جەتى اتاسىن ءبىلۋ — تەكتىلىگىمىزدىڭ كەپىلى

جاقىندا ءبىر جولداس جىگىتىم: — وسى ءبىز سىعان بولىپ بارا جاتىرمىز-اۋ. ويتكەنى، ۇيلەنىپ جاتقان جاس جۇبايلاردىڭ ەڭ ءارى دەگەندە قۇداشالىق تۋىستىعى بولىپ شىعادى. ءتىپتى اعالى-قارىنداستىلاردىڭ ءبىر-بىرىنە عاشىقتىق سەزىمدەرىن ءبىلدىرىپ جۇرگەنىن دە كورىپ ءجۇرمىز، — دەگەن ەدى. راسىندا دا سولاي ەمەس پە؟ وعان گۇلميرا ەسىمدى قۇربىمنىڭ ءوز باسىنان وتكەن مىنا ءبىر وقيعاسى الگىندە ايتقان جولداسىمنىڭ سوزىنە مىسال بولاتىنداي.
سونىمەن گۇلميرا وسىدان ءبىراز بۇرىن جانىبەك ەسىمدى جىگىتپەن جۇرگەن. ياعني تاريحتاعى قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ سەكىلدى ەكەۋىنىڭ عاشىقتىق ماحابباتى تۇتانعان. ەكەۋى ءبىر-ءبىرىن جاقسى كورگەنى سونشا، «ومىرىمىزدە ەكەۋمىز ماڭگى-باقي قول ۇستاسىپ وتەمىز» دەپ ءبىر-بىرىنە سەرت بەرەدى. الايدا، ەكەۋىنىڭ تۋعان ولكەسى الاقانداي اۋىل عوي. كىمنىڭ كىمگە قالاي جاقىندىعى بارىن بەس ساۋساقتاي بىلەدى. بىلمەسە، سۇراپ الۋ قيىن ەمەس. ءبىر كەزدەسكەندە دوستارىنىڭ ءبىرى گۇلميراعا «جانىبەك سەنىڭ اعاڭ عوي» دەپ ايتىپ قالادى. مىنە، سودان باستاپ جانىبەك پەن گۇلميرانىڭ اراسىنا سىزات تۇسەدى. وعان سەبەپشى بولعان جاي ەكەۋىنىڭ ءۇش اتادان قوسىلاتىن تۋىستىعى.
— ونى جانىبەك بىلگەن. بىلە تۇرسا دا مەن قاراماي كەتەدى دەپ ايتپاي جۇرگەن. ول تۋرالى شەشەمنەن سۇراپ ەدىم: «راس، كەزىندە اتالارىمىز ارالاستى. بىراق، كەيىننەن قول ءۇزىپ كەتتى» دەگەندى ايتتى. ءسويتىپ، جانىبەك ەكەۋمىزدىڭ ارامىز سولاي ءۇزىلدى. ول باسقا قىزعا ۇيلەنىپ، وتاۋ قۇردى. دەسەك تە، ول كۇندە تەلەفون سوعىپ، حابارلاسىپ تۇرادى. مەن دە ول سوقپاي قالسا، «نە بولىپ قالدى ەكەن» دەپ ەلەگىزيمىن. ءتىپتى، كەيدە ساعىنامىن. ونى ەشقاشان ۇمىتا الار ەمەسپىن. باسقا جىگىتكە قاراۋعا زاۋقىم سوقپايدى. كەي ۋاقىتتا نە ىستەرىمدى بىلمەي دال بولامىن — دەيدى ول.
مىنە، بۇل ءبىر قاراعاندا تەك گۇلميرانىڭ باسىنا جازىلعان تاعدىر بولىپ كورىنگەنمەن، ءومىردى بارلاعان ادامعا وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى ەكەنىنە كۇمان جوق. ويتكەنى، قازىرگى تاڭدا جەتى اتاسىن بىلمەي ماحابباتتىڭ شىرماۋىنا ىلىگىپ، باستارىنا پروبلەما تىلەپ الىپ جاتقان ورىمدەي جاس جىگىتتەر مەن قىزدار قانشاما؟! كەرەك دەسەڭىز، بىلە تۇرسا دا قىزبالىققا سالىنىپ، «جۇرەككە ءامىر جۇرمەيدىنىڭ» كەبىن كيىپ جۇرگەندەر دە كەزدەسىپ جاتادى. سوندا بۇعان كىم كىنالى؟ قوعام با، الدە قانداستارىن تانىستىرماعان اتا-انا ما؟

جالپى، حالقىمىزدا «جەتى اتاسىن بىلمەگەن — جەتەسىز»، «جەتى اتاسىن بىلگەن جەتىمدىك كورمەيدى»، «جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر» دەگەن سەكىلدى سوزدەر بار. ال ونىڭ ءمان-ماعىناسىنا تەرەڭدەپ ۇڭىلدىك پە؟ ەندەشە ول تۋرالى ءبىر ساتكە ويلانعانىمىز ابزال. سەبەبى، جەتى اتانىڭ بيولوگيالىق عىلىمي نەگىزى بويىنشا (اكە مەن شەشەنىڭ قان تەگى ورتاق، تەڭ بولىنگەن جاعدايدا) اكە قانى بالاعا 50 پايىز، نەمەرەگە — 25, شوبەرەگە —12,5, شوپشەككە — 6,25, نەمەنەگە — 3,125, تۋاجاتقا —1,56, جۇرەجاتقا — 0,78 پايىز داريتىنىن، ودان كەيىنگى سەگىزىنشى ۇرپاق جەكجاتتىڭ ۇلەسىنە ەشتەڭە تيمەيتىنىن بىلگەن قازاقتىڭ ءبىر كىندىكتەن تاراعاندارعا جەتىنشى ۇرپاققا دەيىن قىز بەرىسىپ، قىز الىسۋىنا تىيىم سالۋى تۋىستىق قان ارالاسىپ تۇقىم بۇزىلۋدان، تەكتىك-گەنەتيكالىق قاسيەتتەر جويىلىپ، ۇرپاقتىڭ ازعىنداۋىنان ساقتاندىرۋ بولاتىن.

