Sırııa astanasynyń qaq ortasyndaǵy ál-Farabı ortalyǵynyń salynyp bitkenine 15 jyldaı ýaqyt ótti. Úsh adam jumys isteıtin keshen áli de kelýshisin kútip, qulazyp tur.
Dımashyq shaharynyń ortalyǵynda 2008 jyly bastalyp, 2011 jyly Qazaqstan qarjysyna salynyp bitken ál-Farabı ortalyǵy áli kúnge iske qosylmady, ashylý rásimi bolmady. Bul ǵımarat ál-Farabıdiń zıratynyń aýmaǵynda salynǵan. Búginge deıin onda úsh-aq adam jumys isteıdi. Bul týraly Túrkııa telearnasy habarlap otyr.
Keshendegi úsh adamnyń ekeýi – kúzetshi. Bireýi – baǵban, keshenniń ishki-syrtqy tazalyǵyn da retteıdi. Biraq ǵımaratty muntazdaı ǵylyp ustap turý úshin munyń bári jetkiliksiz ekeni baıqalady. Qazir qańyrap turǵan ǵımarat qamqorlyqqa zárý. Jaýyn-shashyn saldarynan syrtqy sylaǵy túsip, ishin de shań-tozań basyp jatyr. Boıaýy da ońyp ketken, keıbir panelderin qaıta jóndeý qajet.
OTYRARDAN – DIMAShYQQA DEIIN
Ǵylym men fılosofııanyń shyǵystaǵy jaryq juldyzy Ábý Nasyr Ál-Farabı Qazaqstan aýmaǵynda, burynǵy Farab, qaziri Otyrar qalasynda dúnıege kelgen. Kóp til bilgen ǵulama jıyrma jasqa deıin Otyrarda ómir súrip, osy jerden álemdi tanyp-bilý jolyn bastaǵan. Ol kóp saıahattaǵan. Buhara, Samarqan, Merf, Baǵdat, Harran, Reı, Kaır, Aleppo qalalarynda bolyp, bilimin jetildirip otyrǵan.
Shamamen 40 jasynda ál-Farabı ortaǵasyrlyq ıslam áleminiń ǵylym men óner ortalyǵy – Baǵdadqa barǵan. Keıinnen ǵalymdy birtindep Baǵdadtan yǵystyra bastaıdy. Sodan ol amalsyzdan Dımashyqqa qonys aýdaryp, ómiriniń sońyna deıin sol jerde turǵan.
Ál-Farabıdiń sońynda arab tilinde jazǵan kóptegen traktattary qaldy. Onyń kóbi Eýropa elderindegi áıgili kitaphanalardyń sırek qorynda saqtaýly tur. Erkin oılaıtyn ǵulamanyń eńbekteri jazylǵannan keıin bir ǵasyr ótkende basqa tilderge aýdaryla bastaıdy. Ál-Farabı eńbekteriniń týǵan topyraǵynda zerttelýi kesh bastalǵan. 20 ǵasyrdyń orta sheninen asqanda Aqjan Mashanı tárizdi ǵalymdar arabsha úırenip, ál-Farabı eńbekteriniń týǵan jerinde tanylýyna túrtki bolǵan. «Ekinshi ustaz» atalǵan ál-Farabı traktattarynyń tili aýyr. Al qazaq tiline aýdarylǵan eńbeginiń deni orys tilindegi aýdarmadan qotarylǵan.
NAZARBAEV PEN BAShAR ASADTYŃ KÓZI ME?
Túrik oıshylynyń sońǵy kúnderi ótken qalada Qazaqstan ál-Farabı atyndaǵy mádenı ortalyq salǵan. Dımashyqta salynǵan ǵımarat Qazaqstan táýelsizdik alǵannan beri shetel aýmaǵynda qarjylaı qoldaý kórsetken alǵashqy iri joba sanalady.
Dımashyqtaǵy ál-Farabı atyndaǵy mádenı ortalyqty salýǵa 2008 jyly Qazaqstan 7,6 mıllıon dollar qarajat bólingen. Joba tórt zaldan turady, jalpy aýmaǵy alty myń sharshy metrden asady.
Atalmysh ǵımarattyń qurylysy 2011 jyly tolyq aıaqtalǵan. Alaıda, Sırııada tutanǵan azamattyq soǵys saldarynan ǵımarattyń ashylýy ótpegen. Qaladaǵy qasıetti meken bolǵandyqtan, Dımashyqtaǵy bul aýdan soǵys qımyldary kezinde qatty zardap shekpegen.
Ál-Farabı mádenı ortalyǵy zańdy túrde Sırııaǵa da, Qazaqstanǵa da tıesili emes. Degenmen, ótken 15 jyl boıy Qazaqstannyń Dımashyqtaǵy konsýldyǵy keshenge baqylaý jasap, ruqsatsyz eshkimdi kirgizbegen. Oǵan Qazaqstannan barǵan birli-jarym zertteýshi, fılm túsirýshilerdiń joly túskeni baıqalady.
Nursultan Nazarbaev bastaǵan Qazaqstan men Bashar Asad bılegen Sırııa úkimeti arasynda kezinde mádenı yntymaqtastyq táýir bastalǵan. Alaıda soǵys saldarynan búginde bul yntymaqtastyqtan ushqyn da qalmaǵan. Sondyqtan ortalyqtyń ashylýy ekinshi kezekke ysyrylyp kelgen. Asad bılik etken ýaqytta ortalyq ashylmaǵan kúıi qaldy. Sońynan ol da elinen qýylyp, Máskeýdi panalap otyr. Saıası daǵdarys mádenı baılanystyń toqtaýyna sebep boldy.
DIPLOMATIIaLYQ MEKEMELERGE BERILMEI ME?
Sırııada 2024 jyly jeltoqsan aıynda ýaqytsha úkimet bılikke kelgennen keıin bir aı ótken soń Qazaqstan bıligi keshendi ashý týraly kelisimge kelgen. Shamdaǵy jańa úkimet te bul ortalyqty qorǵaýǵa jáne saqtaýǵa ýáde bergen. Alaıda ázirge tórt aıǵa jýyqtady, ortalyq burynǵy kúıinde qalyp otyr. Óıtkeni Sham eli áli de bolsa, aýmaly-tókpeli kezeńdi bastan keshirýde.
Keıbir málimetterge qaraǵanda, 2019 jyly bul ortalyqty Qazaqstan konsýldyǵyna berip, bolashaqta elshilik ǵımaraty retinde paıdalaný týraly usynystar da aıtylǵan. Degenmen, kelýshisin kútken ǵımarat áli kúnge deıin paıdalanýǵa berilmeı keledi.
2024 jyldyń 8 jeltoqsanda Sham elindegi oppozıııalyq kúshterdiń keńeıtilgen áskerı áreketterinen soń Bashar Asad basqarǵan Sırııa bıligi qulady. Onyń ózi Máskeýge qashýǵa májbúr boldy. Munyń aldynda Reseıdiń Sırııadaǵy áskerı bazasynyń ushaqtary oppozıııa mekendegen qalalardy bombalap, beıbit turǵyndar qaza tapqan.
Túrkııa telearnasynyń tilshisi Dımashyqtaǵy ál-Farabı ortalyǵy taıaýda iske qosylyp qalar dep úmittenetinin aıtady. Sol kezde telearna osynaý ortalyqqa qaıta aınalyp soǵýy múmkin.
