قازاقتا «ءبىر ءداۋىردىڭ كۋاسى» دەگەن ءسوز بار. وسىدان-اق قازاقتاردىڭ ۇزاق جاسايتىندىعىن بىلەمىز. وسى ورايدا، ءبىز دە ۇزاق جاساۋدىڭ سىرىنا ءۇڭىلىپ كورگەن ەدىك، قىزىقتى جايتقا قۇمارتىپ. سويتسەك، ءتۇپ-توركىنى سالت-داستۇرلەرىمىزدى ىرىم-جورالعىلارعا كەلىپ تىرەلەدى ەكەن عوي.
ادامنىڭ 100 جىلدىق عۇمىرى جونىندە ەل اراسىندا مىنانداي ءبىر اڭىز اڭگىمە بار. اللا تاعالا ون سەگىز مىڭ عالامدى جاراتىپ، ءاربىر تىرشىلىك يەسىنىڭ جاسىن بەلگىلەگەندە ادامعا جيىرما بەس-اق جىل، ال باسقا جان-جانۋارلارعا ەلۋ جىلدان ءومىر بەرىپتى-ءمىس… ادام وزىنە بەرىلگەن جاستى قاناعات تۇتپاي، تاعى دا جاس سۇراپتى. اڭدار مەن قۇستاردىڭ، بالىقتار مەن جاندىكتەردىڭ ەشقايسىسى ادامعا ءوز جاسىنان بىردە-ءبىر جىل ءبولىپ بەرمەگەن كەزدە، ءوزىنىڭ ادامعا سەرىك بولاتىنىن ەڭ ءبىرىنشى سەزگەن جىلقى، سوسىن يت، ارقايسىسى وعان 25 جىلدان جاس بەرىپتى. ءوزىنىڭ ادامعا ۇقسايتىنىن سەزگەن، ءارى 50 جىل ءومىر سۇرگەندە نە ىستەيمىن دەپ ويلاعان اقىماق مايمىل وعان ءوزىنىڭ 25 جىلىن سىيلاي سالىپتى.
مىنەكي، سول كۇننەن باستاپ ادام جۇزگە دەيىن ءومىر سۇرەتىن بولىپتى. الايدا، ادام بالاسى ءوزىنىڭ اللاھ تاعالا بەرگەن 25 جىلىن قايعى-مۇڭسىز، قۋانىش، ويىن-ساۋىقپەن وتكىزگەن سوڭ، جىلقىعا تارتىپ 25 جىل بويى ويعا-قىرعا شاۋىپ، ەل مەن جەر كورىپتى، جۇيتكىپ ءومىر ءسۇرىپتى، جىلقىداي قۋاتتى بولىپتى. ەلۋ جاستان كەيىن 75 جاسقا دەيىن اركىمدەرمەن يتشە ىرىلداسىپ، الىسىپ-جۇلىسىپ عۇمىر كەشىپتى. جەتپىس بەس جاستان جۇزگە دەيىن نە بولسا سوعان ءماز بولىپ، كەيدە نە ىستەپ، نە ءىشىپ-جەگەنىن بىلمەي، مايمىلداي كىم-كورىنگەنگە كۇلكى دە بولىپتى. ويلاپ وتىرساڭىز، اقيقاتقا تولى اڭىز.