سوعان ساي، عالىم شىناي راحمەتۇلى بارشامىزعا ايان جەتى-ون اتا ۇعىمىن تەرەڭدەتىپ، وزگە ەشبىر حالىقتا جوق، ءبىر كىندىكتەن تاراعان ءتورت تەكتى، بۋىندى (بابالار، اتالار، نەمەرە اعايىن جانە قالىس اعايىن) جيىرما ەكى ۇرپاقتىڭ اتاۋىن تىزەدى. ولار ەڭ تۇپكى كوزدەن باستالعاندا بىلايشا ساتىلانادى: 1.تۇقيان، 2.توركىن، 3.تەكتىك، 4.بابا (بابالار), 5.ءاز اتا. 6.اتا. 7. اكە (اتالار). اكەدەن كەيىنگى ۇرپاقتاردىڭ ساتىلى جالعاسى: 8.بالا، 9.نەمەرە، 10.شوبەرە، 11.شوپشەك. 12. وبەرە (نەمەرە اعايىن) 13. تۋاجات. 14. جۇرەجات، 15. جەكجات. 16. جۇراعات. 17. جاماعات. 18.وركەن. 19.اۋلەت. 20.ءزاۋزات. 21.جاران. 22.قالىس (قالىس اعايىن). دەمەك، حالقىمىز جەتى اتالىققا ۇلكەن ءمان بەرىپ، جيىرما ەكى ۇرپاقتى اتالعانداي ەتىپ جىكتەگەندە ونى الگىندە ايتقان ماقال-ماتەلدەرمەن تۇيىندەگەن. ونىمەن قوسا، حالقىمىزدىڭ كىمنەن كىم وربىگەنىن «شەمىشكىشە شاعىپ» بەرەتىنى دە سودان بولسا كەرەك. سوندىقتان ءاربىر اتا-انا ۇلى مەن قىزىنا ءتالىمدى تاربيەسىمەن بىرگە جەتى اتاسىن ءبىلۋدى دە ۇيرەتكەنى ءجون. ارينە، قازىرگى تاڭداعى بىرەن-سارانى بولماسا، اكە-شەشەلەردىڭ كوپشىلىگى-نەن، وكىنىشكە وراي، «جەتى اتامىزدى بىلمەيمىز» دەگەن جاۋاپ ەستيمىز. سايىپ كەلگەندە، اتا-انالار بالالارىنا جەتى اتاسىن ءبىلدىرتۋى كەرەك-اق. وعان سەبەپ، زاڭدا دا سولاي كورسەتىلگەن. ماسەلەن، ادىلەت دەپارتامەنتىندەگى مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ءبىر اتا مەن ءبىر انادان تاراعان نەمەسە تۋىستار اراسىندا تولىققاندى جانە تولىق ەمەس (اكەسى ءبىر، شەشەسى بولەك، شەشەسى ءبىر، اكەسى باسقا) اعالى-ىنىلەر مەن اپالى-سىڭلىلەر نەكەگە تۇرا المايدى.
بۇگىندە كىمنىڭ كىمنەن تاراعانى حاقىندا رۋ-رۋعا بولىنگەن شەجىرە كىتاپتار شىعىپ جاتىر. مۇنىڭ، اينالىپ كەلگەندە، جەتى اتاسىن بىلۋگە سەپتەسەتىنى ءمالىم. بۇعان ءدىني تۇرعىدا باعا بەرەتىن يمامدار قوسىلادى. ويتكەنى، ولاردىڭ تۇسىندىرۋىنشە، پايعامبارىمىزدىڭ «سۇيگەن جارىڭدى ارىدەن تاڭدا» دەگەن ءحاديسى دە بار كورىنەدى.

ءيا، «ادامدار اراسىنداعى سۇلۋلىقتى ساقتاۋدىڭ ەڭ باستى جولى — قانداسىنا ۇيلەنبەۋ» دەيدى داڭقتى باتىر، جازۋشى باۋىرجان مومىشۇلى. ولاي بولسا، قالاي بولعاندا دا، جەتى اتادان اسپاي قىز الىسپاعان بابالار تەكتىلىگىن جوعالتپاعانىمىز دۇرىس. سەبەبى، بابالار تەكتىلىگى — بۇگىنگى ۇلتىمىزدى ۇلىقتايتىن، قانىمىزدىڭ تازالىعىنىڭ ايعاعى. ونى بۇگىنگى مەديتسينا دا دالەلدەپ وتىر. سوندىقتان وسى كۇنگى جاس ۇرپاق بۇل ماسەلەگە ۇلكەن تۇسىنىستىكپەن قاراۋى قاجەت.

باۋىرجان سيسەنوۆ،
اتىراۋ قالاسى،

«التىن وردا»