Qazaqstandyq rejısser Elzat Eskendirdiń «Ábil» fılmi 31 Vesoul halyqaralyq Azııa kınofestıvalinde (Franııa) úsh birdeı júldeni jeńip aldy. Kınotýyndy Jury Grand Prize (Qazylar alqasynyń bas júldesi), Critical Jury Prize (Kınosynshylar alqasynyń júldesi) jáne NETPAC Jury Prize (NETPAC qazylar alqasynyń júldesi) marapattaryna ıe boldy. Rejısserden osy jumystyń mán-jaıyn bildik.
Kınotýyndy 90 jyldary Keńes Odaǵy ydyraǵannan keıingi qazaq aýylyndaǵy áleýmettik-ekonomıkalyq qıyndyqtardy sýretteıdi. Fılmde sol kezeńdegi mal-múliktiń jappaı bóliske túsýi, qoǵamdaǵy ádiletsizdik pen jemqorlyqtyń órshýi, qarapaıym halyqtyń taǵdyry, áleýmettik teńsizdik pen rýhanı daǵdarys taqyryptary qozǵalǵan. Sondaı-aq, keńestik júıe kezinde adam ómiriniń qunsyzdanýy, soıalızmnen kapıtalızmge ótý kezindegi ekiudaı sezimder jáne qazaq halqynyń óz jerinde dıskrımınaııaǵa ushyraýy kórinis tabady. Rejısser Elzat Eskendirmen suhbattasyp, kınonyń taǵdyryn suradyq.
- «Ábil» fılminiń jetistikterimen quttyqtaımyz! Týyndy Franııada úsh birdeı báıgeni jeńgen eken. Sheteldik aýdıtorııa qazaqstandyq fılmdi qalaı qabyldady?
- Raqmet! Jalpy kınoda álemdik, halyqaralyq, kontınentaldyq, jergilikti premera bolyp bólinedi. Bizdiń fılmniń álemdik premerasy Pýsanda ótken. Eýropalyq premera 48-halyqaralyq Goteborg kınofestıvalinde ótse (Shveııa), Franııada Vezýl Azııa kınosynyń halyqaralyq kınofestıvaliniń aıasynda ótken premera franýz premerasy bolyp sanalady. Biz jańa jyldan keıin eki festıvalge qatysyp keldik.
Shyny kerek, eki aýdıtorııa da (Shveııa men Franııa) fılmdi óte jaqsy qabyldady. Sebebi, eýropada kno mamandary ǵana emes, jalpy halyq ónerdi óte joǵary baǵalaıynyn, ony rýhanı ómirdiń kózi retinde sanaıtynyn óz kózimmen kórip, kóńilimmen túısinip qaıttym. Halyqtyń ónerge degen qulshynysy óte joǵary. Sapaly, salıqaly, oıly ónerdi joǵary baǵalaı biledi. Osy festıvalderge sol qalanyń turǵyndary ǵana emes, sol elderdiń túkpir-túkpirinen kórermender arnaıy ýaqyttaryn bólip kelip, birneshe kúnge qonaq úı jaldap jatyp, kúndelikti seanstarǵa bılet satyp alyp, kórsetilgen fılmderdi óte muqııat kóredi. Mundaı festıval bizdiń eldegi keı jaǵdaılar sııaqty esep berý úshin, jylǵa josparlanǵan qarjyny ıgerý esebi úshin ǵana emes qoı. Mundaı sharalarǵ jergilikti bıliktiń, memlekettiń qatysy arqyly uıymdastyrylady . Shveııada eldiń mádenıet mınıstri kelip, sóz sóıledi.
Franııada da uıymdastyrý formasy óte úlken. Sebebi jan-jaqty qoldaý bolady. Jyldyń jańa fılmderi kórsetilip jatqannan keıin árbir kórsetilimge bıletter jeke-jeke satylady. Shveııada bizde 4 ret kórsetilim boldy. Onyń 2-ine akter Erlan Tóleýtaı ekeýmiz qatysyp, kórermen suraǵyna jaýap berdik. Odan bólek, 2 ret avtorlarsyz kórsetildi. Al Franııada 2 ret kórsetilim ótti. Ekeýine de suraq-jaýap boldy. Sol kezde de kórermen zaly lyq toly boldy.
Festıval aıasynda ózge de kıno, týyndylar kórsetiledi. Olar bizdiń básekelesterińiz ǵoı. Men barynsha qamtyp, ózge zaldaǵy kórsetilimderdi qaradym. Sol sátterde bizdiń kórsetilimde bolyp, meni tanyp jatqan kórermenderdiń keıbir fılm jaqynda óte jaqsy pikir bildirip, Franııa kóleminde prokatqa shyǵýyn surap jatty. «Men ony tolyq bilmeımin, taǵdyry festıvalden soń sheshiledi» dep jaýap berdim. Sheteldik aýdıtorııanyń ózi fılmdi kórsetý kerek qoı dep jatyr. Qytaıdan kelgen prodıýserler de fılmge qyzyǵýshylyq tanytty.