ال ەندى ادامنىڭ جاستىق شاعى تۋرالى مىناداي قاعيدا، تانىم-تۇسىنىك بار. داناگويلەردىڭ ايتۋىنشا، قۇدىرەتى كۇشتى اللاھ تاعالا ادام بالاسىنا ءۇش رەت جاستىق شاق سىيلايتىن كورىنەدى. ءبىرىنشىسى – ءوز جاستىق شاعى، ەكىنشىسى – شىن ماحابباتقا جولىققانىندا، ءۇشىنشىسى – 100 جاسقا تولعانىندا. جالپى، ادام جاسى، ونىڭ ءجۇز جاساۋى جونىندە عيبرات الار اڭگىمەلەر دە، ماقال-ماتەلدەر دە كوپ. وسى ورايدا ورىس حالقى: «قاراپايىم ءومىر سۇرگەن جان 100 جاسايدى»، – دەيدى. ءيا، بايلىق، اتاق-داڭق، شەن-شەكپەن ءۇشىن جانتالاسپاي، سول جولدا جۇيكەسىن جۇقارتپاي، جاراتقان يەسىنىڭ بەرگەن باقىت، باعى مەن نەسىبەسىنە شۇكىرشىلىك ايتىپ، قۇدايدان قورقاتىن، قاناعاتشىل دا يماندى، مەيىرىمدى ادامنىڭ اشكوز، دۇنيەقوڭىز، ارام، ايلاكەر، اتاققۇمار، باقاس، باقتالاس، كۇنشىلدەردەن كوپ جاسايتىنى اقيقات. ادامعا جارىق دۇنيەدەن، ومىردەن قىمبات ەش نارسە جوق. اسارىن اساپ، جاسارىن جاساپ وتىرعان قاريالاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ ولگىسى كەلمەيدى. راس، اقىل-پاراساتى مول، وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم بارىن مويىنداپ، و دۇنيەگە بەلىن بەكەم بۋعان كەيبىر كىسىلەر: «اللا تاعالا مەنى بالا-شاعىما ماسىل قىلماي، ابىرويىمدى اشقىزباي، قيامەتىمدى كورسەتپەي، ۇل-قىزدارىمنىڭ الدىندا الا گور»، – دەپ جاتادى. الايدا ولاردىڭ دا كوڭىلىندە: «الدە دە بالا-شاعامنىڭ قىزىعىن كورىپ، جۇرە تۇرسام ەكەن»،– دەگەن تىلەكتىڭ جاتاتىنى بەلگىلى.
باياعىدا وتە باقۋاتتى ءبىر قاريا ومىردەن ءوتىپ بارا جاتىپ، اللاھ تاعالادان: «قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان يەم، تاعى دا كىشكەنە عۇمىر بەرىڭىزشى»، –دەپ جالىنىپ، جالبارانىپتى. سوندا اللاھ تاعالا پەرىشتەلەرى ارقىلى ايان بەرىپ، الگى قاريادان:
– پەندەم، قانشا جاس سۇرايسىڭ؟ – دەپتى.
قاريا:
– اعاشتىڭ جاپىراقتارىنا تەڭ عۇمىر بەرە گور، – دەپ جالىنىپتى.
– جوق، ادامعا ولشەپ-ءپىشىپ بەرىلگەن عۇمىر وعان جەتپەيدى.
– وندا ۇلكەن اعاشتا قانشا بۇتاق بار، سونشاما ءومىر بەر.
– جوق، ول دا جارامايدى، تىم كوپ.
– وندا قانشا ءومىر بەرە الاسىڭ؟
– ومىردە قانشا دوسىڭ بار، سونشاما ءومىر بەرەيىن.
وسى ءسوزدى ەستىگەندە توسەك تارتىپ جاتقان قاريا كوزىنە جاس الىپ، قاتتى كۇرسىنىپتى دە، و دۇنيەگە ءجۇرىپ كەتىپتى. سويتسە، ول ءومىرىن دوس جيناۋمەن ەمەس، دۇنيە-مۇلىك جيناۋمەن وتكىزگەن ەكەن. ءسىرا، ءبىزدىڭ ابىز اقساقالدارىمىزدىڭ: «ءجۇز سوم اقشاڭ بولعانشا، ءبىر دوسىڭ بولسىن»، – دەيتىنى سوندىقتان دا شىعار…
ادام جاسى انا قۇرساعىنداعى توعىز اي، توعىز كۇننەن كەيىن دۇنيەگە امان-ەسەن كەلگەن شاعىنان باستالادى. الايدا ادام ومىرىنە بايلانىستى سالت-داستۇرلەر قىزدىڭ كەلىن بولىپ تۇسكەنىنەن، بويىنا بالا بىتكەنىنەن باستاپ جاسالادى.
