قازاقستاندا ينتەرنەت-الاياقتىقتىڭ مولشەرى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. 2023 جىلى 15 مىڭنان استام قىلمىس تىركەلىپ، 34 623 ادام زارداپ شەكتى. الاياقتىق ارەكەتتەردەن مەملەكەتكە 4,1 ميلليارد تەڭگە شىعىن كەلدى. 2024 جىلدىڭ العاشقى جارتىجىلدىعىندا وسى سالاداعى قىلمىستاردىڭ سانى 9 936 جاعدايعا جەتىپ، زالال كولەمى 7,1 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 4,1 پايىزعا ارتىق.
ينتەرنەت-الاياقتىق فاكتىلەرى بويىنشا تىركەلگەن بارلىق قىلمىستىق ىستەردىڭ 56,3 پايىزىنا كىنالى ادامدى انىقتاۋ مۇمكىن بولماي، جوعالعان سومانىڭ تەك 11 پايىزى عانا قايتارىلدى. بۇل 777,1 ميلليون تەڭگە سومانى قۇرايدى.
الاياقتىقتىڭ تۇرلەرى
الاياقتار ينتەرنەت كەڭىستىگىندە ءتۇرلى امالداردى قولدانا وتىرىپ، ازاماتتاردى سانالى تۇردە الداپ كەتۋدە. ولاردىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تارالعان تۇرلەرىنە مىنالار جاتادى.
جالعان بانك قىزمەتكەرى رەتىندە حابارلاسۋ: الاياقتار كوبىنەسە SMS حابارلامالار نەمەسە تەلەفون قوڭىراۋلارى ارقىلى بانك قىزمەتكەرلەرى رەتىندە حابارلاسىپ، شوتتاعى كۇدىكتى وپەراتسيالاردى بولدىرماۋ ءۇشىن اقشا اۋدارۋدى تالاپ ەتەدى. وسىنداي الاياقتىقتاردىڭ قۇربانى بولعاندار سانى جىل سايىن ارتىپ كەلەدى. سوندىقتان بانك قىزمەتكەرلەرى ەشقاشان تەلەفون ارقىلى جەكە مالىمەتتەردى سۇرامايدى.
فيشينگ سايتتار: بۇل ءادىس الاياقتار ينتەرنەتتە زاڭسىز سايتتار قۇرىپ، ولاردىڭ كومەگىمەن ادامداردىڭ جەكە مالىمەتتەرىن (كارتا ءنومىرى، لوگين، پارول جانە ت.ب.) ۇرلايدى. ولار ءجيى وزدەرىن تانىمال ونلاين دۇكەندەر نەمەسە بانكتەر رەتىندە كورسەتىپ، پايدالانۋشىلاردى جالعان سايتتارعا باعىتتايدى.
كۇماندى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن جارنامالار: الەۋمەتتىك جەلىلەردە بەلگىسىز ونىمدەر تۋرالى جالعان جارنامالار مەن ساتىلىمدار تاراتىلادى. ادەتتە، تولەم جاسالعاننان كەيىن، الاياقتار ساتىپ الۋشىعا جاۋاپ بەرمەي، جوعالىپ كەتەدى. مۇنداي جاعدايلاردان ساقتانۋ ءۇشىن تەك تانىمال جانە سەنىمدى پلاتفورمالاردان عانا ساۋدا جاساۋ ۇسىنىلادى.
SMS جانە ەلەكتروندىق پوشتا ارقىلى جالعان حابارلامالار: الاياقتار ءتۇرلى جارنامالار مەن اقپاراتتاردى جالعان سىلتەمەلەرمەن تاراتادى. ولار سەنىمدى اقپارات كوزى رەتىندە ارەكەت ەتەدى، بىراق قولدانۋشىنىڭ دەرەكتەرىن ۇرلاۋ ءۇشىن عانا جۇمىس ىستەيدى. بۇل ادىستەردەن ساقتانۋ ءۇشىن حابارلامانىڭ جىبەرۋشىسىن مۇقيات تەكسەرۋ قاجەت.ەركەبۇلان قويشىباەۆتىڭ ايتۋىنشا، الاياقتىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ارقاشان ساقتىق تانىتىپ، كۇماندى ارەكەتتەردى دەرەۋ پوليتسياعا حابارلاپ، ناقتى مالىمەتتەردى تەك رەسمي كوزدەردەن عانا الۋعا كەڭەس بەرەدى.
الدىن الۋ شارالارى
الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ كيبەرقىلمىسپەن كۇرەس باسقارماسىنىڭ اسا ماڭىزدى ىستەر جونىندەگى اعا تەرگەۋشىسى ەركەبۇلان قويشىباەۆ الاياقتىقتىڭ قۇربانى بولعان جاعدايدا دەرەۋ ارەكەت ەتۋ قاجەتتىلىگىن ەسكەرتەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءبىرىنشى كەزەكتە اقشا الىنعان بانككە حابارلاسىپ، شوتتى بۇعاتتاۋ كەرەك. سودان كەيىن ۋاقىت وتكىزىپ الماي، پوليتسياعا حابارلاپ، ارىزدانعان ءجون. كوپ جاعدايدا، ۋاقىت وتكەن سوڭ، الاياقتى تابۋ قيىنعا تۇسەدى.
قويشىباەۆ جەكە مالىمەتتەردى ەشقاشان بوتەن ادامدارعا بەرۋگە بولمايتىنىن، سونداي-اق بەلگىسىز سىلتەمەلەرگە كىرۋدەن اۋلاق بولۋدى ەسكەرتەدى. اسىرەسە، تانىستارىڭىز بەن تۋىستارىڭىز جىبەرگەن كۇماندى حابارلامالارعا دا ساقتىقپەن قاراۋ كەرەك. ەگەر بانك نەمەسە پوليتسيا قىزمەتكەرى رەتىندە حابارلاسسا، مۇنداي قوڭىراۋلار سەنىمسىز بولىپ كورىنسە، ولاردى قابىلداماۋ نەمەسە قاي مەكەمەدەن ەكەنىن ناقتى سۇراپ، رەسمي شاقىرتۋ تالاپ ەتۋ قاجەت.
2024 جىلى 5 قىركۇيەكتە پارلامەنتتەگى جوعارعى پالاتانىڭ وتىرىسىندا سەناتور اسەم راحمەتوۆا پرەمەر-مينيسترگە ينتەرنەت-الاياقتىقتىڭ كوبەيىپ كەتكەنىن جانە بۇل ماسەلەنىڭ قازاقستان ءۇشىن وزەكتى بولا تۇسكەنىن مالىمدەدى. ول ازاماتتاردىڭ كۇدىكتى ارەكەتتەر تۋرالى حابارلاۋى ءۇشىن ارنايى سەنىم تەلەفوندارى مەن ونلاين پلاتفورمالار ازىرلەۋدى ۇسىندى.
