Bıylǵy sáýirde Semeıdegi Abaıdyń ádebı-memorıaldyq murajaıynyń ashylǵanyna 85 jyl toldy. Uly aqynnyń ómiri men shyǵarmashylyq jolynan tolyq maǵlumat beretin mádenı mekeme - 1940 jyly sáýirde qurylǵan edi.
Qazaqstan tarıhynda bul alǵashqy ádebı-memorıaldyq murajaı boldy. Ol qazaqtyń uly jazýshysy, akademık Muhtar Áýezovtiń usynysy boıynsha Abaıdyń 95 jyldyq mereıtoıy qarsańynda, 1940 jyly Qazaq SSR-niń Halyq komıssarlar keńesiniń 1 sáýirdegi qaýlysy negizinde qurylyp, sol jyly 16 qazan kúni mereke ústinde ashylǵan bolatyn.
ALǴAShQY QADAMDAR
Alǵashynda murajaı 1940-1944 jyldary Bekbaı Baıysovtyń úıinde ashylyp, 1944-1967 jyldary Ánııar Moldabaevtyń úıine qonys aýdardy. Bul úılerde Abaı Semeı qalasyna kelgen kezde turǵan. Búgingi kúnge deıin Ánııar Moldabaevtyń úıi ǵana saqtalǵan.
1967 jyly Abaıdyń 125 jyldyq mereıtoıy qarsańynda murajaı qaladaǵy sáýlet eskertkishteriniń biri sanalatyn, uly aqyn ómir súrgen dáýir úlgisimen salynǵan kópes Roman Ershovtyń úıine kóshirildi.
1990 jyly Qazaq KSR Mınıstrler keńesiniń qaýlysy boıynsha aqynnyń ádebı-memorıaldyq murajaıy Abaıdyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-murajaıy bolyp qaıta quryldy. Qazirgi kezde murajaı ádebı-memorıaldyq mýzeı mártebesine ıerespýblıkadaǵy iri qoryq-murajaılardyń birine aınaldy.
JÚZDEGEN ShAQYRYMMEN JETETIN BÓLIMDER
«Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-murajaıynyń ár bóliminiń ózindik ereksheligi bar. Sol bólimder tek Semeı qalasymen shektelmeı, oblysaýmaǵynda jatyr.
Cemeı qalasyndaǵy mýzeı – ózinshe bir keshen. Jıdebaıda Abaı úı-murajaıy, «Abaı-Shákárim» memorıaldyq kesheni, «Shákárim ańshylyq úıi» murajaıy, aýdany 6400 ga qoryq aımaǵy,Bórilide M. Áýezov úı-murajaıy ornalasqan. Úrjar aýdany Maqanshy aýylynda Áset Naımanbaıulynyń mýzeıi osy memlekettik qoryq-murajaıynyń quramynda jumys isteıdi .
Murajaıdyń tuńǵysh dırektory abaıtanýshy ǵalym Qaıym Muhamedhanov boldy. Ol mýzeıdi 1947-1951 jyldary basqardy.
ABAI ÚIINIŃ ALǴAShQY ShYRAQShYSY
Qaıym Muhamedhanovtyń Abaı murasyna adaldyǵy men eńbegi Muhtar Áýezovtiń kózine erte túsken. Adam tanýǵa óte sezimtal Áýezov Muhamedhanovtyń boıynan adaldyqty, izdeniske qushtarlyqty baıqap, oǵan úlken senim artqan. Sol sebepti 1930 jyldardyń sońynan bastap Abaı men onyń shákirtteriniń shyǵarmalaryn zertteý, jınaqtaý, jáne bolashaqta murajaı ashý sııaqty jaýapty mindetterdi Qaıymǵa tapsyrady.
Qaıym bul tapsyrmany shyn nıetimen qabyldaıdy. Borıs Akerman esimdi áriptesimen birge júk kóligine otyryp, Shyńǵystaý óńirin aılap aralaıdy. Olardyń maqsaty – Abaıdy kózimen kórgen, onyń áńgimesin estigen qarııalarmen jolyǵyp, derek jınaý. Olar aqyn týraly eski estelikterdi, áńgimelerdi jazyp alyp, óleńderiniń túpnusqasyn anyqtaýǵa tyrysty.
Sapar barysynda Abaı ómirine qatysty turmystyq zattar, sırek qoljazbalar da tabylyp jatty. Nátıjesinde 500-ge jýyq jádiger jınalyp, árqaısysyna ǵylymı sıpattama berildi. Bul sol kezeń úshin zor jetistik bolatyn.
ABAI ÓLKETANÝ MÝZEIINE TAPSYRǴAN JÁDIGERLER DE BAR
Murajaı dereginshe, qoryq -murajaıdyń negizgi qoryn 1885 jyly Abaıdyń ólketaný mýzeıine tapsyrǵan zattary quraıdy. Búgingi kúni atalmysh zattardyń 30-ǵa jýyǵy murajaı qorynda saqtaýly.
Qazir Abaı Qunanbaıulynyń «Jıdebaı-Bórili» memlekettik tarıhı-mádenı jáne ádebı-memorıaldyq qoryq-murajaıynyń dırektory – Ulan Saǵadıev. Onyń aıtýynsha, búginde mádenı mekeme Abaıdyń murasyn nasıhattaýda talmaı eńbek etýde.
“Murajaı – respýblıka kóleminde Abaı murasyn nasıhattap kele jatqan aıtýly mádenıet oshaqtarynyń negizgisi. Bul oshaq ótken ǵasyrdyń orta sheninen bastap ult zııalylary Muhtar Áýezov, Qaıym Muhamedhanov, Árham Ysqaqov syndy tarıhı tulǵalardyń bastamasymen boı túzedi»,- deıdi ol.
Aıtýynsha, mýzeıdiń Semeı qalasyndaǵykesheniniń bir ǵımaraty «Abaıtaný» ortalyǵy bolyp jumys istep keledi. Munda «Abaıtaný» zaly, beıneleý óner týyndylary galereıasy jáne kórmeler zaly ornalasqan. Bul ortalyqta 25 oryndyq kishi májilis zaly bar. Galereıa zalynda mýzeı qoryndaǵy beıneleý óner týyndylarynan josparǵa sáıkes arnaıy taqyryptarmen kórmeler uıymdastyrylyp, aýysyp turady. Elimizdiń, óńirimizdiń sýretshileriniń jeke kórmeleri de uıymdastyrylady. «Abaıtaný» zalynda ártúrli sharalar, dóńgelek ústel májilisteri ótkiziledi. Onda joǵarǵy oqý oryndarynyń stýdentteri men mektep oqýshylaryna arnalǵan arnaıy «Abaıtaný» sabaqtary ótkizilýde.
«Abaı murasy men aqyn shákirtteri týraly derekterdi jan-jaqty zerttep, jınaqtap otyrǵan qara shańyraq tarıhynda talaı el maqtanyshyna aınalǵan aǵalarymyz ben apaılarymyz eren eńbek etip, Abaı shyǵarmashylyǵyna baılanysty maqalalar jazylyp, dıssertaııalar qorǵalyp, kitaptar shyǵaryldy, el-elge nasıhattaldy jáne búgingi tańda jalǵasyn tabýda. Munyń barlyǵy ótken tarıh jáne búgingi kúnde de qyzmetkerlerdiń atqaryp júrgen isteri. Áli de talaı jumystar atqarylmaq”, - deıdi Ulan Saǵadıev.
Dana Nurmuhanbet
«Adyrna»
