سيريا استاناسىنىڭ قاق ورتاسىنداعى ءال-فارابي ورتالىعىنىڭ سالىنىپ بىتكەنىنە 15 جىلداي ۋاقىت ءوتتى. ءۇش ادام جۇمىس ىستەيتىن كەشەن ءالى دە كەلۋشىسىن كۇتىپ، قۇلازىپ تۇر.
ديماشىق شاھارىنىڭ ورتالىعىندا 2008 جىلى باستالىپ، 2011 جىلى قازاقستان قارجىسىنا سالىنىپ بىتكەن ءال-فارابي ورتالىعى ءالى كۇنگە ىسكە قوسىلمادى، اشىلۋ ءراسىمى بولمادى. بۇل عيمارات ءال-ءفارابيدىڭ زيراتىنىڭ اۋماعىندا سالىنعان. بۇگىنگە دەيىن وندا ءۇش-اق ادام جۇمىس ىستەيدى. بۇل تۋرالى تۇركيا تەلەارناسى حابارلاپ وتىر.
كەشەندەگى ءۇش ادامنىڭ ەكەۋى – كۇزەتشى. بىرەۋى – باعبان، كەشەننىڭ ىشكى-سىرتقى تازالىعىن دا رەتتەيدى. بىراق عيماراتتى مۇنتازداي عىلىپ ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى جەتكىلىكسىز ەكەنى بايقالادى. قازىر قاڭىراپ تۇرعان عيمارات قامقورلىققا ءزارۋ. جاۋىن-شاشىن سالدارىنان سىرتقى سىلاعى ءتۇسىپ، ءىشىن دە شاڭ-توزاڭ باسىپ جاتىر. بوياۋى دا وڭىپ كەتكەن، كەيبىر پانەلدەرىن قايتا جوندەۋ قاجەت.
وتىراردان – ديماشىققا دەيىن
عىلىم مەن فيلوسوفيانىڭ شىعىستاعى جارىق جۇلدىزى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي قازاقستان اۋماعىندا، بۇرىنعى فاراب، قازىرى وتىرار قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. كوپ ءتىل بىلگەن عۇلاما جيىرما جاسقا دەيىن وتىراردا ءومىر ءسۇرىپ، وسى جەردەن الەمدى تانىپ-ءبىلۋ جولىن باستاعان. ول كوپ ساياحاتتاعان. بۇحارا، سامارقان، مەرف، باعدات، حارران، رەي، كاير، الەپپو قالالارىندا بولىپ، ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ وتىرعان.
شامامەن 40 جاسىندا ءال-فارابي ورتاعاسىرلىق يسلام الەمىنىڭ عىلىم مەن ونەر ورتالىعى – باعدادقا بارعان. كەيىننەن عالىمدى بىرتىندەپ باعدادتان ىعىستىرا باستايدى. سودان ول امالسىزدان ديماشىققا قونىس اۋدارىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سول جەردە تۇرعان.
ءال-ءفارابيدىڭ سوڭىندا اراب تىلىندە جازعان كوپتەگەن تراكتاتتارى قالدى. ونىڭ كوبى ەۋروپا ەلدەرىندەگى ايگىلى كىتاپحانالاردىڭ سيرەك قورىندا ساقتاۋلى تۇر. ەركىن ويلايتىن عۇلامانىڭ ەڭبەكتەرى جازىلعاننان كەيىن ءبىر عاسىر وتكەندە باسقا تىلدەرگە اۋدارىلا باستايدى. ءال-فارابي ەڭبەكتەرىنىڭ تۋعان توپىراعىندا زەرتتەلۋى كەش باستالعان. 20 عاسىردىڭ ورتا شەنىنەن اسقاندا اقجان ماشاني ءتارىزدى عالىمدار ارابشا ۇيرەنىپ، ءال-فارابي ەڭبەكتەرىنىڭ تۋعان جەرىندە تانىلۋىنا تۇرتكى بولعان. «ەكىنشى ۇستاز» اتالعان ءال-فارابي تراكتاتتارىنىڭ ءتىلى اۋىر. ال قازاق تىلىنە اۋدارىلعان ەڭبەگىنىڭ دەنى ورىس تىلىندەگى اۋدارمادان قوتارىلعان.
نازارباەۆ پەن باشار اسادتىڭ كوزى مە؟
تۇرىك ويشىلىنىڭ سوڭعى كۇندەرى وتكەن قالادا قازاقستان ءال-فارابي اتىنداعى مادەني ورتالىق سالعان. ديماشىقتا سالىنعان عيمارات قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى شەتەل اۋماعىندا قارجىلاي قولداۋ كورسەتكەن العاشقى ءىرى جوبا سانالادى.
