قازاقستاندىق رەجيسسەر ەلزات ەسكەندىردىڭ «ءابىل» ءفيلمى 31 Vesoul حالىقارالىق ازيا كينوفەستيۆالىندە (فرانتسيا) ءۇش بىردەي جۇلدەنى جەڭىپ الدى. كينوتۋىندى Jury Grand Prize (قازىلار القاسىنىڭ باس جۇلدەسى), Critical Jury Prize (كينوسىنشىلار القاسىنىڭ جۇلدەسى) جانە NETPAC Jury Prize (NETPAC قازىلار القاسىنىڭ جۇلدەسى) ماراپاتتارىنا يە بولدى. رەجيسسەردەن وسى جۇمىستىڭ ءمان-جايىن بىلدىك.
كينوتۋىندى 90 جىلدارى كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىنگى قازاق اۋىلىنداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قيىندىقتاردى سۋرەتتەيدى. فيلمدە سول كەزەڭدەگى مال-مۇلىكتىڭ جاپپاي بولىسكە ءتۇسۋى، قوعامداعى ادىلەتسىزدىك پەن جەمقورلىقتىڭ ءورشۋى، قاراپايىم حالىقتىڭ تاعدىرى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن رۋحاني داعدارىس تاقىرىپتارى قوزعالعان. سونداي-اق، كەڭەستىك جۇيە كەزىندە ادام ءومىرىنىڭ قۇنسىزدانۋى، سوتسياليزمنەن كاپيتاليزمگە ءوتۋ كەزىندەگى ەكىۇداي سەزىمدەر جانە قازاق حالقىنىڭ ءوز جەرىندە ديسكريميناتسياعا ۇشىراۋى كورىنىس تابادى. رەجيسسەر ەلزات ەسكەندىرمەن سۇحباتتاسىپ، كينونىڭ تاعدىرىن سۇرادىق.
- «ءابىل» ءفيلمىنىڭ جەتىستىكتەرىمەن قۇتتىقتايمىز! تۋىندى فرانتسيادا ءۇش بىردەي بايگەنى جەڭگەن ەكەن. شەتەلدىك اۋديتوريا قازاقستاندىق ءفيلمدى قالاي قابىلدادى؟
- راقمەت! جالپى كينودا الەمدىك، حالىقارالىق، كونتينەنتالدىق، جەرگىلىكتى پرەمەرا بولىپ بولىنەدى. ءبىزدىڭ ءفيلمنىڭ الەمدىك پرەمەراسى پۋساندا وتكەن. ەۋروپالىق پرەمەرا 48-حالىقارالىق گوتەبورگ كينوفەستيۆالىندە وتسە (شۆەتسيا), فرانتسيادا ۆەزۋل ازيا كينوسىنىڭ حالىقارالىق كينوفەستيۆالىنىڭ اياسىندا وتكەن پرەمەرا فرانتسۋز پرەمەراسى بولىپ سانالادى. ءبىز جاڭا جىلدان كەيىن ەكى فەستيۆالگە قاتىسىپ كەلدىك.
شىنى كەرەك، ەكى اۋديتوريا دا (شۆەتسيا مەن فرانتسيا) ءفيلمدى وتە جاقسى قابىلدادى. سەبەبى، ەۋروپادا كنو ماماندارى عانا ەمەس، جالپى حالىق ونەردى وتە جوعارى باعالايىنىن، ونى رۋحاني ءومىردىڭ كوزى رەتىندە سانايتىنىن ءوز كوزىممەن كورىپ، كوڭىلىممەن ءتۇيسىنىپ قايتتىم. حالىقتىڭ ونەرگە دەگەن قۇلشىنىسى وتە جوعارى. ساپالى، ساليقالى، ويلى ونەردى جوعارى باعالاي بىلەدى. وسى فەستيۆالدەرگە سول قالانىڭ تۇرعىندارى عانا ەمەس، سول ەلدەردىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كورەرمەندەر ارنايى ۋاقىتتارىن ءبولىپ كەلىپ، بىرنەشە كۇنگە قوناق ءۇي جالداپ جاتىپ، كۇندەلىكتى سەانستارعا بيلەت ساتىپ الىپ، كورسەتىلگەن فيلمدەردى وتە مۇقيات كورەدى. مۇنداي فەستيۆال ءبىزدىڭ ەلدەگى كەي جاعدايلار سياقتى ەسەپ بەرۋ ءۇشىن، جىلعا جوسپارلانعان قارجىنى يگەرۋ ەسەبى ءۇشىن عانا ەمەس قوي. مۇنداي شارالارع جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ، مەملەكەتتىڭ قاتىسى ارقىلى ۇيىمداستىرىلادى . شۆەتسيادا ەلدىڭ مادەنيەت ءمينيسترى كەلىپ، ءسوز سويلەدى.