ءسابي كۇتىپ جۇرگەندەگى سالت-ءداستۇر كەز-كەلگەن اتا-انا بالاسى ۇيلەنىسىمەن-اق سوڭىندا شاڭىراعىن قۇلاتپاي ۇستاپ تۇراتىن، اتىن وشىرمەي ۇرپاق جالعاستىعىن ساقتاپ قالاتىن بالا كۇتەدى. ەگەر جانعان وتى ءسونىپ، سوڭىندا ءتۇتىنىن تۇتەتەتىن، قول جايىپ، قۇران باعىشتايتىن بىردە-ءبىر تۇياق قالمايتىن بولسا، ول – ۇلكەن قايعى-قاسىرەت. سول سەبەپتى دە ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز: «بالالى ءۇي – بازار، بالاسىز ءۇي – قۋ مازار»، – دەگەن.
كەلىن تۇسكەننەن كەيىن قامقور، ءجون-جوسىقتى بىلەتىن ەنە وعان العاش سويىلعان مالدىڭ ۇلتابارىن جەگىزەدى. بۇل – ۇل نەمەرەلى بولۋ ءۇشىن جاسالاتىن العاشقى سالت-ءداستۇر، ىرىم. ەگەر دە جاڭا تۇسكەن كەلىن بىرەۋدىڭ ۇيىنە ءوز داستارحانىنان ءبىر ءدام اپارىپ بەرەتىن بولسا، ونى ءۇي يەلەرى جەگەنىمەن، ءوزى «قىز تاۋىپ قويامىن»، – دەپ جەمەيدى. بۇل – ەكىنشى ىرىم. جاس كەلىننىڭ بويىنا بالا بىتكەنىن كورشى-كولەمنىڭ ايەلدەرى سەزسە، ەنەسىنە بارىپ: «كەلىننىڭ قۇرساعى اق ايرانعا تويىپتى، اق العىستى بولىپتى»، – دەپ قۋانىشتى حاباردى جەتكىزەدى. مۇنى ەستىگەن ەنە: «كەلىندى اتاسىنىڭ ارۋاعى جەلەپ-جەبەپ ءجۇرسىن»، – دەپ اۋىلدا تۇرسا، اۋلەتتەرىندەگى ۇلكەن ءۇيدىڭ كەرەگەسىنە اق ورامال تاڭادى. ول – جاس كەلىننىڭ جۇكتى بولعانىن بۇكىل اۋىل ءبىلسىن دەگەن «كەرەگەگە اق ورامال تاڭۋ» ىرىمى.
مۇنان كەيىن جاس كەلىننىڭ اسقا تابەتى شاپپاي، ءجيى-ءجيى لوقسىپ، قۇسا بەرسە، بۇل – جەرىك بولۋ. ال وسى كەزدە ونىڭ ءبىر تاماققا ىقىلاسى كەرەمەت كۇشتى بولىپ، سونى قاتتى ىزدەسە، ول – جەرىك اسى. وسى كەزدە جۇكتى جاس كەلىننىڭ ەنەسى كورشى-كولەمىن شاقىرىپ، كىشىگىرىم توي جاسايدى. ونى «قۇرساق شاشۋ» ءداستۇرى دەپ اتايدى. وعان تاجىريبەلى انالار ءوز ۇيلەرىندە ارنايى ءبىر ءدامدى ءپىسىرىپ اكەلەدى. مۇنداعى ماقسات – كەلىننىڭ جەرىك بولعان اسىن تاۋىپ بەرۋ. جەرىك اسىن تابا الماعان، نەمەسە از عانا اۋىز ءتيىپ، جەرىگى قانباعان ايەل لوقسىپ، ىشكەن اسىن قۇسىپ تاستاي بەرەدى. بۇل – «يت جەرىك» بولۋ. اناسى يتجەرىك بولىپ تۋعان ءسابي دە ەس جيعانشا اۋزىنان سىلەكەيى اعا بەرەدى. اجەيلەردىڭ ايتۋىنشا، ايەل ىشتەگى بالاسىنىڭ كوزى بىتەردە جەرىك بولاتىن كورىنەدى.
