانبەت
«ادىرنا»