فرانتسيادا دا ۇيىمداستىرۋ فورماسى وتە ۇلكەن. سەبەبى جان-جاقتى قولداۋ بولادى. جىلدىڭ جاڭا فيلمدەرى كورسەتىلىپ جاتقاننان كەيىن ءاربىر كورسەتىلىمگە بيلەتتەر جەكە-جەكە ساتىلادى. شۆەتسيادا بىزدە 4 رەت كورسەتىلىم بولدى. ونىڭ 2-ىنە اكتەر ەرلان تولەۋتاي ەكەۋمىز قاتىسىپ، كورەرمەن سۇراعىنا جاۋاپ بەردىك. ودان بولەك، 2 رەت اۆتورلارسىز كورسەتىلدى. ال فرانتسيادا 2 رەت كورسەتىلىم ءوتتى. ەكەۋىنە دە سۇراق-جاۋاپ بولدى. سول كەزدە دە كورەرمەن زالى لىق تولى بولدى.
فەستيۆال اياسىندا وزگە دە كينو، تۋىندىلار كورسەتىلەدى. ولار ءبىزدىڭ باسەكەلەستەرىڭىز عوي. مەن بارىنشا قامتىپ، وزگە زالداعى كورسەتىلىمدەردى قارادىم. سول ساتتەردە ءبىزدىڭ كورسەتىلىمدە بولىپ، مەنى تانىپ جاتقان كورەرمەندەردىڭ كەيبىر فيلم جاqىندا وتە جاقسى پىكىر ءبىلدىرىپ، فرانتسيا كولەمىندە پروكاتقا شىعۋىن سۇراپ جاتتى. «مەن ونى تولىق بىلمەيمىن، تاعدىرى فەستيۆالدەن سوڭ شەشىلەدى» دەپ جاۋاپ بەردىم. شەتەلدىك اۋديتوريانىڭ ءوزى ءفيلمدى كورسەتۋ كەرەك قوي دەپ جاتىر. قىتايدان كەلگەن پروديۋسەرلەر دە فيلمگە قىزىعۋشىلىق تانىتتى.
- بۇل ءفيلمدى قازاقستاندىق كورەرمەن قايدان كورە الادى؟
- ناقتى ايتا المايمىن. بۇل – مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسى، ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ قولداۋىمەن تۇسىرىلگەندىكتەن پروكاتقا شىعارۋعا مىندەتتىمىز. مەن ءفيلمنىڭ كۇزگە قاراي شىعۋىنا ىقىلاستىمىن. بىزدە اۆتورلىق ءفيلمدى جازعا قويىپ جاتادى. الايدا جاز – كينو ءۇشىن ءتيىمسىز ۋاقىت.