عالىمدار ايەلدىڭ قۇرساعىنا العاش بالا بىتكەننەن باستاپ ونىڭ انالىق سەزىمى (ينستينكتى) وياناتىنىن ايتادى. وسى ينستينكت ءالى جارىق دۇنيەگە شىقپاعان بالاسىنا دەگەن انالىق ماحابباتىنا اعىل-تەگىل جول اشىپ، ءسابيى شىر ەتىپ عاشىق-عۇمىر ەسىگىن اشقانىندا ونبويىنداعى الپىس ەكى تامىرىن يىتەدى. اكە ينستينكتى دە اياۋلى جارى العاش جۇكتى بولعانىن سەزىپ، كۇيەۋىنە ايتقاننان-اق وياناتىن كورىنەدى. ول ءوز بالاسىن توعىز اي، توعىز كۇن كوتەرمەسە دە، ءسابيىن اناسىنان كەم جاقسى كورمەيدى. بۇل اڭنىڭ دا، قۇستىڭ دا ەركەگىنە ءتان قاسيەت. ءتىپتى، جىرتقىش اڭ سانالاتىن قاسقىردىڭ ارلانى الىستان اۋلاپ، جىققان ولجاسىن ءوزى اش بولسا دا جەمەي، كۇشىكتەرىنىڭ الدىنا اكەلىپ تاستامايدى ما؟
اڭىز اڭگىمەلەرگە نازار اۋدارساق، جولبارىستىڭ، قاسقىردىڭ جۇرەگىنە دە جەرىك بولعان انالارىمىز بار. ال ونداي انالارىمىزدان ءباھادۇر باتىرلار ومىرگە كەلگەن. جاس كەلىن جەرىك بولا باستاعان كەزدە-اق، ونىڭ بويىنداعى بالا شىمىر بولىپ ءوسسىن، اناسىنىڭ تابەتى اشىلسىن دەپ مىنانداي وسىمدىكتەردى جەگىزگەن: دالا جۋاسى، يت جۋا، تاۋدا وسەتىن راۋعاش، قىمىزدىق. جانە مىنانداي ساعىزداردى شايناتقىزعان: قۇم ساعىز، جەر ساعىز، قاراعاي ساعىز. ايەلدىڭ جۇكتى كەزىندە ەسىندە ساقتاپ، ورىندايتىن ىرىمدارىنىڭ تاعى ءبىر توبى: يتكە «كەت» دەپ ايتپاۋ (ول تولعاقتى اۋىرلاتادى), ارقان ەسپەۋ (بوسانعاندا بالانىڭ كىندىگىنە ورالىپ قالۋى مۇمكىن), قاپتىڭ اۋزىن بۋىپ بايلاماۋ، تۇيە ەتىن جەمەۋ (ولاي جاساسا بالانى 12 اي كوتەرۋى مۇمكىن).
جاس كەلىننىڭ بويىنا بالا بىتىسىمەن-اق، ەنەسى تۇسىك تاستاماسىن دەپ، كويلەگىنىڭ ەتەگىن ءبۇرىپ قويادى، شوشىنباس ءۇشىن تۇندە دالاعا جالعىز شىعارمايدى، جۇكتى ايەلدىڭ مەزگىلى جاقىنداعاندا جاز بولسا، وعان جالاڭ اياق جەر باسقىزىپ: «ءتوسى تۇكتى جەر-انا، كۇشقۋات بەرە گور؟!» – دەيدى. مۇنىڭ ءبارى – بويعا بالا بىتەر الدىنداعى جانە بويعا بالا بىتە باستاعانىنداعى ورىندالاتىن سالت-داستۇرلەر مەن ىرىمداردىڭ ءبىر شوعىرى عانا.
انا تولعاعى كەزىندەگى ىرىمدار
ەكىقابات انالاردىڭ تولعاعى بالا تۋار الدىندا عانا ەمەس، وعان دەيىن دە بىرنەشە رەت بولادى. ولار «ۇزىن تولعاق»، «ورتا تولعاق» – دەپ اتالادى. بۇلاردىڭ ءبارى دە جاس انانىڭ بوساناۋىنا ارنالعان دايىندىققا، ءتۇرلى سالت-داستۇرگە، ىرىمدارعا تولى.