ديماشىقتاعى ءال-فارابي اتىنداعى مادەني ورتالىقتى سالۋعا 2008 جىلى قازاقستان 7,6 ميلليون دوللار قاراجات بولىنگەن. جوبا ءتورت زالدان تۇرادى، جالپى اۋماعى التى مىڭ شارشى مەتردەن اسادى.
اتالمىش عيماراتتىڭ قۇرىلىسى 2011 جىلى تولىق اياقتالعان. الايدا، سيريادا تۇتانعان ازاماتتىق سوعىس سالدارىنان عيماراتتىڭ اشىلۋى وتپەگەن. قالاداعى قاسيەتتى مەكەن بولعاندىقتان، ديماشىقتاعى بۇل اۋدان سوعىس قيمىلدارى كەزىندە قاتتى زارداپ شەكپەگەن.
ءال-فارابي مادەني ورتالىعى زاڭدى تۇردە سيرياعا دا، قازاقستانعا دا تيەسىلى ەمەس. دەگەنمەن، وتكەن 15 جىل بويى قازاقستاننىڭ ديماشىقتاعى كونسۋلدىعى كەشەنگە باقىلاۋ جاساپ، رۇقساتسىز ەشكىمدى كىرگىزبەگەن. وعان قازاقستاننان بارعان ءبىرلى-جارىم زەرتتەۋشى، فيلم تۇسىرۋشىلەردىڭ جولى تۇسكەنى بايقالادى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ باستاعان قازاقستان مەن باشار اساد بيلەگەن سيريا ۇكىمەتى اراسىندا كەزىندە مادەني ىنتىماقتاستىق ءتاۋىر باستالعان. الايدا سوعىس سالدارىنان بۇگىندە بۇل ىنتىماقتاستىقتان ۇشقىن دا قالماعان. سوندىقتان ورتالىقتىڭ اشىلۋى ەكىنشى كەزەككە ىسىرىلىپ كەلگەن. اساد بيلىك ەتكەن ۋاقىتتا ورتالىق اشىلماعان كۇيى قالدى. سوڭىنان ول دا ەلىنەن قۋىلىپ، ماسكەۋدى پانالاپ وتىر. ساياسي داعدارىس مادەني بايلانىستىڭ توقتاۋىنا سەبەپ بولدى.
ديپلوماتيالىق مەكەمەلەرگە بەرىلمەي مە؟
سيريادا 2024 جىلى جەلتوقسان ايىندا ۋاقىتشا ۇكىمەت بيلىككە كەلگەننەن كەيىن ءبىر اي وتكەن سوڭ قازاقستان بيلىگى كەشەندى اشۋ تۋرالى كەلىسىمگە كەلگەن. شامداعى جاڭا ۇكىمەت تە بۇل ورتالىقتى قورعاۋعا جانە ساقتاۋعا ۋادە بەرگەن. الايدا ازىرگە ءتورت ايعا جۋىقتادى، ورتالىق بۇرىنعى كۇيىندە قالىپ وتىر. ويتكەنى شام ەلى ءالى دە بولسا، اۋمالى-توكپەلى كەزەڭدى باستان كەشىرۋدە.
كەيبىر مالىمەتتەرگە قاراعاندا، 2019 جىلى بۇل ورتالىقتى قازاقستان كونسۋلدىعىنا بەرىپ، بولاشاقتا ەلشىلىك عيماراتى رەتىندە پايدالانۋ تۋرالى ۇسىنىستار دا ايتىلعان. دەگەنمەن، كەلۋشىسىن كۇتكەن عيمارات ءالى كۇنگە دەيىن پايدالانۋعا بەرىلمەي كەلەدى.
2024 جىلدىڭ 8 جەلتوقساندا شام ەلىندەگى وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ كەڭەيتىلگەن اسكەري ارەكەتتەرىنەن سوڭ باشار اساد باسقارعان سيريا بيلىگى قۇلادى. ونىڭ ءوزى ماسكەۋگە قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. مۇنىڭ الدىندا رەسەيدىڭ سيرياداعى اسكەري بازاسىنىڭ ۇشاقتارى وپپوزيتسيا مەكەندەگەن قالالاردى بومبالاپ، بەيبىت تۇرعىندار قازا تاپقان.
تۇركيا تەلەارناسىنىڭ ءتىلشىسى ديماشىقتاعى ءال-فارابي ورتالىعى تاياۋدا ىسكە قوسىلىپ قالار دەپ ۇمىتتەنەتىنىن ايتادى. سول كەزدە تەلەارنا وسىناۋ ورتالىققا قايتا اينالىپ سوعۋى مۇمكىن.