- اكتەرلىك قۇرامدى قارادىق. باستى ءرولدى ەرلان تولەۋتاي ويناپ شىققان ەكەن. نەلىكتەن «ءابىل» رولىنە تاڭدالدى؟
- مەن رەجيسسەر رەتىندە ءرول تاڭداعانىمدا ىشكى ويىم، نيەتىم مىنانداي بولدى. ءسىزدىڭ ستسەناريگە ساي كەيىپكەرىڭىزگە تاڭدايتىن اكتەر بولمىس-ءبىتىمى، ىشكى ەنەرگياسىمەن جاقىن بولۋى كەرەك. بۇل تۇرعىدا ونىڭ پروفەسسيونالدى نە پروفەسسيونال ەمەس بولۋى ماڭىزدى ەمەس. ەڭ باستىسى اكتەردىڭ كەيىپكەرگە ساي ەنەرگياسى بولۋى كەرەك. مەن شىن ومىردەگى «ءابىلدى» ىزدەدىم. 2015 جىلى ستسەناري جازىلدى. مەن سول ەنەرگيالىق تۇتاستىقتى ەرلان تولەۋتايدان كوردىم. سەبەبى ەرلان تولەۋتاي – اۋىلدا وسكەن قازاق. كوپ قازاقتار اۋىلدان قالاعا كەلگەندە كىشكەنە اۋىلدىق ءبىتىمىن جوعالتىپ الىپ جاتادى. ورتا، قالا ادامعا ءوز ەنەرگياسىن سىڭىرەدى. ال ەرلان تولەۋتايدا دالالىق سيپات، دالالىق رەڭ بولمىسىندا، ميميكاسىندا، بەت-الپەتىندە، قيمىل-قوزعالىسىندا ساقتاپ قالعان. مەن ول كىسىنى 2010 جىلدان بەرى تانيمىن. «قازاقفيلمدە» جۇمىس ىستەدىك. سول كەزدە قاسيەتتەرىن بايقايتىنمىن. بىراق، كەيىن «ءابىلدى» جازىپ، بىرنەشە ۋاقىتتان كەيىن ەلەستەتىپ، ءبىر جىلدان سوڭ ەرلان تولەۋتايدان «ءابىلدى» كوردىم.
- ءوز سوزىڭىزدە ايتتىڭىز، ستسەناري 2015 جىلى جازىلعان ەكەن. ءفيلمدى «10 جىل بويى دايىندالعان فيلم» دەپ ايتا الامىز با؟
- ءيا، ارينە، ەندى ستسەناري دەگەن سونداي نارسە. قازىر دە ستسەناري جازىپ جاتىرمىن، جازىلعاندارى دا بار. 5-6 جىل بويى مەنىڭ ۇستەلىمدە جازىلعان ستسەناريلەر بار. كەي ستسەناري جازىلا سالىپ، تۇسىرىلەدى. كەيبىرى ون جىل جاتىپ قالادى. الەمدە قىرىق جىل بويى جاتىپ قالعان ستسەناريلەر دە بار. مىسالى، بيىل فرەنسيس فورد كوپالا «مەگالوپوليس» دەگەن كينو شىعاردى عوي. ول ارمانداعان فيلمىنە ۇلكەن قارجى سالىپ، ءوزى ءتۇسىردى. سول مىسالى، 40 جىل بۇرىن جوسپارلانعان فيلم. بۇل جەردە «ءابىلدىڭ» تاعدىرى وسىنداي. ارادا 7 جىل وتكەننەن سوڭ وندىرىسكە جىبەرىلسە، 10 جىلدان سوڭ كورەرمەنگە جەتكەلى تۇر.
مەن قولداۋدى وتە كوپ ىزدەدىم، ۋاقىت كەتتى. ستسەناري ءبىر جىل جازىلسا، فينانس ىزدەۋگە كوپ ۋاقىت كەتكەن. مەنىڭ شىعارماشىلىق جوسپارىمدا بۇل فيلم 2017 جىلى ءتۇسىرىلىپ، 2018-2019 جىلدارى حالىققا جەتۋى كەرەك. بىزدەگى سالماقتى، ويلى دۇنيەگە، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك تاعدىرىنا باعىتتالعان فيلمگە قاراجات تابۋ قيىن. سودان كەيىن كەشىگىپ، وسىلاي ءتۇسىرىلدى.