- Bul fılmdi qazaqstandyq kórermen qaıdan kóre alady?
- Naqty aıta almaımyn. Bul – Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń tapsyrysy, Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵynyń qoldaýymen túsirilgendikten prokatqa shyǵarýǵa mindettimiz. Men fılmniń kúzge qaraı shyǵýyna yqylastymyn. Bizde avtorlyq fılmdi jazǵa qoıyp jatady. Alaıda jaz – kıno úshin tıimsiz ýaqyt.
- Akterlik quramdy qaradyq. Basty róldi Erlan Tóleýtaı oınap shyqqan eken. Nelikten «Ábil» róline tańdaldy?
- Men rejısser retinde ról tańdaǵanymda ishki oıym, nıetim mynandaı boldy. Sizdiń senarııge saı keıipkerińizge tańdaıtyn akter bolmys-bitimi, ishki energııasymen jaqyn bolýy kerek. Bul turǵyda onyń professıonaldy ne professıonal emes bolýy mańyzdy emes. Eń bastysy akterdiń keıipkerge saı energııasy bolýy kerek. Men shyn ómirdegi «Ábildi» izdedim. 2015 jyly senarıı jazyldy. Men sol energııalyq tutastyqty Erlan Tóleýtaıdan kórdim. Sebebi Erlan Tóleýtaı – aýylda ósken qazaq. Kóp qazaqtar aýyldan qalaǵa kelgende kishkene aýyldyq bitimin joǵaltyp alyp jatady. Orta, qala adamǵa óz energııasyn sińiredi. Al Erlan Tóleýtaıda dalalyq sıpat, dalalyq reń bolmysynda, mımıkasynda, bet-álpetinde, qımyl-qozǵalysynda saqtap qalǵan. Men ol kisini 2010 jyldan beri tanımyn. «Qazaqfılmde» jumys istedik. Sol kezde qasıetterin baıqaıtynmyn. Biraq, keıin «Ábildi» jazyp, birneshe ýaqyttan keıin elestetip, bir jyldan soń Erlan Tóleýtaıdan «Ábildi» kórdim.
- Óz sózińizde aıttyńyz, senarıı 2015 jyly jazylǵan eken. Fılmdi «10 jyl boıy daıyndalǵan fılm» dep aıta alamyz ba?
- Iá, árıne, endi senarıı degen sondaı nárse. Qazir de senarıı jazyp jatyrmyn, jazylǵandary da bar. 5-6 jyl boıy meniń ústelimde jazylǵan senarııler bar. Keı senarıı jazyla salyp, túsiriledi. Keıbiri on jyl jatyp qalady. Álemde qyryq jyl boıy jatyp qalǵan senarııler de bar. Mysaly, bıyl Frensıs Ford Kopala «Megalopolıs» degen kıno shyǵardy ǵoı. Ol armandaǵan fılmine úlken qarjy salyp, ózi túsirdi. Sol mysaly, 40 jyl buryn josparlanǵan fılm. Bul jerde «Ábildiń» taǵdyry osyndaı. Arada 7 jyl ótkennen soń óndiriske jiberilse, 10 jyldan soń kórermenge jetkeli tur.
Men qoldaýdy óte kóp izdedim, ýaqyt ketti. Senarıı bir jyl jazylsa, fınans izdeýge kóp ýaqyt ketken. Meniń shyǵarmashylyq josparymda bul fılm 2017 jyly túsirilip, 2018-2019 jyldary halyqqa jetýi kerek. Bizdegi salmaqty, oıly dúnıege, halyqtyń áleýmettik taǵdyryna baǵyttalǵan fılmge qarajat tabý qıyn. Sodan keıin keshigip, osylaı túsirildi.
- Qazirgi tańda qoldaý kórsetkender kim?
- «Qazaqfılm» qoldaý kórsetpegen. Ol jerdi men tek stýdııa retinde paıdalandym. Bul fılm QR Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń tapsyrysymen, Ulttyq kınony qoldaý ortalyǵynyń qoldaýymen túsirildi.
- Suhbatyńyzǵa rahmet!
Symbat Naýhan
«Adyrna» ulttyq portaly
PS: Basty rólde oınaǵan Erlan Tóleýtaı Facebook jelisinde qýanyshty jańalyqpen bólisip, jazba jarııalaǵan. «Jeńis! Jeńis! Jeńis! Al qýan, tileýles bolǵan barsha aǵaıyn! Vezýlden qýanyshty habar, aqjoltaı jańalyq! Rejısser Elzat Eskendirdiń "Ábil" fılmi Franııa memleketinde, aqpannyń 11 – 18 aralyǵynda ótken. 31-Vesoul halyqaralyq Azııa kınofestıvalin trıýmfýaldy jeńispen túıindedi. Sonyń aıǵaǵyndaı birden úsh birdeı nomınaııa boıynsha mártebeli marapatqa ıe bolyp, festıval jeńimpazy atandy. Halyqaralyq kınofestıvalde negizgi konkýrstyń basty báıgeleri – úsh bas nomınaııany qatarynan jeńip alý –"Ábildiń" kórkem fılm retindegi áleýetin kórsetse kerek.Ýa, qazaǵym, osynaý kıno báıgege túrli kedergilerge tap bolyp, qarajat tapshylyǵyn kórip, vıza bógesinderin keship, basqa da san alýan qıyndyqtarmen barǵanymyzdy bilesizder hám munyń artynda kimder turǵanynan da habardarsyzdar. Endi osynaý tarıhı zor jeńis – osy jolda kórgen beınet pen tozǵan júıkeniń óteýi bolǵandaı», - dep súıinshiletken.