«ۇزىن تولعاق» – بوسانۋعا ءۇش اي قالعاندا باستالاتىن تولعاقتىڭ ءبىرىنشى ءتۇرى. بۇل كەزدە جاس كەلىن امان-ەسەن بوسانسىن دەپ دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. بوسانار كەزىندەگى تولعاق ۇستىندە قۇيىمشاق سۇيەگى اشىلماي قالماسىن دەپ كۇن سايىن كەشكىلىك جاس كەلىننىڭ قۇيىمشاعىنان باستاپ جاۋىرىنىنا دەيىن بەس ساۋساقتى باتىرىپ، قويدىڭ قۇيرىق مايىمەن سىلاپ سيپاعان. مۇنى التىن قولدى انالار اتقارعان. جانە ولار «بوپەڭ ايداي سۇلۋ بولسىن» دەپ جاس كەلىندى ايلى تۇندە سۋعا دا تۇسىرگەن.
«ورتا تولعاق» – بوسانۋعا ەكى اي قالعاندا باستالادى. انالارىمىزدىڭ ايتۋىنشا، «ورتا تولعاقتا ىشتەگى بالا جارىق دۇنيەگە شىعۋعا دايىندالا باستايدى». وسى كەزدە جۇكتى ايەلدىڭ ءىشىنىڭ سىرتقى پىشىمىنە قاراپ، انا قۇرساعىنداعى بالانىڭ ۇل، قىز ەكەنىنە بولجام جاسالادى. قىز بوساناتىن ايەلدىڭ ءىشى – كىشكەنە، شوشاق، ۇشكىر بولىپ كەلسە. ال ۇل بوساناتىن ايەلدىڭ ءىشى – دومالاق، دوڭەس بىتەدى. بۇل –تاجىريبەلى انالاردىڭ بولجامى. ورتا تولعاق كەزىندە جاس كەلىن ەرتە بوسانىپ قالماسىن دەپ، ونىڭ قولىنا كەسكىش، تەسكىش قۇرالداردى (پىشاق، ءبىز، ارا ت.ب) ۇستاتپايدى.
«اي تولعاق» – بوسانۋعا ءبىر اي قالعاندا باستالاتىن تولعاقتىڭ ءتۇرى. وسى «اي تولعاعى» كەزىندە ەنەلەرى «ىشتەگى بالانىڭ ەتى قىزىلدانىپ كەتەدى» دەپ وعان جاس ەت ۇستاتپايدى، «كىندىگىنە ورالىپ قالماسىن» دەپ وعان ينە-جىپپەن ءىس تىككىزبەيدى، «تۇسىك تاستاماسىن» دەپ جۇرەسىنەن وتىرعىزبايدى. بوسانار كەز تاقاعاندا اجەلەرى جاس كەلىندى ەرتىپ، جەتى بۇلاقتىڭ كوزىن اشتىرىپ، بۇلاققا ماي قۇيىپ، تەڭگە تاستاتىپ، باستاۋدىڭ جانىنداعى اۋليە اعاشقا شۇبەرەك تە بايلاتقان. ءسويتىپ: «سەنىڭ اتا-باباڭ وسى جەردەن سۋ ىشكەن، تولعاتقان كەزىندە سەنى دەمەپ، جەبەپ ءجۇرسىن»، – دەپ تىلەك تە ايتقان. ونداي ىرىمداردان جاس كەلىن قۋات-كۇش العان.
بالا دۇنيەگە كەلەردە...
بۇرىندارى ءار ايەل بوساناتىن ءۇيدىڭ بوساعاسىنا قانجار، قىلىش، قامشى ءىلىنىپ قويىلاتىن. نەمەسە، قوڭىر ايۋدىڭ، جولبارىستىڭ، قاسقىردىڭ تەرىسىن تاستايتىن. بۇل – وسى زاتتار ايەلدىڭ تولعاعىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن جىن-پەرىلەردى ۇيگە كىرگىزبەيدى دەگەن ىرىمداعان.