- قازىرگى تاڭدا قولداۋ كورسەتكەندەر كىم؟
- «قازاقفيلم» قولداۋ كورسەتپەگەن. ول جەردى مەن تەك ستۋديا رەتىندە پايدالاندىم. بۇل فيلم قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ تاپسىرىسىمەن، ۇلتتىق كينونى قولداۋ ورتالىعىنىڭ قولداۋىمەن ءتۇسىرىلدى.
- سۇحباتىڭىزعا راحمەت!
سىمبات ناۋحان
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
PS: باستى رولدە ويناعان ەرلان تولەۋتاي Facebook جەلىسىندە قۋانىشتى جاڭالىقپەن ءبولىسىپ، جازبا جاريالاعان. «جەڭىس! جەڭىس! جەڭىس! ال قۋان، تىلەۋلەس بولعان بارشا اعايىن! ۆەزۋلدەن قۋانىشتى حابار، اقجولتاي جاڭالىق! رەجيسسەر ەلزات ەسكەندىردىڭ ء"ابىل" ءفيلمى فرانتسيا مەملەكەتىندە، اقپاننىڭ 11 – 18 ارالىعىندا وتكەن. 31-Vesoul حالىقارالىق ازيا كينوفەستيۆالىن تريۋمفۋالدى جەڭىسپەن تۇيىندەدى. سونىڭ ايعاعىنداي بىردەن ءۇش بىردەي نوميناتسيا بويىنشا مارتەبەلى ماراپاتقا يە بولىپ، فەستيۆال جەڭىمپازى اتاندى. حالىقارالىق كينوفەستيۆالدە نەگىزگى كونكۋرستىڭ باستى بايگەلەرى – ءۇش باس نوميناتسيانى قاتارىنان جەڭىپ الۋ ء–"ابىلدىڭ" كوركەم فيلم رەتىندەگى الەۋەتىن كورسەتسە كەرەك.ۋا، قازاعىم، وسىناۋ كينو بايگەگە ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە تاپ بولىپ، قاراجات تاپشىلىعىن كورىپ، ۆيزا بوگەسىندەرىن كەشىپ، باسقا دا سان الۋان قيىندىقتارمەن بارعانىمىزدى بىلەسىزدەر ءھام مۇنىڭ ارتىندا كىمدەر تۇرعانىنان دا حاباردارسىزدار. ەندى وسىناۋ تاريحي زور جەڭىس – وسى جولدا كورگەن بەينەت پەن توزعان جۇيكەنىڭ وتەۋى بولعانداي»، - دەپ سۇيىنشىلەتكەن.
الايدا كينوگەر، اكتەر ەرلان تولەۋتاي جەلىدە 24 اقپان كۇنى قازاق كينوسىنىڭ قاراشاڭىراعىنا اينالعان «قازاقفيلمگە» كىرە الماعان حابارلادى. «ارداقتى اعايىن! مىنا سۇمدىقتى جاريالاماسقا امالىمىز جوق! بۇگىن، ءبىز ياعني رەجيسسەر ەلزات ەسكەندىر ەكەۋمىز ء"ابىلدىڭ" ەۋروپا تورىندە ءساتتى ءھام تابىستى وتكەن تريۋمفۋالدى پرەمەراسىنان كەيىنگى جەڭىسىن "قازاقفيلم" ۇجىمىمەن جانە ونىڭ ۋاقىتشا باسشىلارىمەن بولىسپەككە كينوستۋدياعا باردىق. الايدا ءبىزدى "قازاقفيلمگە" كىرگىزبەدى. ەسىك كوزىندەگى قاراۋىل بوگەگەن سوڭ ءبىز يو ايدار وماروۆتىڭ جەكە وحران باستىعىنا تەلەفون شالىپ سويلەستىك. ول بولسا مەنى ىشكە كىرگىزە المايتىنىن، ويتكەنى يو وماروۆتان مەنى كىرگىزبەۋ جونىندە بۇيرىق تۇسكەنىن جەتكىزدى.