Alaıda kınoger, akter Erlan Tóleýtaı jelide 24 aqpan kúni qazaq kınosynyń qarashańyraǵyna aınalǵan «Qazaqfılmge» kire almaǵan habarlady. «Ardaqty aǵaıyn! Myna sumdyqty jarııalamasqa amalymyz joq! Búgin, biz ıaǵnı rejısser Elzat Eskendir ekeýmiz "Ábildiń" Eýropa tórinde sátti hám tabysty ótken trıýmfýaldy premerasynan keıingi jeńisin "Qazaqfılm" újymymen jáne onyń ýaqytsha basshylarymen bólispekke kınostýdııaǵa bardyq. Alaıda bizdi "Qazaqfılmge" kirgizbedi. Esik kózindegi qaraýyl bógegen soń biz IO Aıdar Omarovtyń jeke ohran bastyǵyna telefon shalyp sóılestik. Ol bolsa meni ishke kirgize almaıtynyn, óıtkeni IO Omarovtan meni kirgizbeý jóninde buıryq túskenin jetkizdi.
Shyntýaıtynda biz "Qazaqfılmge" erigip barmaǵan edik. Eýropadan soń "Qazaqfılm" basshylyǵynan habar kútkeli aptanyń júzi bolǵan-dy. Alaıda A.Omarov bizdeı halyqaralyq kınofestıval jeńimpazdaryn quttyqtamaq túgili habarlasýdy boıyna ar sanady bilem – habarlaspady. Bolmaǵan soń ózimiz bardyq. Sebebi "Ábil" memlekettik tapsyryspen túsiriilgen "Qazaqfılmniń" tól týyndysy bolǵandyqtan osy fılmniń keı máselelerin basshylyqpen aqyldasqymyz kelgen edi. Sondaı-aq bir aıǵa sozylatyn Eýropa saparyna qarjylaı qoldaý kórsetý jóninde kómek suraǵan rejısser Elzat Eskendirdiń qańtar aıynyń 14- i kúnderi IO A.Omarovqa jazǵan hatynyń taǵdyryn da bilgimiz kelgen. Óıtkeni arada 1 aı, 10 kún ótse de A.Omarovtan esh jaýap bolmaǵan edi. Ekeýmiz osynyń da jaıyn bilmek boldyq. Sondaı-aq "Qazaqanımaııa" ShB jaıyn óz kózimen kórmekshi edim. Óıtkeni "Qazaqanımaııa" jóninde nebir sýyq habarlar jeldeı esip, tarap jatqan edi. Myna vıdeoda aıtylǵandaı búgin sonyń anyǵyn bildim: men Eýropa memleketterinde óner shashyp, mádenı maıdan keship júrgenimde ıaǵnı meniń kınostýdııada joq kezimdi ózderiniń pasyq áreketterin júzege asyrýǵa jymysqylyqpen paıdalanǵan A.Omaroa bastaǵan "Qazaqfılmniń" ýaqytsha bastyqtary men ondaǵan jyldan beri jetekshi redaktor bolyp tabylatyn "Qazaqanımaııa" ShB Astanaǵa kóshirip jiberýge astyrtyn sheshim qabyldaǵan. Astyrtyn sheshim qabyldaǵany sol emes pe – "Qazaqanımaııa" basshylyǵymen jáne ujymyna aıtpaǵan. Aıtpaq túgili sezdirmegen. Árıne, munyń artynda Mádenıet jáne aqparat mınıstrliginiń, sondaǵy "qoı terisin jamylyp", "qupııa" keńesshi bop otyrǵan lobbı toptardyń belsendi ókilderiniń turǵandyǵy belgili. Maqsat aıqyn: olar Sháken Aımanov atyndaǵy "Qazaqfılmdi" osylaı aıaýsyz ári alaıaqtyqpen bólshekteý arqyly kınostýdııanyń túbine jetip tynbaq. Óıtkeni "Qazaqfılmniń" jerin satpaqshy bolyp júrgen qylmystyq topqa osy "Qazaqanımaııa" ujymy birneshe jyldan beri qatty qarsylyq kórsetýmen keledi. Endi on oılanyp, myń tolǵanǵan bul lobbı toptar alynbas qamalǵa aınalǵan Anımaııa bekinisin alýdyń amalyn tapqandaı – ata jaýlary "Qazaqanımaııa" shyǵarmashylyq birlestigin Almatydan jer aýdarý arqyly joıyp jibermek», - dep nazyn jetkizgen.