ايەل بوساناردا ارشا تۇتاتىلىپ، ونىڭ باسىنان اينالدىرىپ الاستايدى، ەتەك جاعىنان كۇكىرت تۇتەتەدى. بالا تەرىس كەلسە، ايەلدىڭ ءىشىن قولمەن سىلاپ، بالانى وڭداپ الادى. «جارىس قازان» – جارىق دۇنيەنىڭ تابالدىرىعىن ءالى اتتاپ ۇلگىرمەگەن ءسابيدىڭ قۋانىشىنا ارنالعان كادە، جول-جورالعى. ول ايى-كۇنى تولعان كەلىنشەكتىڭ ءسابيىن جارىق دۇنيەگە اكەلۋ قۋانىشى ءۇشىن جاسالادى. كەلىنى بوساناردا ەنەسى ساقتاپ جۇرگەن كادەلى ەتتەرىن قازانعا سالىپ اسادى. بۇل تاماق – «جارىس قازان» ءدامى. وعان كورشى-كولەمنىڭ، ىلىك-جەكجاتتىڭ ايەلدەرى كەلىپ، ءدام تاتادى. ساماۋرىن قويىلىپ، تاباققا ءسۇت تە پىسىرىلەدى. ساندىقتاردىڭ، قاپتاردىڭ اۋزى اشىلادى، بۋىلعان تەڭدەر شەشىلەدى.
بالا دۇيەگە كەلىسىمەن...
بالا دۇنيەگە كەلەر الدىندا اتا-ەنەسىنىڭ الدىن-الا «كىندىك شەشەنى» تاڭداپ قوياتىنى بەلگىلى. ول جاس نارەستە جارىققا شىعىسىمەن كوتەرىپ الادى دا قۇيرىعىنان شارت ەتكىزىپ ۇرىپ، كىندىگىن وتكىر ايبالتا، قانجار، پىشاقپەن كەسىپ الادى. نەمەرەسىنىڭ اتا-اجەسى كىندىك شەشەگە «كىندىك كەسەر» دەپ اتالاتىن سىي بەرەدى. جاڭا تۋعان بالانى ەمىزبەستەن بۇرىن، الدىن-الا قايناتىلعان تازا سۋعا مالىنعان قاسقىردىڭ نەمەسە سىرتاننىڭ جۇنىمەن اۋىزداندىرۋ سالتى بار. بۇل كونە تۇرىكتەردىڭ وزدەرىن كوك بورىدەن جارالعانبىز دەپ ساناۋىنان.
ومىرگە جاڭا كەلگەن ءسابيدى شومىلدىراردا ءتىلىن جۇتىپ قويماسىن دەپ ونى ارنايى تارتاتىن ادەت قالىپتاسقان. بالا توبەسىنەن باستاپ جۋىلىپ، سۋدان شوشىنباس ءۇشىن اياعىن بىرتىندەپ سۋعا باتىرادى، العاش شومىلدىرعاندا سۋ تيمەگەن جەرى قالماۋعا ءتيىستى. جاڭا تۋعان بالانى شومىلدىرىپ بولعان سوڭ كىندىگىنە قويدىڭ مايىن جاعىپ، بايلاپ، قۇنداقتاپ تاستايدى. جاس بوسانعان كەلىن قىرىق كۇنگە دەيىن اياق-قولىن سالقىن سۋعا تيگىزبەيدى. سوزىلعان ءىشى قالپىنا كەلۋى ءۇشىن بەلىن بۋىپ، ءتىسى ءتۇسىپ قالماۋى ءۇشىن اۋزىن دا ۋاقىتشا ورامالمەن تىمشالايدى، سۋىق سۋ ىشكىزبەيدى. شاشىن مىقتاپ تۇرىپ ءورىپ تاستاپ، باسىنا ورامال تارتقىزادى. سوندا بالاعا قىل-قىبىر جولامايدى.
نەمەرەلى بولعان اتا-اجەسى تۋعان-تۋىستارىنا بالالارىن جىبەرىپ، ءسۇيىنشى سۇراتادى. ولار: «كىم تۋدى؟» – دەگەن سۇراققا، ۇل تۋسا – «تىزگىن ۇستار»، «نوقتا جەتەكتەتەر» – دەپ، قىز تۋسا – «قىرىق جەتى» دەپ، تۇسپالداپ جاۋاپ بەرەدى. قۇتتى بولسىن ايتا كەلگەن ادامدار: «ءتىفا، ءتىفا! ءتىل-كوزىم تاسقا، ءوزى جامان بالا ەكەن»، – دەپ تۇكىرگەن بولىپ كەتەدى.