شىنتۋايتىندا ءبىز "قازاقفيلمگە" ەرىگىپ بارماعان ەدىك. ەۋروپادان سوڭ "قازاقفيلم" باسشىلىعىنان حابار كۇتكەلى اپتانىڭ ءجۇزى بولعان-دى. الايدا ا.وماروۆ بىزدەي حالىقارالىق كينوفەستيۆال جەڭىمپازدارىن قۇتتىقتاماق تۇگىلى حابارلاسۋدى بويىنا ار سانادى بىلەم – حابارلاسپادى. بولماعان سوڭ ءوزىمىز باردىق. سەبەبى ء"ابىل" مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن تۇسىرىىلگەن "قازاقفيلمنىڭ" ءتول تۋىندىسى بولعاندىقتان وسى ءفيلمنىڭ كەي ماسەلەلەرىن باسشىلىقپەن اقىلداسقىمىز كەلگەن ەدى. سونداي-اق ءبىر ايعا سوزىلاتىن ەۋروپا ساپارىنا قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋ جونىندە كومەك سۇراعان رەجيسسەر ەلزات ەسكەندىردىڭ قاڭتار ايىنىڭ 14- ءى كۇندەرى يو ا.وماروۆقا جازعان حاتىنىڭ تاعدىرىن دا بىلگىمىز كەلگەن. ويتكەنى ارادا 1 اي، 10 كۇن وتسە دە ا.وماروۆتان ەش جاۋاپ بولماعان ەدى. ەكەۋمىز وسىنىڭ دا جايىن بىلمەك بولدىق. سونداي-اق "قازاقانيماتسيا" شب جايىن ءوز كوزىمەن كورمەكشى ەدىم. ويتكەنى "قازاقانيماتسيا" جونىندە نەبىر سۋىق حابارلار جەلدەي ەسىپ، تاراپ جاتقان ەدى. مىنا ۆيدەودا ايتىلعانداي بۇگىن سونىڭ انىعىن ءبىلدىم: مەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە ونەر شاشىپ، مادەني مايدان كەشىپ جۇرگەنىمدە ياعني مەنىڭ كينوستۋديادا جوق كەزىمدى وزدەرىنىڭ پاسىق ارەكەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا جىمىسقىلىقپەن پايدالانعان ا.وماروا باستاعان "قازاقفيلمنىڭ" ۋاقىتشا باستىقتارى مەن ونداعان جىلدان بەرى جەتەكشى رەداكتور بولىپ تابىلاتىن "قازاقانيماتسيا" شب استاناعا كوشىرىپ جىبەرۋگە استىرتىن شەشىم قابىلداعان. استىرتىن شەشىم قابىلداعانى سول ەمەس پە – "قازاقانيماتسيا" باسشىلىعىمەن جانە ۇجىمىنا ايتپاعان. ايتپاق تۇگىلى سەزدىرمەگەن. ارينە، مۇنىڭ ارتىندا مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ، سونداعى "قوي تەرىسىن جامىلىپ", "قۇپيا" كەڭەسشى بوپ وتىرعان لوببي توپتاردىڭ بەلسەندى وكىلدەرىنىڭ تۇرعاندىعى بەلگىلى. ماقسات ايقىن: ولار شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى "قازاقفيلمدى" وسىلاي اياۋسىز ءارى الاياقتىقپەن بولشەكتەۋ ارقىلى كينوستۋديانىڭ تۇبىنە جەتىپ تىنباق. ويتكەنى "قازاقفيلمنىڭ" جەرىن ساتپاقشى بولىپ جۇرگەن قىلمىستىق توپقا وسى "قازاقانيماتسيا" ۇجىمى بىرنەشە جىلدان بەرى قاتتى قارسىلىق كورسەتۋمەن كەلەدى. ەندى ون ويلانىپ، مىڭ تولعانعان بۇل لوببي توپتار الىنباس قامالعا اينالعان انيماتسيا بەكىنىسىن الۋدىڭ امالىن تاپقانداي – اتا جاۋلارى "قازاقانيماتسيا" شىعارماشىلىق بىرلەستىگىن الماتىدان جەر اۋدارۋ ارقىلى جويىپ جىبەرمەك»، - دەپ نازىن جەتكىزگەن.