توعىز اي، توعىز كۇن دەپ نەگە اتايدى؟
ء بىر ايدا وتىز كۇننىڭ بار ەكەنى بەلگىلى. جۇلدىزشىلار ونىڭ العاشقى ءۇش كۇنىن «اسپاندا اي كورىنبەيتىن ءۇش كۇن – ءولى كۇن» دەپ اتايدى. ولار دا، كورىپكەلدەر دە، بالا تۋ تۋرالى بولجام جاساۋشىلار دا وسى ءولى كۇندەرى ەكى جاستىڭ توسەكتە كەزدەسۋىنە تيىم سالادى. وسىعان وراي ەسەپشىلەردىڭ بولجاۋى بويىنشا، جۇكتى بولعان ايەلدەردىڭ ءاربىر ايى 27 كۇننەن تۇرادى. جانە دە بۇل 27 كۇننىڭ باسى ايەلدىڭ ەتەككىرى كەلگەن كۇننەن باستالادى. ال ەندى وسى العاشقى اي ءۇش توعىزعا بولەنەدى دە، ءبىرىنشى توعىزى – «ەتەككىر توعىزى»، ەكىنشى توعىزى – «ارىلۋ توعىزى»، ءۇشىنشى توعىزى – «كەزدەسۋ توعىزى» دەپ اتالادى. سوعان سايكەس، جاس جۇبايلار ءۇشىنشى توعىز – كەزدەسۋ توعىزىندا عانا توسەك قاتىناسىنا بارۋعا ءتيىستى. سوندا دەنى ساۋ بالا ومىرگە كەلەدى. اللاھ تاعالانىڭ بۇيرىعىمەن ءاربىر ايەلدىڭ ءوز نارەستەسىن توعىز اي، توعىز كۇن كوتەرىپ، تۋاتىنى ءمالىم. وسى ورايدا جوعارىداعى ەسەپكە جۇگىنەتىن بولساق، ارقايسىسى 27 كۇننەن تۇراتىن توعىز ايدا 243 كۇن بار، انالارىمىز وعان ءۇشىنشى «كەزدەسۋ توعىزىن» قوسىپ ەسەپتەيدى. سوندا توعىز اي، توعىز كۇن شىعادى. ءبىزدىڭ تىلىمىزدەگى «توعىز اي، توعىز كۇن» تىركەسىنىڭ قالىپتاسۋ سىرى وسىنداي.
بۇرىندارى تاجىريبەلى انالار ءوز دورباسىنا 243 قۇمالاقتى سالىپ الىپ، كۇنىنە ونىڭ بىرەۋىن لاقتىرىپ وتىرىپ، كەلىننىڭ بوسانۋ مەرزىمىنىڭ جاقىنداعانىن انىقتاعان كورىنەدى.
راس، كەيدە نارەستە توعىز اي، توعىز كۇننەن بۇرىن نەمەسە اسىپ بارىپ تا تۋادى. ونىڭ ءارتۇرلى سەبەبى بار. ولاردىڭ كەيبىرى انالاردىڭ دىمكاس، اعزاسىنىڭ ءالسىز بولۋى، شوشىنۋى، تاعى دا باسقا جاعدايلار. ەگەر دە نارەستە كۇنى جەتپەي تۋسا، ونى «شالا تۋعان» دەپ اتايدى. مۇنداي بالالاردى بۇرىندارى اتا-بابالارىمىز تىماققا سالىپ، كەرەگەنىڭ باسىنا ءىلىپ قويىپ اسىراعان. قازىر دە جەتى ايلىق «شالا تۋعان» بالالاردىڭ كوبىسى امان-ساۋ جەتىلىپ، قاتارعا قوسىلىپ جاتادى. جاس نارەستە شىر ەتىپ جارىق دۇنيەگە شىعىسىمەن، ونىڭ ءومىر جاسى باستالىپ، بەلگىلى ءبىر كۇندەرى ارنايى اتاۋعا يە بولىپ، ول ءارتۇرلى سالت-ءداستۇر، ىرىم، ويىن-تويمەن ءارى قاراي جالعاسىپ كەتە بەرەدى…
نۇركەن توقاەۆ
